Poollicht in West-Europa waargenomen

Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut

Het weer nader verklaard

Poollicht waarnemen en voorspellen

(links / actuele toestand zon en aardmagnetisch veld/ actueel overzicht over poollicht indien zichtbaar)

In de nacht van donderdag op vrijdag 30 mei is in West-Europa voor het eerste sinds lange tijd weer uitgebreid poollicht te zien geweest. Waarnemer Herman Haperink, die woont in Duitsland vlak bij de Nederlandse grens zag het fraaie poollicht in het begin van nacht. Foto's en een verslag vindt u op zijn website.

Hoe ontstaat poollicht?

Poollicht, ook wel noorderlicht, Aurora Borealis (noordelijk halfrond) of Aurora Australis (zuidelijk halfrond) genoemd, hangt samen met grote activiteit op de zon. Het kleurrijke lichtspel ontstaat wanneer geladen deeltjes die vrijkomen bij uitbarstingen op de zon, de aardse dampkring binnendringen. Er moet echter aan een groot aantal voorwaarden worden voldaan wil dat gebeuren en dan nog is het niet zeker dat er in onze streken poollicht te zien is.

De zonnevlekken, donkere gebieden op de zon, waar vaak zonne-uitbarstingen plaatsvinden (de coronale massa uitstoot) moeten recht op de aarde gericht zijn. Alleen dan kunnen de vrijgekomen deeltjes een tot twee dagen later de dampkring binnendringen in de buurt van de noord- en zuidpool van de aarde. Dat veroorzaakt verstoringen van het magnetisch veld, waardoor bij de polen en bij sterke verstoringen ook in West-Europa poollicht zichtbaar kan worden. De magnetische storm duurt niet lang en kan na enkele uren ophouden. Bovendien moeten de verschijnselen zich in de avond of nacht voordoen, zodat het donker genoeg is. In de periode weken rond de langste dag is het in West-Europa meestal te schemerig. Ook kunnen wolken het zicht ontnemen van het poollicht dat op meer dan 100 kilometer hoogte ontstaat.

Poollicht op 16 juli 2000 kort na middernacht in de buurt van Munster (foto's: Carl Johannink en Romke Schievink) (copyright: C.Johannink,R.Schievink, Weather Pictures International)/ Verslag)

Poollicht verwachtingen

Poollicht kan soms een paar dagen na elkaar of met tussenpozen van enkele dagen te zien zijn. Betrouwbare verwachtingen zijn niet te geven. Wel is de kans op een herhaling na circa 26 dagen iets groter. De zon draait om zijn as en dan zijn de zonnevlekken, die eerder poollicht veroorzaakten opnieuw naar de aarde gericht. Het is echter niet zeker of dan weer een nieuwe uitbarsting zal optreden. Tegenwoordig wordt poollicht snel gemeld via de media en internet en is veel voorinformatie beschikbaar. Zonne-activiteit en zonne-uitbarstingen worden met satellieten gevolgd. Storingen in het radioverkeer op de korte golf of het juist beter doorkomen van FM-zenders kunnen ook een aanwijzing zijn voor mogelijk poollicht.

Poollicht in Nederland op 7 april 2000 (foto en copyright: Oscar van der Velde, Wageningen)

Door de grote zonne-activiteit dit jaar zijn de kansen gunstiger dan in andere jaren. Gewoonlijk is zwak poollicht vanaf een donkere locatie in ons land op ongeveer zeven dagen te zien maar in jaren met grote zonne-activiteit kan het wel op vijftien dagen optreden. Slechts een enkele maal is het zo uitbundig, zoals op 13 maart 1989, 20 oktober 1989 en 7 april 2000. Poollicht is een indrukwekkende gebeurtenis die diepe indruk maakt. Het verschijnsel is het best te zien vanaf een donkere plaats met goed uitzicht in noordelijke richting. Het mooist is het soms helderrode poollicht te zien als de maan niet schijnt en de lucht weinig stof of waterdamp bevat.

Poollicht in Nederland op 13 maart 1989 (foto en copyright Jacob Kuiper, Weather Pictures International)

Poollicht in Nederland

De laatste keer dat in ons land uitgebreid poollicht was te zien was in 2001 onder andere op 22 en 23 oktober. Uit grote delen van Europa zijn toen meldingen binnengekomen (Uitvoerige verslagen op "poollicht.nl" en op de site van Carl Koppeschaar). Jan Karel Lameer meldt dat onder andere in de Flevopolder en Den Helder tussen half twaalf en half een 's nachts tweemaal een sterke rode gloed met meerdere witgele stralen te zien was die tot boven de poolster reikten.

Poolicht op 22 oktober 2001 bij het Gooimeer (foto: Jan Schra)

Menno Hoekstra maakte een aantal schitterende opnamen van het poollicht zoals hij dat op 21 oktober 2001 in het Noorse Lillehammer zag.

Poollicht in de nacht van 5 op 6 november 2001 boven een deel van het noordelijk halfrond. De opname is afkomstig van de "Defense Meteorological Satellite (Flight 15) van de Satellite Applications Branch Air Force Waether Agency.

Ook in de nacht van 27 op 28 augustus 2001 (om ongeveer 1 uur) was poollicht te zien. Onderstaande opname gemaakt op Terschelling door Jan Karel Lameer.

In de nacht van 11 op 12 april 2001 is boven Nederland op grote schaal zeer helder roodachtig poollicht waargenomen. Amateursterrenkundige Albert van Duin uit Beilen heeft op zijn site verscheidene foto's geplaatst.

In het weekeinde van 31 maart op 1 april 2001 is op verschillende plaatsen wereldwijd poollicht waargenomen. KLM-piloot Karel Idema heeft in de nacht van 30 op 31 maart op zijn vlucht van Caracas naar Amsterdam uren achtereen kunnen genieten van poolllicht, dat hij nog nooit zo zuidelijk heeft gezien. Hij stuurde het KNMI een ooggetuigeverslag. Waarnemer en weerfotograaf Oscar van der Velde, zag in Norman Oklahoma (35 graden NB) rood poollicht. Rene Dohmen uit Reuver (midden-Limburg) zag op 31 maart tussen 20u45 en 21u15 poollicht in de vorm van een lichtrode gloed in afwisselende verticale strepen.

Met dank aan Jacob Kuiper (KNMI) en Mat Drummen (Stichting De Koepel, Utrecht)

Actuele toestand van de Zon en van het aardmagnetisch veld

Solar X-rays:

Geomagnetic Field:

Lichtverschijnselen in het weer nader verklaard

vrijdag 30 mei 2003