Prentenboeken, ideologie en illustratie, 1890 - 1950
Illustratie uit: Billie Ritchie en zijn ezel / prentjes
van D.A. Bueno de Mesquita, 1918
Illustratie uit: Een stout grapje / versjes van Anna Sutorius ;
teekeningen van B. Midderigh-Bokhorst, ca. 1917
Illustratie uit: Gouden vlinders / versjes door S. Franke ; plaatjes
van Lou Loeber, 1927
Illustratie uit: De geschiedenis van Betsie het paard / door J.
Riemens-Reurslag ; teekeningen van Johanna Bottema,
Op 22 september 2003 is het eerste exemplaar van het boek
Prentenboeken, ideologie en illustratie, 1890 - 1950 in Utrecht
aangeboden aan Dick Bruna. Het boek is het resultaat van een uniek
onderzoeksproject van Utrechtse kunsthistorici onder leiding van Dr.
Saskia de Bodt.
In september 2000 stelde zij tijdens een studiedag van de Stichting
Geschiedenis Kinder- en Jeugdliteratuur haar plannen voor om met een
werkgroep van voornamelijk kunsthistorici van de Rijksuniversiteit
Utrecht onderzoek te gaan doen naar prentenboeken uit de eerste helft
van de twintigste eeuw, in Nederland en België. De bedoeling was om
met name de 'artistieke' prentenboeken uit die periode te bestuderen
in relatie tot de contemporaine kunststromingen. Daarbij zouden ook de
mode, reclame, vormgeving en volkskunst van die tijd worden betrokken.
De plannen gingen uit van een onderzoek, dat zou resulteren in een
wetenschappelijke publicatie waarin vanuit een kunsthistorisch
perspectief een overzicht zou worden gegeven van de Nederlandse en
Belgische illustratoren van prentenboeken die tussen 1890 en 1950 zijn
verschenen.
Het enthousiasme was groot. Men was vooral blij met het feit dat er nu
eens vanuit een heel andere optiek, die van de kunstgeschiedenis, zou
worden gekeken naar de prentenboeken die vanaf 1890 zo expliciet
vanuit de opvattingen van 'Kunst voor het Kind' waren gerealiseerd.
Nu, precies drie jaar later, is het project tot een succesvol einde
gebracht en ligt er een prachtig, rijk geïllustreerd boek dat in alle
opzichten voldoet aan de toentertijd geschetste opzet.
Onder de bezielende leiding van Saskia de Bodt, geassisteerd door
Jeroen is er een voor Nederland uniek overzicht ontstaan van de
kunstenaars die zich in de behandelde periode met het illustreren van
prentenboeken hebben beziggehouden. En dat niet alleen: er is ook
uitvoerig onderzoek gedaan naar de opleiding van die illustratoren,
naar de (on-)mogelijkheid voor die kunstenaars om van hun
illustratiewerk te kunnen leven, naar de opvattingen over de
kunstzinnige vorming van kinderen, naar het waarom van de
oververtegenwoordiging van vrouwelijke illustratoren, naar de
vormgeving en typografie van de boeken, naar de overheersende thema's
in die boeken, de maatschappelijke omstandigheden (o.a. twee
wereldoorlogen) waaronder de boeken tot stand kwamen, en nog veel
meer. Bovendien is er een unieke encyclopedie van illustratoren
toegevoegd, met overvloedige bio- en bibliografische gegevens.
Voor het onderzoek is de kinderboekencollectie van de Koninklijke
Bibliotheek veelvuldig geraadpleegd. Ook voor de illustraties in het
boek is een groot beroep gedaan op deze collectie. Het is te hopen dat
het onderzoek hiermee niet afgesloten is en dat het Kunsthistorisch
Instituut van de Universiteit van Utrecht naar aanleiding van dit
pionierswerk het onderzoek naar illustratoren als vast onderdeel van
de studie kunstgeschiedenis zal opnemen.
Tentoonstelling
Ter gelegenheid van het verschijnen van het boek wordt op 26 september
een tentoonstelling geopend in Museum Willet-Holthuysen in Amsterdam
(onderdeel van het Amsterdams Historisch Museum) waar een deel van de
in het boek besproken en afgebeelde prentenboeken 'in het echt' te
zien is. De expositie Boeken om naar te kijken : Nederlandse
prentenboeken 1890-1950 is tot 15 februari 2004 te zien. Adres:
Herengracht 605, Amsterdam, tel. 020-5231822. Open: maandag t/m
vrijdag van 10.00 tot 17.00 uur, zaterdag en zondag van 11.00 tot
17.00 uur. De Koninklijke Bibliotheek heeft hiervoor een aantal boeken
in bruikleen gegeven.
Symposium
In het kader van het hele project wordt op 22 november in samenwerking
met de BNO (Bond van Nederlandse Illustratoren), de IBBY
(International Board on Books for Young People) sectie Nederland, en
de Stichting Geschiedenis Kinder- en Jeugdliteratuur ook nog een
symposium georganiseerd. Onderwerp: de - ook hedendaagse -
ontwikkelingen in het vak van illustrator van prentenboeken.
Prentenboeken, ideologie en illustratie 1890-1950 / Saskia de Bodt,
Jeroen Kapelle e.a. - Amsterdam / Antwerpen, Ludion, 2003. - 256 p. ;
360 ill. - ISBN 90-76588-58-9
22 september 2003
Koninklijke Bibliotheek - Nationale bibliotheek van Nederland
Koninklijke bibliotheek