Persberichten oktober 2003
Promotie econoom Jeroen van de Ven
Beloning kan ook negatieve effecten hebben
Waarom geven mensen eigenlijk fooien? Waarom kopen ze duurdere Max
Havelaar koffie? Waarom doen ze vrijwilligerswerk? Dat gedrag strookt
niet met de gangbare economische theorie die stelt dat mensen
eigenlijk egoïstisch zijn. In zijn proefschrift geeft Jeroen van de
Ven antwoorden op deze vragen. Hij promoveert 10 oktober aan de
Universiteit van Tilburg.
Economen nemen in hun modellen doorgaans aan dat mensen egoïstisch
zijn en alleen in geld en goederen zijn geïnteresseerd. In veel
gevallen kunnen op basis van deze veronderstellingen goede
verklaringen worden gegeven voor menselijk gedrag. Maar er blijven ook
veel onopgeloste vraagstukken over: waarom laten mensen fooien achter?
Waarom zijn ze soms minder gemotiveerd om iets te doen wanneer er een
beloning tegenover staat? Waarom verzamelen mensen zoveel informatie
over producten nadat ze de aankoop toch al gedaan hebben? En waarom
kopen mensen Max Havelaar koffie? Deze en andere vragen behandelt Van
de Ven in zijn proefschrift.
Om deze vragen te beantwoorden verwerkte Van de Ven onderzoek uit de
psychologie en experimentele economie in economische modellen. Van de
Ven hanteert de psychologische literatuur als uitgangspunt die stelt
dat mensen sociale waardering willen krijgen voor hun gedrag, dat ze
hun gedrag graag rationaliseren (goedpraten) en dat ze onvolledige
informatie over hun eigen persoonlijkheid hebben. Worden economische
modellen uitgebreid met dergelijke ideeën uit de psychologie, dan kan
een betere verklaring worden gegeven voor veel gedrag dat afwijkt van
standaard economische modellen.
Het onderzoek levert bijzondere resultaten op, bijvoorbeeld over
schenkingen (zoals bloed aan de Bloedbank, een verjaardagscadeau of
werk als vrijwilliger). Mensen geven vaak aan elkaar, niet omdat ze
eerlijk zijn maar omdat ze eerlijk willen lijken, om zo sociale
waardering en status te krijgen. Ze willen graag aan anderen laten
zien dat ze geven, en willen meer worden gewaardeerd dan hun buren.
Met het achterlaten van een fooi kan een gever iets aan zichzelf zien:
dat hij rechtvaardig is. Kortom, ze geven niet alleen iets weg uit
altruïsme. Schenkingen zijn bovendien niet zo vrijblijvend als ze doen
lijken; er is altijd een sociale druk bij de ontvanger om iets terug
te geven. Ook biedt het onderzoek nieuwe inzichten in beloningen.
Doorgaans veronderstellen economen dat een beloning mensen motiveert
iets te doen. Volgens Van de Ven kan een beloning ook negatieve
effecten hebben doordat het de kans ontneemt om er waardering voor te
krijgen. Zo waarderen mensen het doneren van bloed omdat het
vrijwillig is, maar die waardering verdwijnt als er een hoge beloning
tegenover staat. De motivatie die mensen van binnenuit hebben, wordt
door beloningen soms juist verdrongen. Dit betekent dat het soms beter
is om niet te belonen dan wel, zegt Van de Ven. Anderzijds kan het wel
effectief zijn om te belonen met iets waarmee de gift aan anderen
tentoongesteld kan worden, zoals een mok met opdruk.
Drs. Jeroen van de Ven (Huissen, 1975) is sinds maart 2003
wetenschappelijk medewerker bij het Centraal Planbureau. In 1999
studeerde hij aan de Universiteit van Tilburg af als econoom, met een
specialisatie in micro- en macro-economie. Zijn promotie-onderzoek
voerde hij uit bij CentER en aan de Universiteit van Toulouse.
Noot voor de pers
De promotieplechtigheid vindt plaats op vrijdag 10 oktober 2003, om
14.15 uur in de aula van de Universiteit van Tilburg. Promotor is
prof.dr. Th. C.M.J van de Klundert. Het proefschrift is getiteld
Psychological sentiments and economic behaviour (ISBN 90 5668 123 0).
Journalisten kunnen een exemplaar opvragen bij de Afdeling
Voorlichting en Externe Betrekkingen van de UvT, tel. 013 466 2000,
e-mail: voorlichting@uvt.nl. Jeroen van de Ven is bereikbaar via tel.
070 338 3441 en e-mail: J.van.de.Ven@cpb.nl
Laatst gewijzigd: woensdag 01 oktober 2003
bullet Meer zoekmogelijkheden
bullet Wetenschap en onderzoek
Zie ook
Contact
E-mail: M.M.C.Hanssen
Universiteit van Tilburg