Partij van de Arbeid

Den Haag, 7 oktober 2003

Bijdrage van Heemskerk (PvdA) aan het plenaire debat over begroting Economische Zaken - 7 oktober 2003

Voorzitter,

Ik wil van deze plaats namens de gehele PvdA-fractie de staatssecretaris graag van harte feliciteren met haar zwangerschap. Ik geloof dat ik zelf de eerste was van de nieuwe lichting vaders en moeders. En momenteel vindt er in de Tweede Kamer echt een babyboom plaats. Nu hopelijk ook in het kabinet.

Het is bovendien goed nieuws voor de Nederlandse economie, er komt in dit kabinet nog een 'role model' van een geslaagde carrière moeder bij - en die zijn er helaas nog steeds te weinig - en het is goed nieuws voor de Nederlandse economie. Want uiteindelijk is bevolkingsgroei de belangrijkste oorzaak voor economische groei.

En dat brengt mij bij de begroting van Economische Zaken, want wat gaat deze minister nu doen om de economische groei van Nederland te versnellen? Aangezien dit de eerste begroting is, zou ik toch ook enige tijd aan het vierjaren perspectief besteden van dit kabinet. Wat mijn fractie betreft gaat het hopelijk wel een stuk korter duren. Wat zal het kabinet over vier jaar achterlaten? En waar wil deze minister zich persoonlijk voor inzetten?

Wat tot nu toe in deze begroting gepresenteerd wordt, stelt de fractie van de PvdA teleur. Er worden weer veel nota's aangekondigd, flashy woorden en gelikte presentaties, maar weinig concrete doelstellingen en weinig praktische maatregelen. Eerlijk gezegd vind ik het allemaal nogal elitair.

Voor de uitvoering van al die nota's is in ieder geval geen geld. Het zal wel weer de "eigen verantwoordelijkheid" worden, waarmee dit kabinet alle uitdagingen van haar eigen bordje afschuift. Uitvoering is blijkbaar iets minderwaardigs, blijkbaar iets voor anderen.

En in ieder geval krijgt Economisch Zaken minder 'eigen' verantwoordelijkheid. Wat zijn de harde feiten? De taakstelling rond de administratieve lasten is overgegaan naar Financiën, EZ zou leidend moeten zijn in de discussie over innovatie, maar van de kenniseconomie enveloppe (E 800, overigens pas in 2007) gaat voorlopig geen cent naar de begroting van EZ. Corporate Governance is een hot topic in het Nederlandse bedrijfsleven maar opnieuw horen we niets van minister Brinkhorst. U wordt links en rechts ingehaald door Zalm en Donner, Deze minister wil zich sterk maken voor de duurzame economie, maar doet het licht uit van de zonnepanelen. En vervolgens roept hij vrijblijvend van de zijlijn dat staatssecretaris Van Geel van milieu maar een oplossing moet verzinnen! Er wordt immers na Balkenende I nog meer bezuinigd op "de kenniseconomie" van EZ. Ten opzichte van 2002 is het budget gemeten in verplichtingen daalt fors met 250 miljoen euro tot 1,9 miljard euro,

De Partij van de Arbeid heeft zich historisch altijd sterk gemaakt voor een krachtig economisch beleid met een belangrijke rol voor EZ, als aanjager van de economie en als tegenwicht tegen de grote macht van Financiën. De PvdA is ook een vriend van EZ is dit kabinet als de minister zich profileert een inhoudelijke en daadkrachtige agenda. Hoe zou die agenda er volgens de PvdA uit moeten zien?

EZ heeft een traditionele en natuurlijke rol als loket voor het bedrijfsleven, in de opvatting van de PvdA vooral om ideeën en klachten van overheidsbeleid te verzamelen. De heer Aptroot zal ongetwijfeld als belangbehartiger bij uitstek nog met een aantal voorbeelden komen. Deze minister is volgens de PvdA bezig met een goede en grote strategische verandering. EZ is niet het bedrijfsleven loket en verdediger van gevestigde belangen, maar is er voor de consument. Voor de huidige consument en voor de toekomstige consumenten, want dat is invulling aan duurzaamheid. Eerlijke concurrentie voor het algemeen belang. Eerlijke concurrentie en toezicht dat de gevestigde belangen ontmaskert.

Dat moet niet verward worden met consumentenvoorlichting door EZ. Dat volgens de PvdA kan veel beter gedaan worden door de toezichthouders. EZ moet dat niet zélf willen doen. www.staiksterk.nl is flauwekul. Ook de consumentbond kan dat beter en geloofwaardiger. Die hebben bovendien laten weten geen subsidie nodig te hebben.

Ten tweede zou het kabinet, met daarin een centrale rol voor deze minister, haar visie en verantwoordelijkheid over marktordening moeten aanscherpen. Om de consument beter te beschermen tegen hoge prijzen, machtsmisbruik, oligopolies en overheidsbureaucratie. Een nieuwe impuls en leidende rol van EZ in de toezichthoudereconomie is vereist.

Wat leren we nou van de liberalisering in de energiemarkt en de telecom? Er komt ook nogal wat op ons af, meer marktwerking in de zorg en het onderwijs. Allemaal hartstikke ingewikkeld. Het kenniscentrum marktordening is vast nuttig en sympathiek, maar daar komt de doorbraak niet van. En van de interdepartementale stuurgroep al helemaal niet. Dat moet deze minister doen!

Verder zou EZ als denker over marktordening en als luisterend oor van praktisch ondernemend Nederland er voor moeten zorgen dat innovatie en structuurversterking gebeurt! Niet al die praatclubs, niet al die strategische agenda's, niet alleen techno-hobby's maar vooral zorgen dat kennis ook wordt overdragen en dat er wat gebeurt.

De vierde prioriteit van EZ is een beter ondernemersklimaat. De begroting staat vol met hoogdravende, beleidsmatige ambities voor het MKB. Innoveren, exporteren, maatschappelijk verantwoord ondernemen, allemaal prachtig, maar elitair en hoogdravend. De basis moet ook op orde zijn.

De eerste prioriteit van veel kleine ondernemers is veiligheid, ook dat hebben we helaas weer vorige week gezien met het drama in Charlois, Rotterdam. Maar een harde doelstelling voor 2007 laat staan 2004 ontbreekt in de EZ begroting. Wat doet EZ? Dat trekt vooral liever geld uit voor technostarters!

Voor de veiligheid verschijnt dit najaar een plan en komt een keurmark veilig ondernemen. En voor 2008 is de doelstelling een daling van vier naar drie rampkraken! Voorzitter, ik vraag deze minister dan ook om duidelijk te maken waar EZ nou in 2004 op afgerekend kan worden. Wat gaat EZ samen met sector doen om winkels volgend jaar veiliger maken? Is hij bereid er wél enige middelen voor uit te trekken? Niet alleen visie, MKB wil oplossingen, MKB wil veiligheid.

Hoe lost EZ problemen op voor burgers en bedrijven? Ik noem een aantal zaken waar EZ volgens de PvdA weer het initiatief moet nemen.

Ten aanzien van innovatie en structuurversterking lijken andere ministeries vooral de concrete resultaten moeten boeken. OC&W gaat het tekort aan techneuten oplossen. OC&W heeft natuurlijk ook het budget voor onderzoek. EZ zegt wél in de begroting toe "focus aan te brengen in het aantal onderzoeksgebieden". Maar in de OC&W-begroting staat dat OC&W dit gaat doen! Dit is niet gewoon verkokering, maar is de uiting van onenigheid. Graag een reactie van de minister. Wat gaat EZ nu daadwerkelijk zélf doen? Wat vindt de minister bijvoorbeeld vanuit het oogpunt van innovatie en concurrentie van het feit dat universiteiten zich nauwelijks lijken te specialiseren. Tussen een studie in Leiden, Amsterdam of Groningen is er geen verschil, dus geen specialisatie en geen innovatie lijkt mij.

Voorzitter, de PvdA fractie maakt zich wél zorgen dat innovatie en de kenniseconomie een speeltje voor "techneuten" wordt. Of nog erger een subsidiepot voor de handige lobbyisten van de grote concerns? Want de elite is weer goed vertegenwoordigd in het innovatieplatform.

Mijn fractie zou dan ook graag meer visie en bijvoorbeeld aantal vuistregels van de minister horen: hoe zou hij idealiter, evenwichtig de subsidies willen verdelen? Wat gaat er dan naar high tech? Wat gaat naar grootbedrijf? En welk percentage komt bij het MKB terecht? En hoe verhoudt de huidige verdeling zich tot de ideale verdeling? Graag een reactie?

Voorzitter, als ik deze begroting lees, lijkt het wel alsof Nederland in Sillicon Valley staat. Natuurlijk is high tech prachtig, maar ik kom helemaal niets meer tegen onze traditionele maar o zo sterke sectoren: de distributiefunctie van Nederland, financiële sector, media, voedsel. Profiteren zij van het innovatiebeleid en de subsidies van EZ en hoe dan? Is misschien wel de meest wezenlijke vraag. Moeten we niet af van al die subsidies? Is dat niet een ouderwets instrument van industriepolitiek. Leiden hogere belastingen bijvoorbeeld op vervuiling en lagere belastingen op duurzaamheid niet veel beter tot innovatie? Graag een reactie.

Voorzitter, EZ speelde altijd een vooraanstaande rol bij het denken over marktordening. Maar de laatste tijd blijft de regering te vaak de open deur herhalen "marktwerking is een middel geen doel". Een nieuwe impuls is nodig. Deze minister lijkt goed te begrijpen dat er een stevige toezichthouder en soms een marktmeester nodig is bij marktwerking. Dat leren we van alle problemen in de energiemarkt en bij de NS. Goed toezicht is ook zeker nodig als er meer ondernemerschap komt in nieuwe sectoren als het onderwijs en de zorg.

Toezichthouders en martkmeesters bestaan en ontstaan nu in alle geuren en kleuren met een zeer uiteenlopend instrumentarium (DNB/PVK, de Opta, de Zorgautoriteit, het Commissariaat voor de Media). Sommige hebben wél een natuurlijk autoriteit, anderen niet.

Een knipoog van de president Wellink van De Nederlandsche Bank naar CEO Groenink van ABN AMRO is vaak genoeg. Geeft Arnbak van de Opta een knipoog naar Scheepbouwer van KPN, dan schiet Scheepbouwer in de stress en heeft de opta meteen weer een rechtszaak aan zijn broek. En die toezichthouders zijn zo belangrijk voor de consument. Om de consument te beschermen. De toezichthouder - en niet EZ! - zouden de consument juist ook kunnen voorlichten, bijvoorbeeld over wat we eten? Hoe risicovol is een beleggingsproduct echt? Dat gebeurt nu veel te weinig.

De PvdA zou daarom graag een rijksbrede inventarisatie zien van:

Wat zijn de diverse rollen van toezichthouders, hun instrumentarium, hun verhouding tot de ministeries en hoe communiceren zij met de consument?

Is bij elke toezichthouder steeds het publiek belang van huidige en toekomstige consumenten scherp verwoord?

Doel van deze inventarisatie is vervolgens een kabinetsvisie te formuleren met welk type toezicht het publiek belang in de verschillende typen markten het best gewaarborgd kan worden. Graag een reactie.

Voorzitter, een zelfde belangrijke rol moet EZ vervullen op het terrein van markt & overheid - wellicht samen met de minister van bestuurlijke vernieuwing. Na het rapport-Cohen heeft het denken en de praktijk niet stilgestaan. We kennen quango's, ZBOs, RWTs , of inm begrijpelijke taal ondernemende universiteiten en ambitieuze ziekenhuizen. PvdA wil de minister dan ook vragen om als EZ vanuit marktordeningvraagstukken weer het voortouw te nemen en met een duidelijke visie op publiek ondernemersschap en niet alleen over corporate governance maar juist ook public governance met visie komen.

Voorzitter, verder een aantal korte aanvullende vragen omtrent twee bezuinigingen:

De minister bezuinigt op ruimtevaart in 2004 E 1 miljoen; oplopend tot E 10 mln. in 2007. Maar volgens de OC&W-begroting munt Nederland uit in "space science". De Nederlandse bijdragen aan de ESA-ruimtevaartprogramma's worden in tegenstelling tot de JSF wél hard gecompenseerd met tegenorders voor het Nederlandse bedrijfsleven. De PvdA hoort graag waarom de keuze tóch gemaakt ondanks de tegenorders? Wat vindt het innovatieplatform? Wat mogelijke negatieve effecten zijn op toepassingen door het Nederlandse bedrijfsleven?

Verder is het mijn fractie niet duidelijk wat nu het nieuwe regionaal beleid van EZ wordt? Er wordt bezuinigd op de centrale investeringspremie voor regionaal beleid (IPR). Gaat EZ daarbij echt bewust bepaalde gebieden links laten liggen en welke dan? Waar is die selectie op gebaseerd? Maakt het nog uit of werkgelegenheid verdwijnt door concurrentie of doordat de overheid dat zélf doet? Zoals bijvoorbeeld de plannen voor sluiting van het vliegveld in Twente?

Ten slotte, voorzitter, roept deze minister met enige regelmaat vooral op tot meer lef. Dat spreekt aan. De PvdA wil deze minister vragen zélf ook eens wat lef te tonen en een experiment te beginnen met kansenzones voor het MKB. De werkloosheid loopt op, extra door alle bezuinigingen van dit kabinet, een er worden zo weinig geïnnoveerd door het ministerie zélf.

EZ had van oudsher natuurlijk al de (gezamenlijke) verantwoordelijkheid voor de bedrijfsterreinen en geeft nu ook prioriteit aan het bestrijden van tegenstrijdige regeles. Waarom combineert U dit niet? Waarom begint EZ niet een experiment met regelarme bedrijventerreinen, die de PvdA 'kansenzones' zou noemen. In navolging van de Experimentenwet Stad en Milieu, die laat zien dat knellende regels verdwijnen bij een innovatieve aanpak, kan een experiment regelarme bedrijventerrein nuttig zijn. Met een minimum aan waarborgen (vooral op het terrein van veiligheid en milieu) en zorgvuldig uitkiezen van juiste bedrijven kan geëxperimenteerd worden met de regels.

In VS worden dit soort kansenzones voor een beperkt aantal jaren aangewezen. Het effect is dat bedrijven zich er vestigen. Dit lokt vervolg investeringen uit.

Laat de minister ook lef hebben en de andere ministeries op sleeptouw nemen en een experiment starten. Het kost geen extra geld, alleen inspanning en goede ideeën van ambtenaren. Graag een reactie.

Voorzitter, ik kom tot een afronding. De PvdA steunt deze minister en ook een aantal ideeën. Maar mij bekruipt wél een beetje nostalgie. Nostalgie naar het elan, visie en energie zoals die bestond in die andere coalitie, met die andere D66 minister van Economische Zaken. Praktische oplossingen bieden voor het MKB, consumenten voorlichten en beschermen door betere en strengere toezichthouders.

Als de afkorting van EZ alleen maar staat Elitaire Zaken en niet langer voor Economische Zaken, mag wat de Partij van de Arbeid betreft met het vertrek van deze minister ook op het ministerie het licht uit.

---- --