Gedrag is een groter probleem dan onenigheid over waarden en normen
---
08-12-2003
De WRR constateert in zijn rapport, mede op basis van cijfers van het
Sociaal en Cultureel Planbureau, dat er onder de Nederlandse bevolking
veel overeenstemming bestaat over de waarden van de rechtsstaat en de
democratie. Tegelijkertijd is er sprake van groot pessimisme over de
ontwikkeling van zeden en gedrag. Wetsovertredingen kunnen op weinig
begrip van de bevolking rekenen. De problemen blijken dan ook veel
meer gelegen in de toenemende omvang van wetsovertreding en andere
vormen van normoverschrijdend gedrag dan in meningsverschillen over
fundamentele waarden en normen.
Er bestaat een grote variatie aan normoverschrijdend gedrag,
uiteenlopend van onprettig tot onwettig gedrag. Onprettig gedrag, dat
slechts strijdig is met omgangsvormen of de goede smaak, moet in het
algemeen worden geduld. Personen die zich onbehoorlijk gedragen,
moeten hierop worden aangesproken. En ze moeten worden geconfronteerd
met de gevolgen, bij voorkeur door de organisatie waarbinnen dit
gedrag zich voordoet. Dit is bijvoorbeeld aan de orde bij pesten op
school of op het werk en bij hoge salarissen van topmanagers. Onwettig
gedrag vraagt om consistent overheidsoptreden, hoewel ook
maatschappelijke organisaties veelal een taak hebben om dit gedrag
tegen te gaan. Vandalisme in het openbaar vervoer is een goed
voorbeeld hiervan.
Hoewel niet in het algemeen sprake is van een toename van
normoverschrijdend gedrag, geldt dit wel voor onder meer enkele zware
vormen van wetsovertreding, waaronder geweldpleging. Op sommige
terreinen is een omslagpunt gepasseerd, waarbij de steun onder de
bevolking voor bepaalde normen en de informele sociale controle
afneemt. Dit leidt tot een neerwaartse spiraal, formele controle wordt
minder effectief bij het terugdringen van normoverschrijdend gedrag.
De veelheid van waarden en normen is een kenmerk van een moderne
samenleving dat dient te worden gekoesterd. De bevolking moet
doordrongen worden van het belang van deze waardepluriformiteit.
Hoewel botsingen tussen verschillende waarden onvermijdelijk zijn,
kunnen de rechtsstatelijke instituties deze in goede banen leiden.
Dit geldt ook voor conflicterende waarden die samenhangen met de
toegenomen culturele diversiteit van Nederland. De overheid dient te
bevorderen dat verschillen in waarden en normen tussen groepen met een
verschillende culturele achtergrond bespreekbaar worden gemaakt en dat
conflicten langs formele of informele weg worden beslecht. Dit laat
onverlet dat (groeps)normen die strijdig zijn met de Nederlandse wet
moeten worden bestreden.
De taak om gewenste waarden en normen te onderhouden, te verbreiden en
over te dragen rust primair bij maatschappelijke organisaties en
instituties, bij de burgers zelf en niet bij de overheid. Instituties
dienen in het algemeen meer aandacht te schenken aan de normatieve en
morele aspecten van hun werkzaamheden.
Hoewel het onderwijs niet alle maatschappelijke problemen kan
oplossen, heeft het wel een bijzondere taak bij het aanleren van
gedragsregels en het overdragen van de belangrijke waarden van de
rechtsstaat, de democratie en burgerschap. Dit moet bij voorkeur niet
gebeuren in een apart vak waarden en normen, maar dient te worden
ondergebracht in bestaande vakken en maakt deel uit van de
pedagogische opdracht van de school.
De overheid moet maatschappelijke instituties stimuleren en
ondersteunen in hun morele taak, zonder te willen voorschrijven op
welke wijze zij deze taak moeten vervullen. Aandacht verdienen hierbij
onder meer een intensief preventiebeleid, mede gericht op het
voorkomen van marginalisering en uitsluiting van bepaalde groepen in
de samenleving zoals psychiatrische patiënten, de beschikbaarheid van
(vrijwillige) hulp bij opvoeding en de ontwikkeling van praktische
programmas voor scholen over conflictpreventie en conflictbeslechting.
De WRR beveelt verder aan de huidige publieke discussie over waarden
en normen om te buigen en zodanig te structureren dat deze bijdraagt
aan het behoud van waardepluriformiteit en de bestrijding van
normoverschrijdend gedrag.
Over de WRR
De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) is een
onafhankelijke denktank voor de Nederlandse regering. De WRR geeft de
regering gevraagd en ongevraagd advies over onderwerpen vanuit een
langetermijnperspectief. Deze onderwerpen zijn sectoroverstijgend en
hebben betrekking op maatschappelijke vraagstukken waarmee de regering
in de toekomst te maken kan krijgen. De WRR-adviezen krijgen hun
weerslag in openbare rapporten, die zowel een probleemstellend als
adviserend karakter kunnen hebben. Meer informatie over de WRR is te
vinden op internet: www.wrr.nl
Het rapport Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (2003)
Waarden, normen en de last van gedrag, Rapporten aan de Regering nr.
68, ISBN 90 5356 659 7, Prijs 39,90, is vanaf 8 december 2003
verkrijgbaar in de boekhandel en bij Amsterdam University Press,
Prinsengracht 747-751, 1017 JX Amsterdam, bestellingen@aup.nl. Meer
informatie over deze en andere WRR-uitgaven bij Amsterdam University
Press vindt u op www.aup.nl.
Het rapport is vanaf 8 december 2003 ook beschikbaar op de website van
de WRR: www.wrr.nl.
Nadere inlichtingen over het rapport zijn te verkrijgen bij het bureau
van de WRR:
drs. S.K. Bos-Maiertelefoon (070) 356 4668
mr. J.C.I. de Preetelefoon (070) 356 4674
© WHY Service Group, for comments e-mail the Webmaster
Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid