Socialistische Partij
Een gekozen burgemeester is half werk
De voorstellen van minister De Graaf over een gekozen burgemeester
zijn slecht doordacht. Ronald van Raak vreest politieke verlamming en
pleit voor handhaving van een echte vertegenwoordigende democratie.
---
door Ronald van Raak, Eerste-Kamerlid voor de SP
---
De kiezers krijgen een burgemeester die ze nooit hebben gekozen.
Tijdens de laatste verkiezingen was D66 de enige partij die zich
uitsprak voor een direct gekozen burgemeester. Tijdens de
kabinetsformatie bleken Balkenende en Zalm snel bereid dit
staatsrechtelijke novum als politiek wisselgeld voor
recordbezuinigingen te accepteren. Ook PvdA-leider Wouter Bos neemt
plotseling afstand van zijn verkiezingsbeloften. Waarom is juist in
dit onderwerp ineens zoveel vaart gekomen in de anders zo stroperige
Haagse politiek?
Niet omdat de voorstellen goed zijn. De direct gekozen burgemeester is
een verbetering in vergelijking met de benoemde burgemeester, maar de
voorstellen van De Graaf zijn slecht doordacht. Tijdens de nieuwe
burgemeestersverkiezingen zal een kandidaat zichzelf moeten profileren
tegenover andere kandidaten. We mogen hopen dat dit niet leidt tot
`Amerikaanse toestanden', waarbij vooral de hoeveelheid geld van een
lokale bouwer of kroegbaas doorslaggevend is. Het grootste probleem is
echter het verkiezingsprogramma van zo'n burgemeester, dat haaks kan
staan op de wensen van de gemeenteraad. Onduidelijk is wie in dat
geval de baas wordt in de gemeente.
De Graaf gaat dit probleem uit de weg. Hij stelt dat de dwang tot
samenwerking tussen burgemeester en gemeenteraad er toe zal leiden dat
conflicten `vanzelf' worden opgelost. De minister blijkt een naïef
idee te hebben van het lokaal bestuur: problemen verdwijnen hier
zelden vanzelf. Bovendien is het staatsrecht juist bedoeld om
uitsluitsel te geven in dergelijke bestuurlijke conflicten.
Ook over de macht van de nieuwe burgemeesters is in de voorstellen van
De Graaf nog veel onduidelijk. Nederlandse burgemeesters hebben nu een
beperkte taak, meestal openbare orde en veiligheid. En zelfs voor dit
beleid zal de burgemeester veelal instemming nodig hebben van de
gemeenteraad. En dat is goed, want de raad vertegenwoordigt de lokale
politieke meningen en voorkeuren.
Dit betekent ook dat de nieuwe burgemeester nu geen zinvol
verkiezingsprogramma aan de bevolking kan voorleggen. Het alternatief
is dat de direct gekozen burgemeester meer macht opeist. Als de
burgemeester zijn of haar beloften wél nakomt zal deze de confrontatie
moeten aangaan met de gemeenteraad. En deze eveneens direct gekozen
volksvertegenwoordiging heeft dan weinig mogelijkheden om zich van een
dwarsliggende burgemeester te ontdoen: beiden hebben immers de steun
van de kiezers. Het zijn alleen zij die de nieuwe burgemeester na vier
jaar weer kunnen wegstemmen.
Het gevaar is dat het lokale bestuur wordt lamgelegd, doordat
voorstellen van de burgemeester geen meerderheid halen in de
gemeenteraad, en andersom voorstellen van de raad door de burgemeester
niet worden uitgevoerd. Vertrouwen op een goede afloop, zoals minister
De Graaf doet, lijkt me in zo'n geval geen goed idee.
Waarom volgen de grote partijen dan toch zo snel het voorbeeld van D66
- overigens de grote verliezer van de laatste verkiezingen? Dit lijkt
- naast het politieke wisselgeld - vooral voort te komen uit angst
voor de kiezer. Balkenende, Bos en Zalm zijn bang om zich te branden
aan de positie van de burgemeester, een staatsrechtelijk onderwerp dat
voor veel burgers abstract en ingewikkeld is. In plaats van hun
verkiezingsprogramma te verdedigen, sluiten zij zich aan bij de
wellicht populaire, maar ook slechte doordachte ideeën van De Graaf.
Achter deze opstelling schuilt een verkeerd idee van politieke
vernieuwing. Een van de redenen voor de direct gekozen burgemeester is
om het lokale bestuur meer zichtbaar te maken voor de burgers. Formele
staatsrechtelijke veranderingen zullen daartoe echter niet volstaan.
Veel belangrijker is dat in de lokale politiek openlijk debat wordt
gevoerd, waarbij een belangrijke rol is weggelegd voor de politieke
partijen. Met de direct gekozen burgemeester krijgen we een sterke
lokale president, maar verliezen we een sterke lokale
volksvertegenwoordiging.
Niet staatsrechtelijke hervorming, maar meer politiek debat zal de
politiek dichter bij de burgers brengen. Daarvoor is het belangrijk om
vast te blijven houden aan een echte vertegenwoordigingsdemocratie.
Dit betekent gelukkig niet dat we de huidige benoemde burgemeester
moeten handhaven. Om de positie van de gemeenteraden te versterken zou
het beter zijn om de burgemeester, net als nu de wethouders, door de
gemeenteraad te laten kiezen - een voorstel dat waarschijnlijk mag
rekenen op een grote meerderheid in de Tweede Kamer. De leiders van de
grote politieke partijen zouden het goede voorbeeld kunnen geven van
verlevendiging van het politieke debat door nu in alle openheid hun
verkiezingsbeloften te verdedigen.
(dit artikel verscheen in de Volkskrant, 10 oktober 2003)
---