Internationaal
email
Aanpak rassendiscriminatie binnen Europa
Verschillen en overeenkomsten
Dick Houtzager en Jacky W. Nieuwboer
De auteurs beschrijven de wegen die je in een paar verschillende
staten in Europa kan bewandelen wanneer je gediscrimineerd wordt.
Opvallend is dat het in Nederland nog zo slecht niet is, terwijl in
een soortgelijk land als Duitsland de mogelijkheden beperkt zijn. In
een toekomstige Lid-Staat van de Europese Unie als Tsjechië wordt hard
gewerkt aan een verbetering van de situatie.
Stel: je solliciteert naar een baan en men heeft je op grond van je
donkere huidskleur afgewezen: de personeelschef van je mogelijk
toekomstige werkgever heeft gezegd dat
het werknemersbestand puur wit is en dat men dat zo wil houden. Wat
kun je uitrichten?
Uit het onderstaande zal blijken dat het ervan afhangt waar je je
bevindt in Europa. In Nederland bestaat een scala van mogelijkheden.
Hoe is het echter in een andere EU-Lid Staat, zoals Duitsland? En hoe
is het gesteld in een land als Tsjechië, dat nog geen lid van de EU
is, maar wil toetreden?
Nederland
Over heel Nederland zijn zo'n veertig Anti Discriminatie Bureaus
(ADB's) verspreid. Het overkoepelend orgaan is de Landelijke
Vereniging van Anti Discriminatie Bureaus, waarvan het secretariaat
bij het ADB Amsterdam zit. Bij de bureaus kan iedereen zonder kosten
aankloppen. Medewerkers helpen je bij je klacht. Deze hulp kan
betekenen dat men voor je gaat bemiddelen, maar men kan je ook helpen
bij een juridische procedure.
Over het algemeen wordt een juridische procedure echt gezien als een
laatste redmiddel. Het is dus verstandig te kijken of er op basis van
een gesprek of een briefwisseling met je wederpartij tot een oplossing
kan worden gekomen. Als dit tot niets leidt staan de volgende
juridische mogelijkheden open.
Je kunt je beklagen bij de Commissie gelijke behandeling te Utrecht op
basis van de Algemene wet gelijke behandeling. Deze wet is in 1994 van
kracht geworden en verbiedt het maken van onderscheid, o.a. op grond
van ras (artikel 1). In artikel 5 staat voorts duidelijk dat het maken
van onderscheid specifiek verboden is bij de "aanbieding van een
betrekking". Dit zou hier dus opgaan. Je kunt bij de Commissie gelijke
behandeling zelfstandig terecht zonder advocaat. Je zaak wordt
beoordeeld door drie Commissieleden bijgestaan door een griffier. Hun
oordeel is niet bindend, dus je wederpartij hoeft zich bij een
veroordeling niet te houden aan wat bepaald is. In de praktijk hebben
de oordelen van de Commissie echter wel gezag. Het is duidelijk dat je
als klager vrij actief bent in deze procedure.
Een andere procedure die je zelf aan moet zwengelen is de procedure op
grond van de onrechtmatige daad. Je kunt je beklagen bij de
kantonrechter (de laagste rechter bij de rechterlijke macht) over het
schenden van de wet (antidiscriminatiewetgeving) op grond van artikel
162, Boek 6 van het Burgerlijk Wetboek: de houding van de toekomstige
werkgever wordt dan geacht onrechtmatig te zijn. Hierbij moet wel een
advocaat worden ingeschakeld. Leidt de procedure bij de kantonrechter
tot niets, dan is het mogelijk in beroep te gaan bij de rechtbank.
Tenslotte kun je je wenden tot de hoogste rechterlijke instantie, de
Hoge Raad.
Als je deze wegen volledig hebt bewandeld, kun je nog naar het
Europese Hof voor de Rechten van de Mens gaan, dat het Europees
Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele
vrijheden handhaaft. Dit Verdrag bestaat sinds 1950. Nu is het zo dat
het open kunnen solliciteren naar een baan niet gewaarborgd wordt door
middel van het Verdrag, maar dit verandert waarschijnlijk in de
toekomst. Hiermee zal de weg die een klager geheel zelf kan bewandelen
afgesloten zijn.
Er staan echter ook nog andere wegen voor een klager open, waarbij
zijn rol echter tamelijk passief van aard is. Het is mogelijk aangifte
te doen van discriminatie bij de politie op basis van strafwetgeving.
In het Wetboek van Strafrecht staat namelijk dat discriminatie, o.a.
op grond van ras, strafbaar is (verschillende onderdelen van art. 137
en 429quater). De politie moet volgens richtlijnen van het Openbaar
Ministerie (OM) het proces-verbaal opmaken en de zaak voorleggen aan
het OM. Dit is belast met de vervolging van strafzaken. Het OM, in de
persoon van een officier van justitie, beoordeelt of hij de zaak voor
de rechter wil brengen of niet. In heel belangrijke zaken wordt advies
gevraagd aan het Landelijk Expertise Centrum Discriminatie (LECD) dat
het OM ondersteunt in dit soort kwesties. Dat zal hier echter niet het
geval zijn. Als de zaak wordt voorgebracht, formuleert de officier van
justitie een eis (in dit geval maximaal gevangenisstraf van een jaar
of een boete van 4.500,-). De rechter komt dan tot een eindoordeel
waar je wederpartij zich aan moet houden.
Het is mogelijk dat de rechter niet komt tot een veroordeling. In jouw
geval is een van de laagste rechters in de keten van rechters
benaderd, namelijk de rechtbank. Mocht de officier van justitie het
helemaal niet eens zijn met het oordeel van de rechtbank, dan kan hij
in beroep gaan bij een hogere rechter, namelijk het hof. Vangt hij ook
hier bot, dan kan ook hij zich nog tot de Hoge Raad wenden.
Zijn alle strafrechtelijke mogelijkheden in Nederland uitgeput, dan
kun je je wenden tot het CERD-Comité van de Verenigde Naties. Dit
Comité bewaakt de toepassing van het CERD-Verdrag: het Verdrag inzake
de Uitbanning van alle Vormen van Rassendiscriminatie van de VN, dat
nu reeds tientallen jaren bestaat. Wordt een klacht in Nederland niet
serieus genomen, dan kan dat Comité de Nederlandse overheid een
reprimande geven dat het Verdrag niet goed is nageleefd.
In alle gevallen die hierboven beschreven zijn heb je een lange adem
nodig als je niet meteen je gelijk krijgt.
Duitsland - Noordrijn-Westfalen
In Duitsland maakt het uit waar je woont. Het land bestaat uit
verscheidene deelstaten: het gaat om een federatie. Eerst moet je
binnen je deelstaat je beklag doen, waarna binnen de overkoepelende
bond nog mogelijkheden bestaan. In het onderstaande is gekozen voor
een analyse van de situatie in de staat Noordrijn-Westfalen.
Ook hier bestaan Anti Discriminatie Bureaus. Er bestaan twaalf
organisaties die klachten met betrekking tot discriminatie in
behandeling nemen. Deze deelstaat is, met een inwonertal van ruim 18
miljoen en een iets kleiner oppervlakte dan Nederland, vergelijkbaar
met Nederland.
Stel, je woont in Keulen en je wilt stappen ondernemen tegen de
discriminerende werkgever. Je kunt je dan tot het Anti
Diskriminierungs Büro wenden dat de klacht kan behandelen.
Je hebt weinig civielrechtelijke mogelijkheden. Het Duitse
rechtsstelsel kent nog geen mogelijkheden om je rechtstreeks te
beroepen op discriminatie door een werkgever, een ziekenhuis of een
school. Op grond van de Europese richtlijn moet het land wel wetgeving
tegen discriminatie invoeren. Een eerste voorstel voor een
antidiscriminatiewet uit 2001 werd door het Duitse ministerie van
Justitie weer ingetrokken.
De Duitse Grondwet verbiedt in artikel 3 benadeling en bevoordeling
van personen wegens hun afkomst of hun ras, maar dit geldt alleen in
de relatie burger-overheid. Tussen burgers onderling, en dus ook
tussen een sollicitant en een bedrijf, geldt dit niet. Het Duitse
recht kent wel maatregelen tegen discriminatie op de werkvloer in de
vorm van een artikel in de wet op de Ondernemingsraden, maar dat helpt
jou in dit geval niet.
Het enige houvast is een beroep op het algemene artikel tegen
onrechtmatige daad, dat een schadevergoeding in het vooruitzicht
stelt, als de persoonlijke levenssfeer is geschonden. Een weigering
zoals jij meemaakte, zou als zon schending kunnen worden gezien. In
het Duitse recht is echter vrijwel geen jurisprudentie over dit soort
zaken, zodat niet duidelijk is of de rechter dit zal accepteren. Het
feit dat er bijna geen rechterlijke uitspraken zijn, geeft ook al aan
dat deze juridische weg vrijwel onbegaanbaar is.
Heb je alles uitgeprobeerd en boek je naar jouw zin onvoldoende
resultaat, dan kun je je net als in Nederland wenden tot het Europese
Hof voor de Rechten van de Mens.
Duitsland kent op dit terrein voorts geen specifieke strafrechtelijke
bepalingen tegen rassendiscriminatie. In de praktijk werken de Duitse
ADBs daarom meer in de bemiddelende sfeer en proberen om via
gesprekken de werkgever te bewegen zijn beleid aan te passen. Wel
worden discriminatiezaken in beginsel breder opgenomen, en een klacht
kan leiden tot een onderzoek naar het bedrijf of de bedrijfstak.
Dit zou wel eens kunnen betekenen dat er onvoldoende middelen zijn om
tegen rassendiscriminatie op te treden. Je kunt dan een klacht
indienen bij het CERD-comité. Sinds 2001 kan het CERD-comité klachten
van Duitse burgers in ontvangst nemen.
Tsjechië
Hoe staan de zaken ervoor in een van de kandidaat-lidstaten voor de
Europese Unie, Tsjechië? Het land is ruim twee keer zo groot als
Nederland, maar heeft niet meer dan 10 miljoen inwoners. Een
belangrijke minderheid wordt gevormd door de Roma's. Schattingen lopen
uiteen van 150.000 tot 300.000, zo'n drie procent van de bevolking. De
kans is groot dat je als gediscrimineerde sollicitant tot deze groep
behoort; het kan geen toeval zijn dat 70 procent van de Roma werkloos
is (in sommige streken gaat het zelfs om 90 procent), terwijl het
gemiddelde onder de overige bevolking 9 procent bedraagt.
Een van de eisen die de Unie voor toetreding stelt, is dat de regering
aan minderheden bescherming moet bieden tegen discriminatie. De
Tsjechische Republiek is doende om antidiscriminatiewetgeving in te
voeren. Daarbij houdt de regering duidelijk rekening met de
EG-richtlijn voor gelijke behandeling, wat immers een voorwaarde is
voor toetreding.
In Tsjechië bestaan geen Anti Discriminatie Bureaus. Je kunt je met
een klacht over een afgewezen sollicitatie wenden tot een advocaat.
Vanwege de hoge kosten moeten mensen met lage inkomens daarvan af
zien. In de meeste steden bestaan onafhankelijke bureaus van sociaal
raadslieden, die tegen een geringe vergoeding rechtshulp en andere
bijstand verlenen. Daarnaast zijn er vele non-gouvernementele
organisaties (ngos), die zich speciaal richten op de behartiging van
Roma-belangen. Enkele van deze ngos behandelen ook individuele
gevallen van discriminatie.
Het Tsjechische Handvest van fundamentele rechten en vrijheden, sinds
1991 onderdeel van de Grondwet, kent een algemeen
non-discriminatieartikel.
Ook kun je een beroep doen op de recente veranderingen in de
Arbeidswet, die de juridische mogelijkheden om discriminatie tegen te
gaan, hebben verruimd. Onderscheid bij de werving en selectie is
verboden, evenals onderscheid bij de beloning en de bevordering. De
wet geeft echter geen definitie van discriminatie en er is geen
mogelijkheid om een juridische maatregel op te leggen of om de
gevolgen van de discriminatie te compenseren. De wet is tot op heden
nog niet in discriminatiezaken toegepast en blijft vooralsnog een dode
letter. Daarbij speelt ook een gebrek aan kennis omtrent het bestaan
van de wet bij werknemers, werkgevers en juristen.
De wetgeving die van toepassing is op discriminatie op de
arbeidsmarkt, biedt onvoldoende bescherming voor slachtoffers. De
Europese Commissie tegen racisme en intolerantie (ECRI), een onderdeel
van de Raad van Europa, drong er in de meest recente landenrapportage
bij de Tsjechische regering op aan om een algemene wet tegen
discriminatie in te voeren, gelet op de discriminatie van met name de
Roma op vrijwel alle maatschappelijke terreinen.
Als je tot in hoogste instantie hebt geprocedeerd, maar vindt dat er
onvoldoende garanties tegen discriminatie in Tsjechië worden geboden,
dan kun je je net als in Nederland en Duitsland tot het Europese Hof
voor de Rechten van de Mens.
Voorts zijn er enkele strafrechtelijke bepalingen waarop je via de
politie en een officier van justitie een beroep kunt doen. Mocht dit
alles niet baten, dan kun je je nog beklagen bij het CERD-Comité. Dit
is mogelijk sinds 2000.
Door de druk, die de komende toetreding op de regering legt, is de
verwachting wel dat Tsjechië op korte termijn
non-discriminatiewetgeving invoert. Of daarmee een afgewezen
Roma-sollicitant in staat is om zijn recht te halen, moet de toekomst
uitwijzen.
Conclusie
Als gediscrimineerde sollicitant ben je niet slecht af in Nederland,
zoals uit bovenstaande vergelijking blijkt. Je kunt zelf ver komen,
terwijl er ook strafrechtelijke mogelijkheden zijn. Als je toch niet
tevreden bent, kun je je wenden tot het Europese Hof voor de Rechten
van de Mens of het CERD-Comité. In Duitsland zijn er in ieder geval in
de deelstaat Noordrijn-Westfalen wel ADB's, maar de juridische
mogelijkheden zijn er geringer dan in Nederland. Dit geldt ook voor
Tsjechië. Er zijn geen instanties zoals de Commissie gelijke
behandeling, terwijl ook de wetgeving beperkter is dan in Nederland.
Wel moet worden opgemerkt dat Tsjechië tenminste nog strafwetgeving
kent tegen discriminatie, terwijl deze in Duitsland ontbreekt. Beide
landen zullen hoe dan ook verbetering moeten brengen in hun wetgeving
op grond van eisen gesteld door de Europese Unie. Sinds een paar jaar
is het wel mogelijk om ook vanuit Duitsland en Tsjechië je beklag te
doen bij het Europese Hof voor de Rechten van de Mens en het
CERD-Comité. In Nederland is dit al gebeurd, maar in Duitsland en
Tsjechië bestaat nog veel onwetendheid over deze mogelijkheden. In de
praktijk werkt het antidiscriminatierecht er niet zo goed als in ons
land.
Dick Houtzager en Jacky W. Nieuwboer zijn juridisch beleidsadviseurs
bij het LBR.
LEEN bij het LBR-DOCUMENTATIECENTRUM:
Gelijkwaardigheid en verscheidenheid : Jaarverslag 2001
Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding, Brussel
(B) 2002
In dit jaarverslag wordt zowel ingegaan op de klachtbehandeling als
op de oorzaken en depreventie van discriminatie en racisme. Ook de
deelname aan de werkzaamheden van internationale organisaties komt
ter sprake.
Konfliktbearbeitung in Deutschland : Ein Wegweiser
C. Fiebich (red)
Plattform Zivile Konfliktbearbeitung, Bonn (D) - 2001
Kompendium von Institutionen und Initiativen in dem Bereich von
zivile Konfliktbearbeitung in Deutschland. Dazu gehören
Einrichtungen aus dem Bereich der Wirtschaftmediation ebenso wie
Initiatieven aus der Anti-Rassismus-Arbeit.
Activities of the Council of Europe with relevance to combating racism
and intolerance
European Commission against Racism and Intolerance (ECRI) - Raad van
Europa, Strasbourg (F) 2001
An overview of various Council of Europe activities, which
contribute to the fight against racism and intolerance.
Practical examples in combating racism and intolerance against Roma /
Gypsies
European Commission against Racism and Intolerance (ECRI) - Raad van
Europa, Strasbourg (F) - 2001
Compilation of examples of Roma-specific practical measures that
may assist with the implementation of ECRI's General Policy
Recommendation No.3 on combating racism and discrimination against
Roma/Gypsies.
Second report on the United Kingdom :
Adopted on 16 June 2000
European Commission against Racism and Intolerance (ECRI) - Raad van
Europa, Strasbourg (F) - 2001
This second report of the ECRI on the United Kingdom reviews the
legislation, policies and other measures to combat racism,
xenophobia, and intolerance in the United Kingdom. It also
considers the policies towards refugees, immigrants and minorities
and it contains proposals to improve the situation.
Second report on Austria :
Adopted on 16 June 2000
European Commission against Racism and Intolerance (ECRI) - Raad van
Europa, Strasbourg (F) - 2001
This second report of the ECRI on Austria reviews the legislation,
policies and other measures to combat racism, xenophobia, and
intolerance in Austria. It also considers the policies towards
refugees, immigrants and minorities and it contains proposals to
improve the situation.
International Lernen - Lokal Handeln : Interkulturelle Praxis "vor
Ort" und Weiterbildung im internationalen Austausch
R. Leiprecht . . e.a. (red)
IKO-Verlag für Interkulturelle Kommunikation, Frankfurt am Main (D) -
2001
Die Autoren erörtern wie Anregungen aus antirassistischen Konzepten
nutzbar gemacht werden können, um stereotypisierende,
deterministische und kulturalisierende Muster interkultureller
Praxis zu vermeiden. Darüber hinaus werden Ergebnisse und Analysen
antirassistischer und interkultureller Praxis in verschiedenen
europäischen Ländern dokumentiert.
Anti Racisme Informatie Centrum