Ministerie van Justitie
Persbericht ministerraad
24 oktober 2003
Kabinet presenteert eigen visie op rechtsstaat en rechtsorde
De overheid wordt terughoudender bij het opstellen van wet- en regelgeving en zal de komende jaren
een groter beroep doen op maatschappelijke instellingen. Dat zal niet ten koste gaan van publieke
belangen en rechtsstatelijke eisen die voor een samenleving essentieel zijn. De overheid zal de publieke
belangen behartigen als maatschappelijke instanties of de markt daar niet toe in staat zijn. Dit staat in de
nota `Rechtsstaat en rechtsorde' waarmee de ministerraad op voorstel van minister Donner van Justitie
heeft ingestemd. De nota is een reactie op het rapport `De toekomst van de nationale rechtsstaat' van
de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR).
In de kabinetsnota wordt aangegeven dat de waarborgen die een rechtsstaat biedt, niet uit het oog
mogen worden verloren in tijden waarin bezuinigingen noodzakelijk zijn om de weg naar herstel in te
slaan. Het huidige economische klimaat dwingt het kabinet tot het maken van keuzes, die niet ten koste
gaan van de rechtsstaat. Het kabinet is van oordeel dat een goed functionerende rechtsstaat voorwaarde
is voor een goed functionerende economie.
In het WRR-rapport, dat vorig jaar aan het kabinet werd aangeboden, staan aanbevelingen om het
functioneren van de rechtsstaat in de toekomst te verzekeren. Deze aanbevelingen strekken zich uit
over vele terreinen zoals de veiligheid in de samenleving, een betere verantwoordelijkheidsverdeling
tussen burgers en overheid en in het bijzonder de positie van de rechterlijke macht. Het kabinet heeft
veel waardering voor het WRR-rapport en ziet de meeste aanbevelingen als een belangrijke steun voor
het huidige beleid. Dit betreft vooral het streven om de samenleving veiliger te maken. Het kabinet ziet
de nota ook als een manifest voor verandering. Een verandering van de overheid als regelgever,
uitvoerder, toezichthouder en handhaver.
De overheid, en vooral de rijksoverheid, heeft naar het oordeel van het kabinet in de afgelopen
decennia de rol gehad van een overheid die alle problemen in de samenleving moest oplossen. De
overheid is daardoor - ondanks goede bedoelingen - in een situatie terechtgekomen die niet langer kan
worden volgehouden omdat tekortkomingen het resultaat zullen zijn. De keuze voor meer
(gedetailleerde) regels, meer ambtenaren, meer toezichthouders, meer politie en meer rechters heeft
uiteindelijk niet tot gewenste oplossingen geleid. Tekorten in uitvoering en handhaving, en
overbelasting van de rechterlijke macht getuigen daarvan. Daarom is een andere koers nodig waarbij
veel verantwoordelijkheden terug worden gelegd bij de samenleving. Regelgeving, uitvoering,
dienstverlening, handhaving en geschilbeslechting kunnen in veel grotere mate dan nu het geval is,
worden georganiseerd in de samenleving zelf, door zowel burgers als de vele maatschappelijke
instellingen die zich bezig houden met taken op het gebied van onderwijs, gezondheidszorg, cultuur,
sport, milieubeheer en dergelijke.
Dit geldt ook voor publieke taken, waardoor de rol van de overheid in veel gevallen meer een rol op
afstand kan worden, of - anders gezegd - een rol in de `tweede linie'. Waar overheidsorganisaties
uitvoerende taken behouden, zullen zij meer ruimte moeten krijgen om naar wisselende
omstandigheden te handelen. De nieuwe koers zal de overheid beter in staat stellen om zich toe te
leggen op taken die van belang zijn voor de rechtsstaat, en waar zij juist wel een rol in de `eerste lijn'
heeft te vervullen zoals de handhaving van de openbare orde.
De visie op het functioneren van de overheid zal leidraad zijn in beleidsprogramma's en wetten die het
kabinet tot stand wil brengen. Het kabinet ziet het als haar taak de overheid te moderniseren. In lijn
met het kabinetsprogramma zal aan die modernisering vorm worden gegeven. De minister voor
Bestuurlijke Vernieuwing en Koninkrijksrelaties zal met een plan van aanpak komen waarin dit wordt
uitgewerkt. De minister van Justitie zal met een nieuw programma komen waarin voorstellen staan om
wetgeving te vereenvoudigen en te verbeteren. Ook voor dat programma is de visie van het kabinet
richtinggevend. De nieuwe koers komt overigens al naar voren in recente stukken, zoals het
veiligheidsprogramma `Naar een veiliger samenleving' en het plan van aanpak `Administratieve lasten'.
RVD, 24.10.2003