Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties / Bestuurlijke Vernieuwing en
Koninkrijksrelaties
Persbericht ministerraad
26 september 2003
Ministerraad stemt in met direct gekozen burgemeester
De ministerraad heeft op voorstel van minister De Graaf voor Bestuurlijke Vernieuwing en
Koninkrijksrelaties ingestemd met toezending aan de Tweede Kamer van een hoofdlijnennotitie over
de invoering van de direct gekozen burgemeester. Het kabinet kiest voor een sterke burgemeester
binnen de kaders van de Grondwet, zoals die gelden na aanvaarding van een nog aanhangig voorstel tot
herziening van de Grondwet in tweede lezing. Dan is het immers niet langer grondwettelijk vereist dat
de burgemeester door de Kroon wordt benoemd.
Het kabinet kiest voor een stelsel dat past binnen de Nederlandse verhoudingen. Dat betekent
handhaving van het collegiaal bestuur en daarnaast het toekennen van een beslissende stem aan de
volksvertegenwoordiging. In de hoofdlijnennotitie wordt ook ingegaan op onderwerpen als het geven
van een leidende rol aan de burgemeester bij de vorming van een college, bij het bewaken van de
eenheid van beleid binnen het college, en bij de voordracht voor de benoeming van wethouders.
Met de invoering van de gekozen burgemeester krijgt de Nederlandse bevolking voor het eerst de
mogelijkheid een bestuurder rechtstreeks te kiezen. Hiermee krijgen burgers directe invloed op de
manier waarop in de gemeente taken worden uitgevoerd. De directe verkiezing van de burgemeester zal
dan ook de betrokkenheid van de burgers vergroten, oordeelt het kabinet. Het geeft de burgemeester
bovendien een legitimatie om zijn eigen positie niet alleen te kunnen behouden, maar ook te versterken.
De zwaardere burgemeester die het kabinet voor ogen staat zal optreden als "lokaal regeringsleider". De
burgemeester zal als formateur van het college een centrale rol krijgen bij de collegevorming. Hij
verdeelt de portefeuilles en draagt de wethouders voor bij benoeming bij de raad. Hij kan de raad
voorstellen een wethouder te ontslaan. De burgemeester zélf kan echter niet naar huis worden
gestuurd, net zo min als de raad door de burgemeester kan worden ontbonden. De burgemeester blijft
onder meer als voorzitter van de raad een brugfunctie vervullen binnen de gemeente.
Invoering van de direct gekozen burgemeester is onderdeel van het hoofdlijnenakkoord van het
kabinet. Het is de bedoeling van het kabinet dat de burgers nog voor het eind van deze kabinetsperiode
zelf hun burgemeester kunnen kiezen. Dat zal tegelijk met de gemeenteraadsverkiezingen in maart 2006
moeten gaan gebeuren. De burgemeesters zullen voor vier jaar worden gekozen.
Er zijn twee ontwikkelingen die een wijziging van de burgemeesterpositie urgent maken. In de eerste
plaats is de positie van de burgemeester in de loop der jaren verzwakt. Hoewel de burgemeester door
de bevolking als de belangrijkste plaatselijke bestuurder wordt gezien, heeft hij in de praktijk weinig
bevoegdheden, waardoor hij zijn coördinerende rol in de praktijk onvoldoende inhoud kan geven. In de
tweede plaats is door de dualisering van het gemeentebestuur, het zwaartepunt van de bestuurlijke
taken bij het college komen te liggen. Toen is echter nagelaten om de burgemeester in de nieuwe
situatie een duidelijke rol te geven en zijn bevoegdheden daarmee in overeenstemming te brengen.
Het kabinet vindt dat de Kroon geen vrijheid meer heeft om een eigen benoemingenbeleid te voeren en
daarin bovenlokale belangen tot gelding te brengen. De aanbeveling van de gemeenteraad is in de
huidige procedure de facto beslissend. De huidige procedure is niet meer helder: de gemeenteraad, de
commissaris van de Koningin, de minister van BZK en de Kroon zijn erbij betrokken, terwijl in
sommige gevallen ook de bevolking in een raadplegend referendum tussen twee kandidaten kan kiezen.
De notitie zal, behalve aan de Tweede Kamer, ook aan enkele belanghebbende organisaties voor
commentaar worden voorgelegd, zoals het Nederlands Genootschap voor Burgemeesters en de
Vereniging van Nederlandse Gemeenten.
RVD, 26.09.2003