Universiteit Twente
Dikke regeerakkoorden verminderen politiek explosiegevaar
Gedetailleerde regeerakkoorden mogen dan slecht zijn voor de
democratie, de stabiliteit van een kabinet is er wel degelijk bij
gebaat. Dat stelt politicoloog Arco Timmermans van de Universiteit
Twente, in zijn zojuist verschenen boek `High Politics in the Low
Countries'. Timmermans heeft de effecten van regeerakkoorden in
Nederland en België geanalyseerd. Politici sluiten regeerakkoorden uit
wantrouwen en om de hoeveelheid conflictpotentieel te beperken.
Hierover bestaat nogal wat scepsis, maar de resultaten van het
onderzoek laten zien dat regeerakkoorden de escalatie van conflicten
helpen voorkomen en dat afspraken in de meeste gevallen wel worden
uitgevoerd.
In de politieke turbulentie van het afgelopen jaar klonk vaak de roep
om een akkoord op hoofdlijnen, zo mogelijk op één A4-tje, dat niet
meteen alles `dichttimmert'. Toch geven heldere afspraken de grootste
overlevingskans, volgens Timmermans. Voor zijn boek heeft hij in
Nederland de kabinetten Van Agt II (1981-1982), Lubbers I (1982-1986)
en Kok I (1994-1998) bestudeerd. Vooral concrete afspraken die
duidelijke commitments bevatten, zijn een effectief middel om
escalatie van conflicten te voorkomen. Hoe duidelijker afspraken er op
diverse beleidsterreinen worden gemaakt, des te meer de besluitvorming
in het kabinet wordt gestroomlijnd. Conflicten die opnieuw oplaaien,
worden door een beroep op het akkoord en de daaromheen gecreëerde
mechanismen voor conflictmanagement meestal in de kiem gesmoord. De
afspraken worden in de meeste gevallen ook in hoofdlijnen of zelfs
letterlijk uitgevoerd. Meer dan de helft, blijkt uit Timmermans'
onderzoek. Dit was bijvoorbeeld het geval tijdens het eerste
kabinet-Kok en - in de actualiteit van bezuinigingen interessant - ook
tijdens het eerste `no-nonsense' kabinet-Lubbers.
Torentje en biechtstoel
Regeerakkoorden zijn echter niet zelf-uitvoerend - de condities voor
naleving kunnen meer of minder gunstig zijn en daaruit zijn lessen te
trekken. De informele spelregels in het coalitieverkeer, de loyaliteit
en discipline, moeten goed worden bewaakt. Dit gebeurt het best
gecentraliseerd. Het vermaledijde Torentje-overleg bijvoorbeeld is als
informele arena nuttig gebleken om alle partijen op de rails te
houden. De `biechtstoelprocedure' van Balkenende's partijvoorganger
Lubbers was volgens de onderzoeker eveneens effectief.
Chemie
Verder maakt het volgens Timmermans verschil of de nieuw aantredende
ministers zèlf onderhandelaar waren tijdens de formatie. Waren zij dat
niet, dan blijkt uit zijn analyse dat de kans groter is dat zij met
afspraken aan de haal gaan en er ruzie uitbreekt. De
minister-president is als coördinator van de coalitie eveneens
belangrijk: hoe meer partijman en hoe minder een bemiddelaar, des te
groter de kans dat het mis gaat. De rol van de minister-president gaat
verder dan het afkoelen van personele chemische reacties; de
case-studies in het boek laten zien dat deze figuur de politieke
agenda van het kabinet in evenwicht moet zien te houden. Zo moeten
partijen die tijdens de formatie grote concessies op een onderwerp
hebben gedaan, tijdens de rit van het kabinet wel het gevoel houden
iets terug te krijgen. Zo moet de premier zijn agendamacht inzetten.
Gebeurt dit niet, dan glijdt de coalitie eerder naar de afgrond, zoals
is gebeurd met het kabinet-Van Agt II. Gezien deze lessen, lijkt zelfs
het realiseren van democratische vernieuwingsplannen van het nieuwe
kabinet nog voor een groot deel afhankelijk te zijn van het
voortzetten van gewoonten uit de `oude` politiek.
Noot voor de pers
High Politics in the Low Countries Aldershot, Ashgate. ISBN 0 7546
1559 6
Het boek is te bestellen via de website van de uitgever,
www.ashgate.com
Voor de pers zijn recensie-exemplaren beschikbaar bij de auteur, via
a.timmermans@utwente.nl of tel (053) 4893221
Dr. Arco Timmermans is docent beleidswetenschappen aan de faculteit
Bedrijf, Bestuur en Technologie van de Universiteit Twente. Tel (053)
489 3221, e-mail a.timmermans@utwente.nl
Contactpersoon voor de pers: ir. Wiebe van der Veen, tel (053)
4894244, email w.r.vanderveen@utwente.nl
Laatst gewijzigd op 19-05-2003 © Universiteit Twente