FNV Bouw


Kanttekeningen bij de Miljoenennota 2004

Tegen een kabinet dat elke vorm van solidariteit en maatschappelijk draagvlak afbreekt, is slechts verzet mogelijk. In bijgaande 'Kanttekeningen bij de Miljoenennota 2004' geeft FNV Bouw zijn commentaar op diverse onderdelen van de begroting. De kritiek is scherp, want juist in de sectoren bouw en hout wordt de koopkracht extra aangetast. En van een op de toekomst georiënteerd bouwbeleid is geen sprake. Vandaar het advies van FNV Bouw aan het kabinet: ga bouwen!

Pensioen en vroegpensioen
Uitgerekend in bouw en hout mogen VUT en vroegpensioen niet om zeep worden geholpen, vindt FNV Bouw. Mensen die vaak al op hun 15e aan het werk zijn gegaan en jaren premies hebben betaald, komen nu op een punt dat ze van de regeling gebruik dachten te maken. En dan haalt het kabinet daar een streep door?! Dat kan niet. Wat is het alternatief na jaren van lichamelijk zware arbeid? De WAO wordt afgeschaft, de WW is nauwelijks nog toegankelijk, wie in de bijstand komt, moet het eigen huis opeten. Met een werkende partner is de uitkering nul. Het kabinet wil bovendien oudere werknemers dwingen om langer door te werken in een tijd dat veel jongeren geen baan kunnen vinden. En er is nog iets. Door de omvorming van vut naar vroegpensioen is de leeftijd van uittreden gemiddeld al iets hoger komen te liggen. Verder bestaat de mogelijkheid om pensioenbreuk in het ouderdomspensioen te repareren via uitruil met vroegpensioen. Wie daarvan gebruik maakt, treedt ook nog eens later uit het arbeidsproces. Het kabinet loopt dus als een olifant door de porceleinkast waarin al lang het mooie servies staat uitgestald dat het kabinet zo graag wil zien.

Het kabinet komt met een slappe levensloopregeling. Nog niet eens een doekje voor het bloeden, vindt FNV Bouw. Die zou namelijk ook ingezet kunnen worden om in de laatste twee jaar vóór de pensioendatum deeltijdwerk mee te financieren. Het kabinet baseert z'n plannen voor wegstrepen van vut en vroegpensioen op 'arbeidsparticipatie': groepen zoals ouderen die weinig op de arbeidsmarkt vertegenwoordigd zijn, moeten meer meedoen. Dat vergroot het draagvlak voor de sociale zekerheid, aldus de regering. Daarbij brengt het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid in beeld dat de arbeidsparticipatie van de groep 55 tot 65 jaar de laatste jaren 'flink is toegenomen' tot 37 procent in 2002. In het licht van de zwakke conjunctuur verwacht het kabinet de komende jaren een daling; in 2007 wil het weer een stijgende lijn zien. In 2020 moet de arbeidsparticipatie van 55- tot 65-jarigen liggen op 50 procent. Via drie maatregelen: een nieuwe Wet werkgeversbijdrage WW-lasten oudere werknemers en een sollicitatieplicht voor mensen van 57,5 en ouder; afschaffen van de fiscale faciliëring van prepensioen en vut; en een vervolg op de Taskforce Ouderen en Arbeid (TOA). Bezuiniging? Het kabinet neemt wel een voorschot op belastinginkomsten van de toekomst! Dus schuift dit kabinet de lasten door naar volgende generaties. Voor het prepensioen worden namelijk de premies belast, maar de uitkeringen zijn dan in de toekomst belastingvrij. Het kabinet verdoezelt wat dat voor de staatskas betekent anno 20zoveel.

Het kabinet kondigt voor 2004 ook een nieuwe pensioenwet aan. Daarbij erkent het kabinet de verantwoordelijkheid van werkgevers en werknemers voor het pensioen. Dit geheel volgens het advies, uit 2000, van de Sociaal-Economische Raad. Ook de drie operationele doelstellingen van het kabinet sluiten aan bij dit SER-advies en bij afspraken in de Stichting van de Arbeid (STAR): vergroten van het bereik van het aanvullende pensioen; verbeteren van de houdbaarheid van het stelsel van aanvullend pensioen; en verbeteren van de betrokkenheid van deelnemers bij hun pensioenvoorziening. Alleen wordt het nu nog niet concreet gemaakt.

Werkloosheid en WW
Wat het kabinet 'activerende werking' noemt, zal ertoe leiden dat op korte termijn ruim 100.000 mensen geen WW meer krijgen. Ze duiken meteen de bijstand in. Compleet met 'opeten van het eigen huis'. Of ze krijgen helemaal niks, omdat hun partner werkt. Wie nog WW wil, moet het afgelopen jaar 39 van de 52 weken hebben gewerkt. Bovendien vier van de laatste vijf jaar. Herintreedsters, jongeren en mensen met flexibel werk worden hier dus als eerste slachtoffer van. De kortdurende uitkering wordt afgeschaft, net als de vervolguitkering. FNV Bouw wijst de berekening van Minister De Geus - jaarlijks 82.000 mensen geen WW meer - als veel te krap van de hand. Verdubbelt de werkloosheid, dan zijn volgend jaar ruim 200.000 mensen op de bijstand aangewezen; mensen die in 2000 nog WW hadden gekregen. Verder moeten werklozen van 57,5 jaar en ouder weer gaan solliciteren. En er wordt een wetsvoorstel aangekondigd om 'aanvullingen van voormalige werkgevers op WW-uitkeringen voor een deel te korten op de uitkering'. Dus sociaal plan, ho maar.

In 2004 wil het kabinet voorstellen doen over premiedifferentiatie in het Wachtgeldfonds. In een vage passage wordt overwogen om daarmee werkgevers in sectoren met seizoensfluctuaties te beïnvloeden. Wel laat, want Minister De Geus zou al vóór 1 juli met maatregelen tegen de winterwerkloosheid komen, maar niet verkeerd. Verder krijgen werkgevers bij ontslag van oudere werknemers meer premie te betalen. Ook dat vindt FNV Bouw niet slecht. Maar beperken van de WW is onacceptabel, waarbij het kabinet er dan ook nog aan voorbij gaat dat de wachtgeldfondsen en het Algemeen werkloosheidsfonds goed gevuld zijn. Bovendien is de vakbeweging bereid om in geval van problemen meer premie te betalen.

Arbeidsongeschiktheid en WAO
Over arbeidsongeschiktheid en WAO roept het kabinet op dit moment meer vragen op dan dat het antwoorden geeft. Komt er een uitkering van 75 procent voor volledig arbeidsongeschikten? Het is raden. Wat wordt het arbeidsongeschiktheidscriterium in de nieuwe WAO? De SER adviseerde 80 tot 100 procent. Maar in de variant-Donner is er al geen WAO als er maar één functie in het land is die betrokkene nog zou kunnen doen, of er werk in is of niet. En waar bestaat de inkomensregeling voor gedeeltelijk arbeidsgehandicapten uit? Donner spreekt van een tijdelijke, snel aflopende noodopvang tot een zeer laag niveau. De SER adviseert een loonsuppletieregeling. Hoe denkt het kabinet de toegang tot de WAO te weigeren als iemand in het tweede ziektejaar een inkomensaanvulling heeft ontvangen? Onduidelijkheid alom dus. Er zitten gevaarlijke elementen in de voornemens, maar hoe gevaarlijk, dat moet nog blijken. FNV Bouw vindt het van groot belang de voorbereiding van een nieuwe wet zoveel mogelijk te beïnvloeden.

Het kabinet noemt als officiële algemene doelstelling het overhevelen van mensen uit de groep inactieven naar de groep actieven. Daarmee wil het kabinet het draagvlak voor de sociale regelingen waarborgen in een situatie dat vergrijzing het aantal inactieven vergroot. De eerste stap: het bemoeilijken van de toegang tot arbeidsongeschiktheid, werkloosheid en vervroegde uittreding. Zo moeten mensen actief gaan opereren op de arbeidsmarkt. Dan zal de werkgelegenheid kunnen stijgen. Hoe? Dat blijft in het ongewisse. Sommigen beweren dat toenemend aanbod vanzelf de vraag zal scheppen. Een nieuwe arbeidsongeschiktheidsregeling is één van de vijf prioriteiten van Minister De Geus en Staatssecretaris Rutte. Het stelsel moet in 2006 ingaan. Wat ze voorstellen, is in de eerste plaats geïnspireerd op de plannen van de Commissie-Donner uit 2001. Het heeft veel minder weg van het SER-advies van begin 2002.

In 2004 gaan al enkele maatregelen in. Zo komt er een tweede fase van arboconvenanten in 20 sectoren met een hoog WAO-risico. Ziekteverzuim en WAO-instroom moeten daar met 20 procent worden teruggebracht ten opzichte van 2002. Ingangsdatum uiterlijk 1 juli 2004. Verder wordt het Schattingsbesluit per 1 juli 2004 aangepast. Dat wil zeggen dat nieuwe WAO'ers en mensen die voor een herkeuring komen, scherper worden gekeurd. Gevaarlijk of niet? Dat hangt van de invulling af. Herkeuring van alle WAO-ers boven de 45 jaar was ook geen aantrekkelijke optie. En dat is nu zo algemeen van de baan. Vanaf 1 januari 2004 wordt de verlenging van de loondoorbetaling ingevoerd. Op diezelfde datum ook sectorale premiedifferentiatie (aanpassing PEMBA voor kleine bedrijven) plus de mogelijkheid om 'eigenrisicodrager' te worden.

In 2004 zullen ook voor enkele maatregelen voorstellen worden gedaan. In het algemeen worden voorbereidingen getroffen voor de invoering van het nieuwe arbeidsongeschiktheidsstelsel per 1 januari 2006. Vóór 1 juni 2004 komt er een wetsvoorstel bij de Tweede Kamer. Doel is de instroom in de WAO te beperken tot maximaal 25.000 per jaar (in 2002 waren dat er 92.000). Er wordt een jaarlijkse besparing verwacht van 700 miljoen euro in 2007. Onderdelen van de regeling zijn: verlenging van de loondoorbetalingsperiode van één naar twee jaar (wordt al per 1-1-2004 geregeld); tegengaan of verbieden van bovenwettelijke aanvullingen in het tweede ziektejaar, want een loon van 70 procent wordt een toegangsvoorwaarde voor de WAO. Er komt een inkomen voor volledig en duurzaam arbeidsongeschikten. Wie gedeeltelijk arbeidsongeschikt is (meer dan 35 procent), kan rekenen op een activeringsregeling; die komt er ook voor volledig, maar niet duurzaam arbeidsongeschikten. Wat verdwijnt, is de erkenning van een arbeidshandicap van minder dan 35 procent.

Ziektekosten en ziekenfonds
Het kabinet bezuinigt niet op de kosten van gezondheidszorg, maar verlegt ze. En wel van de solidariteit dat gezonden en zieken gezamenlijk en voor elkaar betalen, naar een systeem waarin zieken voor hun eigen kosten opdraaien. FNV Bouw vindt dat onverteerbaar. Bovendien worden 'preventieve maatregelen' uit het pakket gehaald die later de kosten van 'curatieve zorg' kunnen opdrijven. Neem het verdwijnen van fysiotherapie: dat leidt tot meer ziekte wegens ernstiger klachten. En dan de tandarts! Uitstel van behandeling geeft later meer en sterker rottende kiezen. Kortom: FNV Bouw vindt het beleid van het kabinet in de gezondheidszorg ver beneden de maat.

Wat is er aan de hand? De kosten voor de zorg stijgen snel. In 2002 en 2003 samen met 15 procent. De totale uitgaven van 40,6 miljard in 2003 gaan in 2004 omhoog naar 41,2 miljard. Nog wel een stijging, maar marginaal: 1,3 procent. De beleidsfilosofie is in termen van de regering 'kostenbeheersing door eigen verantwoordelijkheid'. Wie zorg nodig heeft, moet er meer voor betalen. En wie zorg verleent, de werknemers dus, moet ook betalen. In 2004 gaat de 'pakketverkleining' al in. Dat betekent géén 'overig ziekenvervoer' (dus met eigen auto, taxi of openbaar vervoer van en naar het ziekenhuis), géén fysiotherapie, géén tandartskosten voor volwassenen, géén IVF-behandeling en bijbehorende medicatie, géén anticonceptie vanaf 21 jaar. En verder beperking van de vergoeding van zelfzorggeneesmiddelen (zonder recept verkrijgbaar) als ze korter dan een jaar worden gebruikt; en ook beperking van psychotherapie tot maximaal 30 zittingen, ongeacht het ziektebeeld. Daarnaast krijgt elke ziekenfondsverzekerde te maken met een eigen bijdrage per recept (1,50 euro zonder wettelijk maximum), een eigen bijdrage AWBZ, waarbij het kabinet ernaar laat raden of het gaat om een eigen bijdrage bij in- en extramurale zorg of alleen bij thuiszorg. Duidelijk is wel dat het om flinke bedragen moet gaan.

In 2004 zullen ook verdere voorstellen worden gedaan. Zo is de regering van plan te komen tot één standaard-zorgverzekering voor alle ingezetenen van Nederland. Die zorgverzekering moet per 1 januari 2006 worden ingevoerd. Het onderscheid tussen ziekenfonds en particuliere verzekeringen vervalt. Per 30 juni 2004 wordt het wetsvoorstel Standaard Zorgverzekering Curatieve Zorg naar de Tweede Kamer gestuurd. Alle op genezing gerichte zorg binnen de AWBZ komt onder de nieuwe wet te vallen. Per 2005 wordt een eigen risico ingevoerd in de ziekenfondsverzekering, waarvoor een wetsvoorstel komt in 2004. Dat moet 1,1 miljard euro opleveren. Per 2005 wordt ook een AWBZ-brede eigen bijdrage extramurale zorg ingevoerd. En verder komt er een wettelijke regeling om eigen betalingen voor zorg als gevolg van arbeidsongevallen en beroepsziekten af te dekken.

Reïntegratie en arbeidsmarkt
De komende jaren wordt fors bezuinigd op reïntegratiemaatregelen. FNV Bouw vindt het met name kwalijk dat werkgevers straks de subsidie voor herplaatsing elders moeten missen tijdens het eerste en tweede ziektejaar van een werknemer. Doorbetalen moeten ze in elk geval. Dus komen ze in de verleiding om achterover te leunen en die twee jaar 'uit te zitten'. Nu prikkelt de loondoorbetaling in combinatie met subsidie op herplaatsing tenminste tot snelle reïntegratie. Als prikkels worden ingezet, zo vindt FNV Bouw, moeten ze op z'n minst dezelfde kant uitwijzen. Voor zover er sprake is van arbeidsmarktbeleid, is het beleid zonder middelen. Snellere reïntegratie van werkzoekenden en arbeidsgehandicapten juicht de bond overigens toe. Als het dan maar niet neerkomt op 'doen wat je gezegd wordt'. Daar ligt een taak voor de cliëntenraden bij UWV en bij cliëntenorganisaties en vakbeweging.

Het kabinet-Balkenende staat op het standpunt dat met het bestaande instrumentarium veel geld over de balk wordt gesmeten. Het eerste kabinet-Balkenende schafte al de SPAK-regeling af. Die loopt nu snel af, maar voorziet nog in subsidie aan werkgevers voor arbeidsplaatsen met een laag loon. Er wordt voor ongeveer 800.000 arbeidsplaatsen gebruik van gemaakt; daarvan zijn volgens het NEI ongeveer 50.000 echt extra. Doelgroepen op de arbeidsmarkt worden niet geholpen. Allochtonen en jongeren zijn extra de dupe van de stijgende werkloosheid; maatregelen daartegen ontbreken of zijn onvoldoende.

In 2004 moet de reïntegratie van bijstandsgerechtigden en niet-uitkeringsgerechtigden al volledig de verantwoordelijkheid van de gemeente worden. Raadselachtig is de aankondiging van een geoormerkt budget voor praktijkscholing van UWV en gemeenten, want er hoort geen bedrag bij en evenmin een inhoudelijke toelichting. Verder wordt de reïntegratieuitkering bij scholing of proefplaatsing afgeschaft, waarbij niet wordt vermeld dat uitkeringsgerechtigden in plaats daarvan WW kunnen blijven gebruiken. hiervoor wordt 33 mln euro in 2004, en in de jaren daarna meer dan 100 miljoen euro als bezuiniging ingeboekt. Met ingang van 2004 worden prestatieafspraken met UWV gemaakt. Dat moet een snelle start maken met reïntegratietrajecten: 85 procent van de uitkeringsgerechtigden wordt binnen vier weken na vaststelling van de afstand tot de arbeidsmarkt aangemeld bij een reïntegratiebedrijf. Van de arbeidsgehandicapten krijgt 90 procent binnen 12 maanden een reïntegratietraject aangeboden, waarvan 40 procent moet leiden tot een dienstverband van 6 maanden of meer. Van de WW'ers krijgt
95 procent binnen de 12 maanden een reïntegratietraject; 50 procent moet leiden tot duurzame uitstroom. Bij mislukking spoort UWV de oorzaak op, en als verdere hulp zinvol is volgt een tweedekanstraject. Uitkeringsgerechtigden die niet meewerken, worden gekort op de uitkering.


Arbeidsomstandigheden
Jammer dat het kabinet z'n arbobeleid voor werkgevers zo vrijblijvend houdt, vindt FNV Bouw. Er valt nog steeds veel te verbeteren aan de kwaliteit van de arbeid in de bouw- en houtsectoren. Nog steeds gebeuren er te veel ongelukken, is de medezeggenschap van werknemers in de bedrijven onvoldoende, is de werkdruk te hoog en verrichten mensen te zwaar werk. Uit het jaarverslag over 2002 van Arbouw blijkt dat werknemers meer fysieke belasting ervaren. Dit ondanks het feit dat er in de bouw een arboconvenant is afgesloten. FNV Bouw hamert dan ook zoals altijd op naleving van de regels. Meer regels hoeft niet, als de bestaande maar goed worden nageleefd. Met controle door de Arbeidsinspectie en stevige boetes of stillegging van het werk. Vraagtekens zet FNV Bouw bij het mogelijk loskoppelen van preventie en verzuimbegeleiding.

Het kabinet wil dat minder werknemers blootstaan aan arbeidsrisico's. Het wil zodanige voorwaarden scheppen dat werkgevers en overige partijen beleid voeren op het vlak van arbeidsomstandigheden, preventie van ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid en vroegtijdige reïntegratie. Werkgevers wil het kabinet stimuleren tot verbetering van de arbeidsomstandigheden, terwijl het ook basisnormen wil vaststellen en handhaven. Alleen is de uitwerking over het algemeen zeer vrijblijvend voor werkgevers.

Waar niemand op zit te wachten is 'gespecialiseerde arbodienstverlening wat betreft preventie resp. verzuimbegeleiding, ook door andere partijen'. Ten eerste is het geen goed idee, omdat preventie en begeleiding van ziekteverzuim uit elkaar getrokken dreigen te worden. Dan kan er moeilijker verband tussen deze twee zaken gelegd worden. Ten tweede kunnen er fouten gemaakt worden als een arbodienst gegevens van werknemers moet overdragen aan een andere partij die de reïntegratie ter hand neemt. Ten derde hoeft meer marktwerking niet te leiden tot kwaliteitsverbetering: er zijn immers ook nog steeds 'tientjes'-contracten van werkgevers met arbodiensten. Ten vierde staat er in de arbowet dat een arbo-dienst in hoofdzaak een aantal specifieke taken heeft, zoals het ondersteunen bij de RI&E en het begeleiden van werknemers die door ziekte niet in staat zijn hun arbeid te verrichten. Deze 'hoofdzaakbepaling' garandeert een zekere onafhankelijkheid ten opzichte van opdrachtverlenende werkgevers en verzekeraars. Als 'andere partijen' zich ook op de markt van de arbo-dienstverlening kunnen begeven, blijft iedereen dan even onafhankelijk?

FNV Bouw
Postbus 520 3440 AM Woerden

Fax: (0348) 423 610