Gemeente Dordrecht
---
WILLEM WITSEN (1860 - 1923),Stemmingen
Alicja Rakuzyn
Vanaf 17 augustus staat het werk Willem Witsen (1860-1923) centraal in
twee tentoonstellingen in Nederland. Het Dordrechts Museum laat tot en
met 16 november 2003 een overzicht van zijn gevarieerde oeuvre zien:
Willem Witsen (1860-1923) - Stemmingen. Het Gemeentearchief Amsterdam
toont zijn Amsterdamse werk tot en met 26 oktober: Witsen en Amsterdam
- 1860-1923. Het is voor het eerst dat er zo uitgebreid aandacht wordt
besteed aan het werk van deze kunstenaar uit de 'Beweging van '80' .
In zijn grote oeuvre Witsen weerspiegelt zich de aard van de
Tachtigers door de fascinatie voor sfeer. Zij lieten zich leiden door
'stemmingen'. Witsens favoriete onderwerp is het stadsgezicht. Hij
koos daarbij voor de mistige en besneeuwde sfeer van Londen aan de
Theems en voor de verstilde grachten van Amsterdam en Dordrecht. Als
schilder en als fotograaf was hij ook een getalenteerd portrettist.
Willem Witsen
Het Dordrechts Museum geeft een overzicht van het gevarieerde oeuvre
van Willem Witsen. Schilderijen, aquarellen, tekeningen, etsen en
foto's zijn naast elkaar gerangschikt rond thema's in zijn werk. Zijn
werk is goed vertegenwoordigd in museale collecties en is ook
veelvuldig bij particulieren te vinden. Zijn etsen vormen een geliefd
verzamelobject. Toch is er sinds 1959 geen overzichtstentoonstelling
meer georganiseerd en is zijn werk vooral in samenhang met dat van
tijdgenoten getoond.
Werkers op het land zoals de schaapherder en de heiwerker vormen in
zijn vroege periode een inspiratiebron. Witsen woont dan op
'Ewijkshoeve', het buiten van de familie, een belangrijke
ontmoetingsplaats voor de schilderskring rond Witsen. Mauve en Tholen
komen er vaak. Wanneer hij besluit naar Londen te gaan verandert zijn
thematiek en gaat hij niet meer uit van mensen in het
landschap.Prachtige stemmige stadsgezichten vooral geschilderd vanuit
plekken langs de Theems hebben dan zijn voorkeur. Hij schrijft in een
van zijn brieven aan zijn geliefde: " 'n eenheid van donkere grijzen
en zacht mooi licht - 'n stemming van ernstige zware mooiheid ... maar
heerlijk rijk en vòl ...." Hij heeft zeker het werk van Whistler (1834
- 1903) gekend, met name bij Witsen terug te vinden in de aandacht
voor de melancholie van de stad.
Weer terug in Nederland volgt een periode dat Witsen naast
stadsgezichten in Amsterdam en Dordrecht, ook geïnspireerd is door de
vooral besneeuwde landschappen rondom Ede, waar hij na zijn huwelijk
met zijn vrouw gaat wonen. In krachtige kleurtegenstellingen verbeeldt
hij met vereenvoudigde vormen van boerderijen in het landschap. Witsen
houdt zijn atelier in Amsterdam aan en blijft daarnaast zijn
fascinatie voor het stadsgezicht behouden. Hij kiest voor de verstilde
plekken van de stad met een vaak melancholieke sfeer. De
grachtenhuizen en onderhuizen in Amsterdam legt hij vast en ditzelfde
thema ook op in Dordrecht. Hier in Dordrecht ontstaat de bekende serie
van twaalf etsen en zo'n vijftien aquarellen van de Voorstraatshaven,
grotendeels gemaakt vanaf een bootje in het water. De etsen van Witsen
waren vernieuwend door zijn subtiele toepassing van aquatint en vernis
mou, resulterend in mooie nuances van toon in de zwarte vlakken.
Datzelfde gevoel voor tonaliteit en 'stemmigheid', en typisch kenmerk
van de esthetiek van de Tachtigers, is terug te vinden in zijn
geschilderde stadsgezichten en sneeuwlandschappen.
Vriendenkring
De vele portretten van bevriende kunstenaars en schrijvers maken
duidelijk hoe zijn vriendenkring het middelpunt van zijn bestaan
vormde. In de vroege jaren negentig ontstond een reeks getekende,
geschilderde, gefotografeerde en geëtste portretten van schrijvers en
schilders rondom het tijdschrift 'De Nieuwe Gids'. Zijn foto's
kenmerken zich door een grote directheid en sfeerweergave. De foto's
van familieleden en schrijvers- en schildervrienden worden in
Dordrecht als in een familiealbum bijelkaar gepresenteerd.
Reisimpressies - San Fransisco, Nederlands-Indië
In Dordrecht zijn ook de impressies te zien die Witsen maakte van zijn
reizen naar de Verenigde Staten en Indonesië. Hij maakte hier vooral
landschappelijke schetsen. In de laatste periode van zijn leven, legde
hij zich vooral toe op geschilderde portretten en vanaf 1916 trad hij
met stillevens naar buiten. Zijn gehele oeuvre van schilderijen tot
foto's kenmerkt zich door een werkwijze met stemmige thema's.
Publicatie
Bij de tentoonstelling verschijnt de eerste oeuvrepublicatie sinds
1959: Willem Witsen 1860-1923, Schilderijen, tekeningen, prenten,
foto's door J.F. Heijbroek, Irene M. de Groot, Moniek Peters en Jenny
Reynaerts, uitgegeven door Thoth. Tegelijkertijd verschijnen twee
wandel/vaarboekjes door zijn geliefde steden Amsterdam en
Dordrecht:Willem Witsen, Wandelen en varen door Dordrecht rond 1900
door J.F. Heijbroek, Willem Witsen, Drie wandelingen door Amsterdam
rond 1900 door J.F. Heijbroek, ook uitgegeven door Thoth. Het leven in
en rond het Witsenhuis staat centraal in Het Huis aan het park,
geschiedenis van het Witsenhuis aan het Amsterdamse Oosterpark door
Jessica Voeten, Uitgeverij Atlas.