Ministerie van Buitenlandse Zaken

Algemeen Ambtsbericht Burundi

juni 2004

Directie Personenverkeer, Migratie- en Vreemdelingenzaken
Afdeling Asiel- en Migratiezaken
Den Haag
070-348 56 12
23 juni 2004







1     Inleiding
      In dit algemeen ambtsbericht wordt de huidige situatie in Burundi beschreven
      voorzover deze van belang is voor de beoordeling van asielverzoeken van
      personen die afkomstig zijn uit Burundi en voor besluitvorming over de terugkeer
      van afgewezen Burundezen. Dit ambtsbericht is een actualisering van eerdere
      ambtsberichten over de situatie in Burundi, laatstelijk januari 2004. Het algemeen
      ambtsbericht beslaat de periode van januari tot en met mei 2004.
      Dit ambtsbericht is deels gebaseerd op informatie van openbare bronnen. Bij de
      opstelling is gebruik gemaakt van informatie van verschillende organisaties van de
      Verenigde Naties, verschillende niet-gouvernementele organisaties, vakliteratuur
      en berichtgeving in de media. Een overzicht van geraadpleegde openbare bronnen
      is opgenomen in de literatuurlijst.
      Bovendien liggen bevindingen ter plaatse en vertrouwelijke rapportages van de
      Nederlandse vertegenwoordigingen in Kigali, Nairobi en Dar es Salaam en in EU-
      lidstaten aan dit algemeen ambtsbericht ten grondslag.
      In het algemeen ambtsbericht wordt veelvuldig verwezen naar geraadpleegde
      openbare bronnen. Daar waar dergelijke bronnen zijn vermeld, is de tekst in veel
      gevallen ook gebaseerd op informatie die op vertrouwelijke basis is ingewonnen.
      In hoofdstuk twee wordt ingegaan op recente ontwikkelingen op politiek-
      veiligheids- en sociaal-economisch gebied. Deze beschrijving wordt voorafgegaan
      door een overzicht van de geschiedenis van Burundi. Ook is een korte passage
      over de geografie en de bevolking van Burundi opgenomen.
      In hoofdstuk drie wordt de mensenrechtensituatie in Burundi geschetst. Na een
      beschrijving van wettelijke garanties en internationale verdragen waarbij Burundi
      partij is, komen mogelijkheden van toezicht aan de orde. Daarna volgt de
      eigenlijke beschrijving van de mensenrechtensituatie. Tenslotte wordt bovendien
      de positie van specifieke groepen belicht.
      In hoofdstuk vier komen de opvang van binnenlands ontheemden en van
      minderjarigen, het beleid van een aantal andere Europese landen inzake
      asielzoekers uit Burundi en activiteiten van internationale organisaties, waaronder
      de positie van UNHCR, aan de orde.
      Een algehele samenvatting volgt in hoofdstuk vijf.
                                                3

          Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





2         Landeninformatie
2.1       Basisgegevens
2.1.1     Land en volk
          Burundi is gelegen in de Grote Merenregio in Centraal-Afrika, grenzend aan
          Rwanda, de Democratische Republiek Congo (DRC) en Tanzania.
          Het land telde in 2001 ongeveer 6,87 miljoen inwoners1, waarvan ongeveer
          320.000 woonachtig zijn in de hoofdstad Bujumbura. Het is een van de
          dichtstbevolkte landen van Afrika (239 personen per km2). Het land is
          onderverdeeld in 16 provincies en de provincies zijn onderverdeeld in districten,
          die op hun beurt onderverdeeld zijn in communes, zones, sectoren, heuvels
          (collines), sous-collines en cellules.
          De officiële talen zijn Kirundi en Frans, hoewel alleen het meer ontwikkelde deel
          van de bevolking Frans spreekt. Op de lagere school wordt les gegeven in het
          Kirundi en krijgen de kinderen een paar uur per week les in de Franse taal. Op de
          middelbare school wordt les gegeven in het Frans en wordt een paar uur per week
          Kirundi gedoceerd. Op de universiteit wordt in het Frans gedoceerd.
          Ook wordt Swahili gesproken in het gebied langs het Tanganyikameer, langs de
          grens met de DRC en in Bujumbura en omgeving.2 Het Swahili wordt vooral in de
          handel gebruikt. In het grensgebied met Tanzania is steeds meer Swahili in het
          taalgebruik geslopen. Het is nauwelijks denkbaar dat personen van Burundese
          nationaliteit geen Kirundi kunnen spreken. Buiten Burundi wordt Kirundi
          gesproken in Uganda (door ongeveer 100.000 personen) en in de
          vluchtelingenkampen in de DR Congo en Tanzania. In principe is het Kirundi
          dezelfde taal als het Kinyarwanda dat in Rwanda wordt gesproken.3 De verschillen
          zitten met name in het klanksysteem en de woordenschat. Het verschil in uitspraak
          tussen beide landen is vergelijkbaar met het verschil tussen Nederlands en Vlaams.
          De bevolking bestaat voor 85 procent uit Hutu, 14 procent uit Tutsi en 1 procent
          uit Twa (Pygmeeën). 91 procent van de bevolking is werkzaam in de landbouw en
          slechts 2 procent in de industrie. De munteenheid is de Burundese franc, die een
          waarde heeft van 0,0008 euro. 
          Een kaart van Burundi is bijgevoegd als bijlage II.
          1              UN OCHA, Consolidated Inter-Agency Appeal for Burundi 2003,  november 2002
          2              CIA, World Fact Book 2002, Burundi
          3              www.ethnologue.com/show_language.asp?code=RUD 
                                                         4

          Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





2.1.2     Geschiedenis
          Van oudsher werd Burundi geregeerd door een Tutsi koning. Tussen de koning en
          het volk stond een aparte groep - de Ganwa (een soort prinselijke klasse). De
          Ganwa waren evenals de koning Tutsi, maar werden beschouwd als een apart
          volk, niet verbonden met de gewone Tutsi bevolking. Zij waren de feitelijke
          regeerders en vormden tevens een soort veiligheidsbuffer voor de koning tegen
          eventuele etnische of sociale onlusten. Van 1899 tot 1919 waren Burundi en
          Rwanda geïncorporeerd in Duits Oost-Afrika. Na de Eerste Wereldoorlog werd
          Burundi (samen met Rwanda) op grond van een uitspraak van de Volkenbond,
          Belgisch mandaatgebied. Vanaf 1948 begon België een zekere mate van
          democratie in te voeren. 
          De verkiezingen van september 1961 werden gewonnen door de door Tutsi
          gedomineerde partij Uprona. Een maand later werd de nieuwe president vermoord.
          Deze moord bleek tekenend voor de verdere geschiedenis van Burundi; namelijk
          de strijd tussen de Hutu meerderheid en de Tutsi machthebbers. De jaren die
          volgden werden getekend door toenemende etnische spanningen, militaire coups
          en massaslachtingen.4 
          In juni 1993 werden presidents- en parlementsverkiezingen gehouden. In die tijd
          beheerste de Tutsi partij Uprona de overheid en het leger. De verkiezingen
          leverden echter tegen alle verwachtingen in een overwinning op voor de kandidaat
          van de Hutupartij Frodebu, Melchior Ndadaye. De huidige geweldspiraal in
          Burundi begon in oktober 1993 toen Ndadaye werd vermoord bij een staatsgreep
          door het Burundese leger. Daarop volgden uitgebreide massamoorden onder eerst
          de Tutsi en vervolgens de Hutu bevolking, waarbij 25.000 tot 50.000 Burundezen
          het leven lieten.5
          De gevolgen van de gebeurtenissen in en na oktober 1993 zijn tot op heden
          voelbaar. Beide partijen waren even schuldig aan ernstige schendingen van de
          mensenrechten tijdens en na de staatsgreep van oktober 1993. De politieke
          instellingen werden ernstig ontwricht doordat vele functionarissen gevlucht waren
          en niet op hun plaats waren teruggekeerd. Hierdoor hadden internationale
          organisaties nog jarenlang na 1993 geen gesprekpartners bij de Burundese
          overheid. 
          In september 1994 tekenden de regering en de oppositie een overeenkomst die
          voorzag in machtsdeling op lokaal en nationaal niveau. De overeenkomst werd
          afgewezen door de (Tutsi) Parti pour le Redressement National (Parena) onder
          leiding van ex-president Bagaza.6 Ook leidende Frodebu-leden, waaronder de
          4              Massaslachtingen vonden plaats in 1972, 1988, 1991, en vanaf 1993.
          5              Human Rights Watch, Preparing for elections:Tightening control in the name of unity (mei
                         2003), p. 4
          6              Deze en de volgende alinea's zijn gebaseerd op: Africa South of the Sahara 2001
                                                            5

Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





minister van Binnenlandse Zaken, Léonard Nyangoma, zagen de overeenkomst als
verraad. Nyangoma verliet Burundi en stichtte in het buitenland de Conseil
National pour la Défense de la Démocratie (CNDD) met als militaire vleugel de
Forces pour la Défense de la Démocratie (FDD), met het doel het Burundese leger
te verslaan. 
Etnische spanningen en geweld hielden aan in de tweede helft van 1994 en
ontwikkelden zich in de loop van 1995 tot een toestand van bijna burgeroorlog. De
regering, die  steeds zwakker werd, verzocht herhaaldelijk om internationale
interventie, maar omdat Uprona en het leger hier fel op tegen waren, was geen
enkele staat bereid troepen te zenden. 
Op 25 juli 1996 voerde het leger, onder leiding van majoor Pierre Buyoya, een
geweldloze staatsgreep uit. Buyoya was eerder tot 1993 president na een eveneens
geweldloze coup in 1987. Ditmaal werd hij tot interim-president van een
overgangsrepubliek uitgeroepen. Een deel van de politieke top van Frodebu
vluchtte naar het buitenland, waaronder de voorzitter Minani die sindsdien vanuit
Tanzania opereerde.7 
In augustus 1996 werd een multi-etnische regering gevormd en het parlement
(Assemblée Nationale), dat uit de 81 leden bestond die in 1993 waren gekozen,
kreeg in oktober zijn bevoegdheden grotendeels terug. Regionale leiders,
bijeengekomen in augustus 1996 in Arusha in het Regional Initiative for Peace in
Burundi (RI), kondigden economische sancties af tegen het nieuwe bewind.
Daarop bevroren ook de donoren het grootste deel van hun hulpactiviteiten.
Arusha vredesbesprekingen
Eind juni 1998 kwam in Arusha, Tanzania, onder leiding van Julius Nyerere8 een
vredesoverleg op gang, waar de meerderheid van de politieke partijen die bij het
conflict betrokken waren en één Hutu-rebellengroepering (Frolina),
onderhandelingen openden over een vredesakkoord.
In totaal namen 19 verschillende partijen en groeperingen deel aan de
besprekingen. In de loop van 1999 groepeerden de partijen zich: de voornamelijk
Hutu partijen vormden de zogenaamde G-79; voornamelijk Tutsi partijen vormden
de G-810; en de regering, het parlement en Uprona bleven als de zogenaamde G-3
buiten de twee blokken. Begin 1999 schortten de regionale staatshoofden de
sancties op, na indicaties dat donoren hun hulp zouden hervatten.11
7               In oktober 2001 keerde Minani terug naar Burundi
8               Nyerere was door regionale staatshoofden en met steun van de VN en de Organisatie voor
                Afrikaanse Eenheid (OAE) benoemd tot bemiddelaar in het conflict.
9               CNDD, Frodebu, Palipehutu, Frolina, PP, PL, en RPB; zie voor volledige namen bijlage I
10              Parena, PRP, Anadde, Inkinzo, Abasa, AV-Intwari, PSD en PIT; zie ook bijlage I
11              Economist Intelligence Unit, Country Report Burundi, 1st qu. 1999 
                                                  6

Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





De gewapende vleugel van de Conseil National pour la Défense de la Démocratie
(CNDD), de Forces pour la Défense de la Démocratie (FDD) en een
rebellengroep afgesplitst van de politieke partij Palipehutu, de Forces Nationales
pour la Libération (FNL), werden niet door Nyerere uitgenodigd om aan de
vredesbesprekingen deel te nemen. Die beslissing heeft een zware hypotheek op
alle latere vredesonderhandelingen gelegd, daar deze groeperingen later het
resultaat, het vredesakkoord van Arusha, afwezen omdat ze niet bij de
totstandkoming waren betrokken. 
Na de dood van Nyerere in oktober 1999 nam Nelson Mandela de rol van
bemiddelaar over. Zijn gezag en aanpak leidden ertoe dat op 28 augustus 2000 de
meeste partijen en de (door het leger beheerste) regering te Arusha een
vredesovereenkomst tekenden. De FDD en de FNL tekenden niet. 
De belangrijkste onderdelen van het vredesakkoord van Arusha zijn:12
-  een overgangsperiode van drie jaar die moet leiden tot democratische
     verkiezingen;
-  de instelling van een Senaat en veranderingen in de huidige opzet van de
     Volksvertegenwoordiging;
-  juridische hervormingen, gedeeltelijk gericht op het terugdringen van de Tutsi
     dominantie;
-  militaire hervormingen, gericht op integratie van de rebellengroepen in het
     leger en op een meer representatieve samenstelling van het leger;
-  de instelling van een waarheids- en verzoeningscommissie, die de
     bevoegdheid kan krijgen om amnestie te verlenen voor politiek gemotiveerde
     misdrijven;
-  de inzet van een internationale militaire vredesmacht om het overgangsproces
     te begeleiden;
-  een onafhankelijk onderzoek naar vermeende genocide en andere misdrijven
     tegen de menselijkheid.
In het akkoord werd verder het Forum des partis politiques et ex-mouvements
rebelles du Burundi, een overleg van alle politieke partijen en
rebellenbewegingen, opgericht als gesprekspartner voor de regering.
De belangrijkste nog openstaande punten waren daarentegen dat: 
-  niet bepaald was wie president zou zijn tijdens de overgangsperiode;
-  geen overeenstemming werd bereikt over een staakt-het-vuren;
-  niet bepaald was welk kiesstelsel zal worden gehanteerd.
Over het eerste openstaande punt met betrekking tot de vraag wie president zou
zijn tijdens de overgangsperiode werd pas na een jaar onderhandelen in juli 2001
12              Economist Intelligence Unit, Country Report november 2000
                                                  7

Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





in principe overeenstemming bereikt. De Hutupartij Frodebu en de Tutsipartij
Uprona kwamen overeen dat de zittende Burundese president Pierre Buyoya, een
Tutsi, namens Uprona de eerste 18 maanden van de overgangsperiode het
presidentschap op zich zou nemen, met als vice-president Domitien Ndayizeye,
secretaris-generaal van de Hutu partij Frodebu. Gedurende de tweede termijn van
18 maanden van de overgangsperiode zou het presidentschap overgenomen
worden door een nader overeen te komen Hutu president en een Tutsi vice-
president. 
Buyoya en Ndayizeye tekenden voor akkoord met elf voorwaarden voor hun
aanstelling, waaronder de belofte absolute bescherming te bieden aan alle politieke
leiders in het bijzonder degenen die uit ballingschap terugkeerden. Op 23 juli 2001
werd de overeenstemming bevestigd door de staatshoofden van het Regionale
Vredesinitiatief voor Burundi, tijdens een regionale top in Arusha (Tanzania). 
Tijdens de mini-top van de OAE in Lusaka van 8 juli 2001 die leidde tot het
akkoord, was gebleken dat enkele Afrikaanse landen bereid waren troepen te
leveren voor een internationale vredesmacht onder VN-mandaat, zoals voorzien in
het Arusha-vredesakkoord. De daadwerkelijke inzet van buitenlandse troepen
bleek vooralsnog echter onmogelijk door het ontbreken van een staakt-het-vuren. 
Buyoya zegde daarom toe een speciale Burundese beschermingseenheid op te
richten om de terugkeer van politieke leiders in ballingschap mogelijk te maken.
Deze eenheid zou moeten bestaan uit gelijke aantallen manschappen benoemd
door de G-713 en door de G-1014, onder gemeenschappelijk Burundees commando,
en zou getraind worden door de militairen uit de buitenlandse vredesmissie. De
Burundese beschermingseenheid kwam echter niet van de grond. Er was een
beslissing van Zuid-Afrika voor nodig om over te gaan tot stationering van een
Zuid-Afrikaanse beschermingsmacht (het South African Protection Support
Detachment ­ SAPSD) en zo de terugkeer van uitgeweken Hutu-leiders per eind
oktober mogelijk te maken. Op 28 oktober 2001 arriveerden de eerste militairen
van twee Zuid-Afrikaanse bataljons.
Geen onverdeelde steun voor het vredesakkoord15
Zowel aan Hutuzijde als aan Tutsizijde was er verzet tegen het vredesakkoord.
Aan Hutuzijde ondertekende Frolina het akkoord en leverde de CNDD-factie van
Léonard Nyangoma, na zich aanvankelijk gedistantieerd te hebben van de
resultaten van 23 juli 2001 in Arusha, twee ministers in de overgangsregering,
waaronder de regeringswoordvoerder. De FDD (tot 1998 gelieerd aan de CNDD)
en FNL kondigden daarentegen aan zich niets aan te zullen trekken van het
vredesakkoord en de gewapende strijd te zullen voortzetten. Eind november 2001
13             CNDD, Frodebu, Palipehutu, Frolina, PP, PL, en RPB
14             Parena, PRP, Anadde, Inkinzo, Abasa, AV-Intwari, PSD, PIT, Uprona en Raddes
15             ICG, Burundi: One hundred days to put the peace process back on track, ICG Africa Report
               No 33; Economist Intelligence Unit, Burundi Country Report (november 2001)
                                                 8

Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





publiceerden de FDD en de FNL gezamenlijk een lijst van zeven voorwaarden
voor vrede.16
Ook de Tutsi gemeenschap stond niet unaniem achter de vredesakkoorden. Met
name het ontbreken van een voorafgaand staakt-het-vuren verontrustte velen,
evenals de terugkeer van Frodebu aan de macht. De tegenstand tegen de
vredesakkoorden kwam van delen van het leger, Parena, de G-617, en radicale
Tutsi verenigingen, politici en zakenlieden die zich ook al verzet hadden tegen de
kandidatuur van Buyoya.
Begin van de overgangsperiode
De overgangsperiode ging op 1 november 2001 in. Vertegenwoordigers van de
tekenende partijen vormden een overgangsregering van 14 Hutu en 12 Tutsi
ministers. De Tutsi ministers beheren de portefeuilles van defensie, buitenlandse
zaken en financiën, terwijl de Hutu ministers de ministeries van openbare
veiligheid en binnenlandse zaken leiden. Op 4 januari 2002 werd het
overgangsparlement geïnstalleerd. Ook de overgangssenaat werd geïnstalleerd,
met een zetelverdeling van 50 ­ 50 procent tussen Hutu en Tutsi. Na het aantreden
van de overgangsregering en de komst van de Zuid-Afrikaanse
beschermingsmacht (SAPSD) keerden meer dan dertig prominente Hutupolitici uit
ballingschap terug om deel te nemen aan het politieke leven. Tegelijkertijd
intensiveerden de rebellenbewegingen FDD en FNL hun aanvallen.
Bij gebrek aan voortgang in de staakt-het-vurenonderhandelingen kwam het
politieke vredesproces langzamerhand tot stilstand. Ingediende wetgeving voor de
overgangsperiode, waaronder de genocidewetgeving en de wet betreffende de
Nationale Waarheids- en Verzoeningscommissie, kwam niet door het parlement. 
Onderhandelingen over staakt-het-vuren
Onderhandelingen met de rebellengroeperingen over een staakt-het-
vurenovereenkomst werden voortgezet. Diverse onderhandelingsronden tussen
maart en oktober 2002 leverden weinig resultaat op doordat de FDD en FNL
rebellengroepen medewerking weigerden. Op een door Zuid-Afrika
georganiseerde regionale top op 7 oktober 2002 werd een deelsucces geboekt.
Kleine facties van de twee rebellengroeperingen FDD en FNL ondertekenden een
overeenkomst. Jean Bosco Ndayikengurukiye, die namens een klein deel van de
FDD had getekend, verklaarde overigens dat hij met die handtekening niet had
16             Vrijlating van alle politieke gevangenen; sluiting van alle kampen voor hergroepeerden en
               ontheemden; terugkeer van militairen naar de kazernes; stopzetten van arrestaties in verband
               met de zogenoemde genocide van 1993; stopzetten van arrestaties van militanten van FDD en
               FNL; ontwapening van milities en burgers die met het leger samenwerken; en stopzetting van
               gedwongen repatriëring van vluchtelingen.
17             Een coalitie van zes kleine Tutsi partijen die eerder grotenmdeels tot de G-8 behoorden,
               namelijk Anadde, Inkinzo, PRP, PIT, Raddes en AV-Intwari
                                                   9

Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





ingestemd met een staakt-het-vuren, maar met een memorandum of understanding
met de regering over hoe een staakt-het-vuren zou kunnen worden bereikt.
De leider van de factie van de FNL die de overeenkomst had getekend was Alain
Mugabarabona, het in Nederland woonachtige hoofd van de Benelux-afdeling van
de FNL. Mugabarabona werd door Jacob Zuma erkend als interim leider van de
FNL.18 Dat Mugabarabona echter geen macht had over de FNL-rebellen bleek uit
het feit dat de rebellen de ondertekening niet respecteerden. Mugabarabona had
zich opgeworpen als leider van de FNL omdat hij Agathon Rwasa verweet de FNL
als zijn persoonlijk eigendom te beschouwen. Daarbij kwam dat de FNL sterke
banden heeft met de kerk van de zevendedagadventisten. Mugabarabona verweet
Rwasa eveneens dat de FNL dreigde te veranderen in een geheime religieuze sekte
die het Burundese volk in gijzeling neemt met zijn weigering onderhandelingen
met de regering te openen. Op 13 februari 2003 keerden Ndayikengurukiye en
Mugabarabona naar Burundi terug.19
Onder zware buitenlandse druk tekenden president Buyoya en de leider van de
hoofdfactie van de FDD-rebellenbeweging Pierre Nkurunziza op 3 december 2002
een volgende staakt-het-vurenovereenkomst. De overeenkomst bevatte een
programma in drie etappes: eerst ontwapening, dan demobilisatie en tot slot
reïntegratie van de strijdende partijen. Het akkoord schreef voor dat 14 dagen na
ondertekening de strijdende partijen al hun troepen ingelicht moesten hebben over
het staakt-het-vuren.
De overeenkomst stelde dat zowel het nationale leger als de FDD-rebellen, met
hun wapens, voor ontwapening moesten worden ondergebracht in verscheidene
kampen, verspreid over het land. De supervisie van de ontwapening zou in handen
zijn van een Afrikaanse vredesmacht, voorzien van een VN-mandaat en erkend
door de VN Veiligheidsraad.20 Op 30 december 2002 zouden de strijdende partijen
in hun kampen moeten zijn aangekomen.
De ontwapening moest gevolgd worden door een opleidingsprogramma en de
integratie van de in de kampen ondergebrachte rebellen en militairen in een nieuw
nationaal leger, inclusief de politie en de inlichtingendiensten.
De implementatie van het akkoord moest enkele maanden worden opgeschort
doordat de Afrikaanse vredesmacht en de militaire waarnemers niet op tijd
arriveerden. Op een regionale vredesconferentie op 17 april 2003 in Dar es Salaam
bevestigden de Burundese regering en de belangrijkste rebellengroep, de FDD van
Pierre Nkurunziza, de staakt-het-vurenovereenkomst van 3 december 2002 te
zullen naleven. 
18              Economist Intelligence Unit, Country Report Burundi (november 2002)
19              OCHA Burundi (28 februari 2003)
20              Tot deze Afrikaanse vredesmacht werd in maart 2003 besloten: UNSC, S/2003/399 Letter
                dated 2 april 2003 from the Permanent Representative of South Africa to the United Nations
                addressed to the President of the Security Council (3 april 2003)
                                                   10

Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





Op 12 maart 2003 was het aantal waarnemers van de Afrikaanse Unie in Burundi
op volle sterkte van 43.21 De waarnemers werden geplaatst in de provincies
Ruyigi, Makamba, Kayanza en Gitega.
Ter uitwerking van de Arusha-akkoorden werden tijden het interimpresidentschap
van Buyoya door het parlement op 16 april 2003 twee wetten aangenomen. De
eerste was een genocidewet die voorziet in de oprichting van een internationale
juridische onderzoekscommissie voor genocide en oorlogsmisdrijven begaan
tussen 1 juli 1962 en de datum van afkondiging van de wet. De tweede wet regelde
de oprichting van een Waarheids- en Verzoeningscommissie.22
De machtsoverdracht halverwege de transitieperiode  
Volgens het vredesakkoord van Arusha van 28 augustus 2000 moest president
Buyoya 18 maanden na zijn benoeming zijn ambt overdragen aan een Hutu-
interimpresident, die gedurende de tweede helft van de overgangsperiode van 18
maanden het land zou regeren en algemene verkiezingen moest voorbereiden. De
datum voor de machtsoverdracht was vastgesteld op 1 mei 2003. Pas op 28 maart
2003 gaf president Buyoya aan dat hij bereid was de macht op 1 mei over te
dragen aan de vice-president Domitien Ndayizeye. Omdat de G-10, een groep van
10 Tutsi partijen, het niet eens kon worden over een kandidaat voor het vice-
presidentschap, nomineerden en benoemden het overgangsparlement en de
overgangssenaat Alphonse Marie Kadege, van de Uprona partij. Ex-president
Buyoya bleef na zijn machtsoverdracht als senator politiek actief.
President Ndayizeye bracht slechts drie uitbreidingen in het kabinet aan, alle drie
ten gunste van de Hutu-rebellengroepen23 die de staakt-het-vurenovereenkomst
respecteerden. Alle zittende ministers die onder president Buyoya hadden gediend,
werden gehandhaafd. 
Na ondertekening van de staakt-het-vurenovereenkomst met de FDD gaf president
Ndayizeye aan de aanvallen op de FNL te zullen intensiveren. De FNL verklaarde
dit als een oorlogsverklaring te zien en nooit met de regering van president
Ndayizeye te zullen onderhandelen, ongeacht de concessies die de regering
eventueel bereid zou zijn te doen.24 Toch vonden in 2003 in Zwitserland twee
besprekingen tussen vertegenwoordigers van de FNL (Rwasa) en de regering
plaats. Over de uitkomst van deze besprekingen werden geen mededelingen
gedaan.
21             IRIN (12 maart 2003)
22             IRIN (16 april 2003)
23             Dit betrof de FDD-factie onder leiding van Ndayikengurukiye, de FNL-factie onder leiding
               van Mugabarabona en Frolina. Bron: IRIN, Burundi: President makes minor changes to
               cabinet (6 mei 2003)
24             AFP (3 juli 2003)
                                                 11

Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





Vanaf 19 augustus 2003 vonden in Zuid-Afrika de eerste persoonlijke gesprekken
plaats tussen president Ndayizeye en Nkurunziza, de leider van de hoofdfactie van
de FDD. De gesprekken waren erop gericht een modus te vinden voor de beoogde
machtsdeling. Eerder had de president aangekondigd de hoofdfactie van de FDD
functies in het kabinet en in het leger aan te zullen bieden. De besprekingen
werden op 22 augustus 2003 beëindigd. Volgens president Ndayizeye werd er
belangrijke vooruitgang geboekt, zonder dat hij daarop inhoudelijk wilde ingaan.
Gedurende twee vervolgconferenties in september en oktober 2003 werd verder
onderhandeld. De laatste conferentie in Zuid-Afrika had eindelijk resultaat.
Pretoria Protocol on Political, Defence and Security Power Sharing in Burundi
Op 8 oktober 2003 tekenden president Ndayizeye en de leider van de hoofdfactie
van de FDD, Nkurunziza, een overeenkomst waarbij de staakt-het-
vurenovereenkomst van december 2002 werd geëffectueerd. Onder het akkoord,
dat bekend staat als het Pretoria Protocol on Political, Defence and Security
Power Sharing in Burundi zal de FDD voor 40 procent aan de geïntegreerde
generale staf en het officierskorps van het leger deelnemen. Het percentage van de
FDD bij de onderofficieren en manschappen zal door de geïntegreerde generale
staf worden bepaald. Het geïntegreerde leger zal de naam krijgen van Burundi
National Defence Force (BNDF). De commandofuncties zullen voor 50 procent
door Hutu en voor 50 procent door Tutsi worden bezet, zoals overeengekomen bij
het Arusha vredesakkoord. Manschappen van de FDD zullen ook opgenomen
worden in de nieuw te vormen Burundese politie.
Over vier overgebleven kwesties werd op 3 november 2003 overeenstemming
bereikt:
·  Aangenomen wordt dat zodra de FDD troepen zich in kampen beginnen te
     verzamelen, de FDD voor de politieke weg kiest en integreert in de CNDD.
     De CNDD zal zich daarmee kwalificeren om geregistreerd te worden als
     politieke partij. Ter aanmoediging voor rebellen van de FDD om zich in de
     kampen van de Afrikaanse vredesmacht te melden en de aanvallen op
     burgerdoelen te staken, hervatte de EU in augustus 2003 de voedselhulp aan
     de rebellen van de FDD25, die in februari 2003 was opgeschort.
·  Beide zijden kwamen overeen dat niet alleen de leiders en strijders van de
     FDD maar ook het regeringsleger tijdelijk immuniteit genieten. Dit kan
     worden gezien als een overwinning voor de FDD, omdat deze van mening is
     dat het regeringsleger in de afgelopen jaren de grootste vijand is geweest van
     het Burundese volk, en dat het regeringsleger zich meer dan de rebellen
     schuldig heeft gemaakt aan misdrijven tegen de eigen bevolking. De tijdelijke
     immuniteit moet het mogelijk maken dat een nog op te richten Waarheids- en
     Verzoeningscommissie (onder de al in april 2003 aangenomen wet inzake zo'n
25              IRIN (13 augustus 2003)
                                           12

Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





     commissie) de wandaden van alle partijen onderzoekt en maatregelen neemt
     met het oog op verzoening en schadeloosstelling. 
·  De CNDD-FDD zou voorlopig geen zitting nemen in de senaat.
·  De tekst van de technische overeenkomst over de strijdkrachten werd
     vastgesteld.
Op 24 november 2003 werd Pierre Nkurunziza benoemd tot minister van Staat. Dit
betekent dat de president hem bij alle belangrijke zaken zal consulteren. Drie
andere FDD leden werden respectievelijk minister van Binnenlandse Zaken,
minister van Openbare Werken en minister voor Communicatie, tevens
woordvoerder van de  regering. In de Nationale Vergadering (het parlement) ging
de FDD de functies van Tweede Vice-Voorzitter en Plaatsvervangend Secretaris-
Generaal vervullen en 15 FDD leden gingen deel uitmaken van de Nationale
Vergadering. Verder mocht de FDD onder meer drie provinciale Gouverneurs en
twee ambassadeurs leveren.
De toenadering tussen de Huturebellen en de overgangsregering onder leiding van
een Hutupresident werden aan Tutsizijde met argusogen bekeken. De voorzitter
van de politieke partij Uprona, Mukasi, die zich in de afgelopen jaren steeds verzet
had tegen het akkoord van Arusha en om die reden meerdere keren gearresteerd
was op beschuldiging van het in gevaar brengen van de staatsveiligheid, werd in
oktober 2003 opnieuw gearresteerd. 
Voormalig president Bagaza van de Parti pour le redressement national (Parena)
kreeg op 1 november 2002 huisarrest op verdenking van het 'aanzetten tot
staatsgreep'. Het huisarrest van Bagaza leidde tot het opheffen van zijn
persoonlijke bescherming door de  Zuid-Afrikaanse beschermingsmacht. De partij
kreeg enkele dagen later voor zes maanden een verbod op politieke activiteiten
wegens `het houden van illegale bijeenkomsten en het verspreiden van pamfletten
met opruiende teksten'. Op 7 mei 2003 kreeg de partij toestemming de politieke
activiteiten in het gehele land te hervatten. Het huisarrest van Bagaza werd in april
2003 opgeheven.26
Afrikaanse vredesmacht
Bij de staakt-het-vurenovereenkomsten van 7 oktober en 3 december 2002 tussen
de Burundese regering en de drie rebellengroepen27 was onder meer bepaald dat de
rebellen en het regeringsleger, onder supervisie van een vredesmacht van de
Afrikaanse Unie (African Mission in Burundi, AMIB), met hun wapens in
verscheidene kampen verspreid over het gehele land worden ondergebracht.
Militaire waarnemers van deze vredesmacht moeten toezicht houden op de zware
wapens van het Burundese leger.
26              IRIN (8 mei 2003)
27              FNL-factie van Alain Mugabarabona, FDD-factie van Jean Bosco Ndayikengurukiye en
                FDD-factie van Pierre Nkurunziza.
                                                 13

Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





De AMIB had van de Afrikaanse Unie een mandaat gekregen voor maximaal 3500
militairen, waarvan 1600 uit Zuid-Afrika, 320 uit Mozambique en 845 uit
Ethiopië. De laatste Mozambikaanse militairen arriveerden op 18 oktober 2003,
waarmee de totale sterkte van AMIB op 3128 man kwam.28 
De eerste rebellen werden op 26 juni 2003 in een kamp opgenomen. Het waren 58
strijders van de FNL-factie geleid door Alain Mugabarabona, die in oktober 2002
een staakt-het-vurenovereenkomst met de regering had gesloten. Zij werden op 7
juli gevolgd door 150 strijders van de FDD-factie geleid door Jean-Bosco
Ndayikengurukiye. Het kamp, gelegen in Muyange, op 30 kilometer afstand van
Bujumbura, kan 3000 personen herbergen.
De regionale context29
De binnenlandse conflicten en tegenstellingen in Burundi beperken zich niet tot
het Burundese grondgebied, en staan ook niet los van de bredere problematiek in
het Grote-Merengebied. Hieronder worden de voornaamste elementen uit de
betrekkingen van Burundi met de buurlanden belicht. 
Rwanda
De Rwandese en Burundese regering staan al jaren  tegenover gemeenschappelijke
vijanden: Huturebellen uit beide landen, die actief waren in de DR Congo en
Burundi. De regeringen van beide landen werkten militair samen tegen deze
rebellen in de DR Congo, waar Burundi vermoedelijk rond de tweeduizend
troepen gelegerd had sinds het begin van de rebellie tegen president Laurent
Kabila in 1998 (overigens hield de Burundese regering in het openbaar vol dat zij
geen militairen in de DR Congo gelegerd had). De regeringen van Rwanda en
Burundi wantrouwen elkaar echter ook. Burundi is verontrust over de regionale
ambities van Rwanda, en neemt Rwanda zijn medewerking aan de regionale
sancties tegen Burundi kwalijk. Rwanda beziet daarentegen met zorg het proces
van machtsdeling dat zich in Burundi ontwikkelt.
Tanzania
Tanzania was met name in de jaren negentig in de persoon van Julius Nyerere,
maar ook in recente jaren zeer betrokken bij de vredesbesprekingen voor Burundi.
De betrokkenheid van Tanzania in het vredesproces van Burundi vindt haar
oorzaak vooral in de wens het al jaren bestaande vluchtelingenprobleem op te
lossen. Het land was de grootste ontvanger van Burundese vluchtelingen.
Ongeveer 320.000 Burundezen leefden tot voor kort in de vluchtelingenkampen in
Tanzania, terwijl nog eens enkele honderdduizenden buiten de kampen verbleven.
28             UNSC, S/2003/399 Letter dated 2 april 2003 from the Permanent Representative of South
               Africa to the United Nations addressed to the President of the Security Council (3 april
               2003), en Reuters (18 oktober 2003)
29             Economist Intelligence Unit, Burundi Country Profile 2001; ICG, Burundi: one hundred days
               to put the peace process back on track (14 August 2001), ICG Africa Report No 33
                                                  14

Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





De vluchtelingenkampen gaven ook onderdak aan Huturebellen van met name de
FDD, die vaak opereerden vanuit de vluchtelingenkampen langs de grens met
Burundi. 
Zuid-Afrika
Zuid-Afrika ziet sinds jaren vrede in Burundi als essentieel voor een brede
vredesregeling in het gebied van de Grote Meren, en heeft hard gewerkt om het
conflict op te lossen, met inzet van hoge ambtenaren en politici bij de
besprekingen van Arusha. Mandela is bemiddelaar sinds december 1999, en de
vice-president, Jacob Zuma, onderhandelt afwisselend met partijen sinds midden
2000. Vlak vóór het aantreden van de overgangsregering op 1 november 2001
zond Zuid-Afrika twee bataljons ter bescherming van terugkerende Burundese
politici.
DR Congo
Bij de opmars van Laurent Kabila's Alliance des Forces Démocratiques pour la
Libération du Congo-Zaïre (AFDL) naar Kinshasa in 1997 werkten het Burundese
leger en de AFDL nog samen om de bases van de FDD in Oost-Zaïre te
vernietigen. Vanaf het uitbreken van de tweede oorlog in de DR Congo in 1998
werd de Congolese regering echter Burundi's belangrijkste militaire tegenstander.
De Congolese regering verleende vanaf die tijd juist steun aan de FDD, die
opereerde vanuit een basis in Lubumbashi. In Oost-Congo waren op dat moment
tenminste tweeduizend Burundese militairen gestationeerd met het doel de FDD te
bestrijden, al ontkende de Burundese regering deze aanwezigheid. Ook de
rebellenbeweging FNL opereerde, hoewel in veel mindere mate, vanaf Congolees
grondgebied en ontving via de DR Congo (en FDD) zijn bewapening. 
Naar aanleiding van het vredesakkoord van Lusaka van 1999 dat betrekking had
op de DR Congo, trokken de strijdende partijen in Oost-Congo zich terug van de
frontlijnen. Burundese FDD-rebellen, Rwandese Interahamwe milities en groepen
van het voormalige Rwandese leger (ex-FAR) gingen er in toenemende mate van
uit dat zij in de DR Congo geen toekomst meer hadden en door VN-troepen
gevangen genomen konden worden. Volgens het Lusaka-akkoord zou de
terugtrekking van de buitenlandse troepen immers de weg vrijmaken voor de
ontwapening en repatriëring van de zogenaamde `forces négatives' (lees:
buitenlandse rebellengroeperingen) in de DR Congo. De FDD en de FNL trokken
in grote aantallen terug naar Burundi, met name naar het noordwesten van het
land. In 2001 trok Burundi de meeste van zijn troepen uit Oost-Congo terug. 
Ondanks het vredesakoord van Lusaka van 1999 bleef het conflict in Oost-Congo
tussen het Congolese leger - met de hulp van de Interahamwe en de Mai Mai
milities -, en anderzijds de Rassemblement Congolais pour la Démocratie (RCD)
voortbestaan. De onderhandelingen in 2001 en 2002 over een staakt-het-vuren in
Burundi vonden daardoor plaats in een gevaarlijke veiligheidssituatie in de regio.
                                         15

          Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





          De Burundese overgangsregering, die in november 2001 aantrad, zette zich in voor
          een verbetering van de betrekkingen met de DR Congo. Begin januari 2002 zegde
          de nieuwe minister van Buitenlandse Zaken, Sinunguruza, toe dat Burundi zijn
          laatste troepen zou terugtrekken uit de DR Congo. Op haar beurt beloofde de
          Congolese regering haar invloed aan te wenden om de FDD rebellen aan de
          onderhandelingstafel te krijgen.30 De relatie tussen Burundi en de DR Congo is
          met de vorderingen in de vredesprocessen in beide landen verbeterd.
2.1.3     Staatsinrichting
          De staatsinrichting van Burundi is thans gebaseerd op het vredesakkoord van
          Arusha van 28 augustus 2000, en de uitwerkingen die daaraan sindsdien zijn
          gegeven, met name op 23 juli 2001 in Arusha en op 11 oktober 2001 in Pretoria.31
          Burundi bevindt zich in een overgangsperiode die op 1 november 2001 is ingegaan
          en die volgens afspraken drie jaar zal duren, tot 1 november 2004.
          De Republiek Burundi wordt thans geregeerd door een overgangsregering, die
          geleid wordt door president Domitien Ndayizeye (een Hutu van Frodebu) en vice-
          president Alphonse Marie Kadege (een Tutsi van Uprona). Beiden zijn sinds 30
          april 2003 in functie. De volgende verkiezingen zijn voorzien aan het eind van de
          overgangsperiode. De overgangsregering telt 29 ministers, waarvan 17 Hutu en 12
          Tutsi en bestaat uit vertegenwoordigers van 18 partijen.
          Het overgangsparlement is in januari 2002 geïnstalleerd en de overgangssenaat in
          februari 2002.
          Het parlement nam op 27 oktober 2001 zonder hoofdelijke stemming een (nieuwe)
          overgangsgrondwet aan die de in het kader van het vredesakkoord van Arusha
          overeengekomen regelingen met betrekking tot een overgangsregering bevatte.32
          De wetgevende macht berust voor de duur van de overgangsperiode bij het
          overgangsparlement (de Nationale Vergadering, Assemblée Nationale, met 178
          zetels, geïnstalleerd in januari 2002) en de overgangs-Senaat. De laatste
          presidents- en parlementsverkiezingen waren op 29 juni 1993. De volgende
          verkiezingen zijn voorzien in 2004 aan het eind van de overgangsperiode.33 
          De rechtspraak  is georganiseerd op vier niveaus: het Tribunal de Résidence (123
          rechtbanken), enigszins te vergelijken met een kantongerecht, het Tribunal de
          Grande Instance (17 rechtbanken), te vergelijken met een
          arrondissementsrechtbank, het Cour d'Appèl (3 rechtbanken), te vergelijken met
          een gerechtshof en als hoogste rechtsorganen het Cour Suprème (hooggerechtshof) 
          30              Economist Intelligence Unit, Burundi Country Report (februari 2002)
          31              Zie ook § 2.1.2 Geschiedenis
          32              IRIN, 29 oktober 2001
          33              Zie verder § 2.2 Politieke ontwikkelingen
                                                            16

        Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





        en het Cour Consitutionelle. Het openbaar ministerie is onderverdeeld in 17
        Parketten (elke provincie één plus Bujumbura, drie Parquets Généraux près de la
        Cour d'Appèl en één Parquet Général près de la République).34 
        Burundi is verdeeld in 16 provincies, die ieder onderverdeeld zijn in districten.
        Deze zijn op hun beurt onderverdeeld in 117 communes. De 16 provincies zijn:
        Bubanza, Bujumbura35, Bururi, Cankuzo, Cibitoke, Gitega, Karuzi, Kayanza,
        Kirundo, Makamba, Muramvya, Muyinga, Mwaro, Ngozi, Rutana en Ruyigi.
        Voor de administratieve indeling onder het niveau van de commune kan 
        als voorbeeld dienen de commune Vumbi, die deel uitmaakt van de provincie
        Kirundo. De commune Vumbi is onderverdeeld in drie zones, die in totaal 12
        sectoren tellen. Tot die 12 sectoren behoren 36 heuvels (collines), die op hun beurt
        zijn onderverdeeld in 126 sous-collines. De totale bevolking van deze commune
        bedraagt ruim 64.000 personen. De bewoners zijn opgedeeld in cellules (cellen)
        van tien huishoudens. Iedere cellule heeft zijn eigen hoofd, nyumbakuni genaamd.
        De nyumbakuni heeft geen macht, hij kan geen sancties opleggen. Hij is het kanaal
        voor de communicatie met de colline en sous-colline. Deze verfijnde indeling tot
        en met de cellules van tien huishoudens is geen teken van een politiestaat. Het is
        een vorm van sociale structurering die reeds zeer lang bestaat en waartegen de
        bevolking geen enkel bezwaar heeft.
2.2     Politieke ontwikkelingen
        Vredesproces
        De integratie van de FDD in de regering en de volksvertegenwoordiging ging in de
        verslagperiode met de nodige spanningen gepaard. In januari 2004 uitte een
        belangrijke functionaris van de FDD het dreigement dat het ernstige gevolgen zou
        hebben indien FDD-leider Nkurunziza niet met meer respect behandeld zou
        worden.36 De komst van de FDD zorgde in het parlement voor opschudding
        doordat in april 2004 zich reeds ongeveer dertig, voornamelijk voormalige
        Frodebuparlementsleden aangesloten hadden bij de fractie van de FDD.37 
        Op 3 mei 2004 kondigde de FDD aan uit de overgangsregering te stappen omdat
        de staakt-het-vurenovereenkomst van oktober 2003 niet snel genoeg tot uitvoering
        werd gebracht. Een woordvoerder van de FDD kondigde aan dat de voormalige
        34             CIA, The World Factbook 2003 ­ Burundi (december 2003)
        35             De provincie Bujumbura is verdeeld in Bujumbura Mairie en Bujumbura Rural; deze twee
                       delen hebben echter niet de status van aparte provincies.
        36             Economist Intelligence Unit, Country report for Burundi (februari 2004), p. 11
        37             AFP, Burundi: une trentaine de députés rejoignent le groupe des ex-rebelles FDD (20 april
                       2004)
                                                          17

Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





rebellen wachtten op het hun beloofde aandeel van dertig procent van de functies
op provinciaal en districtsniveau. 38 
In reactie op het opstappen van de FDD uit de overgangsregering werden binnen
een week twee FDD-leden tot provinciale gouverneur benoemd, vijf FDD-leden
tot plaatsvervangend gouverneur en 29 FDD-leden tot burgemeester. Twee FDD-
leden werden tot ambassadeur benoemd.39 
De FDD verklaarde dat het besluit om uit de regering te stappen niet betekende dat
de groepering de wapens weer zou opnemen. Ook de integratie van de FDD in het
leger hoefde geen gevaar te lopen.40 
Die integratie van de FDD in het leger leidde overigens wel tot spanningen, met
name met kleine rebellengroeperingen die eerder reeds vrede hadden gesloten met
de regering. Ndayikengurukiye en Mugabarabona, de leiders van kleine facties van
respectievelijk de FDD en de FNL, reageerden woedend op hun uitsluiting uit de
militaire leiding. De reden die de regering gaf voor hun uitsluiting was dat zij
zouden onvoldoende voortgang zouden hebben gemaakt met het verzamelen van
hun strijders in kampen. Daar de FDD van Nkurunziza nog veel minder ver
gevorderd was, leek dit een uitvlucht, waarschijnlijk om tegemoet te komen aan de
eis van de FDD tot uitsluiting van de beide (kleine) facties.41
FNL
De ontwikkelingen rondom de integratie van de FDD in regering en leger leken bij
te dragen aan het gevoel van isolement van de enige nog tegen de regering
strijdende rebellengroepering, de FNL. In ieder geval nam de
onderhandelingsbereidheid van de FNL toe. Dit isolement was mede ontstaan
doordat de FNL verantwoordelijk werd gehouden voor de dood van de pauselijke
nuntius Michael Courtney op 29 december 2003. Deze beschuldiging had ertoe
geleid dat de FNL in januari 2004 in Nederland met president Ndayizeye in
gesprek was getreden. De ontmoeting gaf aanleiding tot hoop, maar kreeg niet de
beloofde opvolging. In februari 2004 verliep een ultimatum van het Regional
Initiative for peace in Burundi (RI) aan het adres van de FNL. De
rebellengroepering was gesommeerd in gesprek te treden met de
overgangsregering, maar had sinds de bijeenkomst in Nederland in januari 2004
geen contact meer gehad met de regering. 42
Onder grote internationale druk hield de FNL van 17 tot en met 19 april 2004 in
Tanzania een politiek congres. Op dit congres besloot de FNL aansluiting te
38              Reuters, Burundi rebels quit govt in blow to peace hopes (3 mei 2004)
39              AFP, Nomination de 33 ex-rebelles dans l'administration territoriale au Burundi (8 mei
                2004), IRIN, Ex-rebel group continues boycott despite appointments (10 mei 2004)
40              Reuters, Burundi rebels quit govt in blow to peace hopes (3 mei 2004)
41              Economist Intelligence Unit, Country report for Burundi (februari 2004), p. 12
42              BBC News, Burundi `not ready' for elections (17 februari 2004)
                                                   18

Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





zoeken bij het vredesproces voor Burundi en kondigde de rebellengroepering een
staakt-het-vuren af.43 Slechts enkele dagen na de afkondiging van dit staakt-het-
vuren vonden echter reeds weer gevechten plaats tussen regeringstroepen en de
FNL. Onduidelijk is welke partij de aanleiding gaf tot hervatting van de gevechten
- de partijen beschuldigden elkaar ervan te zijn begonnen met beschietingen.44 De
militaire leider van de FNL, Agathon Rwasa, was niet aanwezig op het congres,
wat aanleiding gaf tot twijfel over de legitimiteit van het besluit van het congres.
Ook het feit dat de verklaring niet op papier werd gezet in een slotdocument deed
de vraag rijzen of de verklaring serieus genomen moest worden. 
Naderend einde van de transitieperiode 
Het vredesproces in Burundi is fragiel, en valt of staat met de in Arusha gemaakte
afspraken, waarvan het tijdspad een belangrijk element is. Als voor het einde van
de overgangsperiode geen verkiezingen gehouden kunnen worden, is niet duidelijk
in hoeverre de partijen vertrouwen zullen houden in het in Arusha afgesproken
vredesproces. 
In zowel politieke als militaire Tutsikringen, maar ook binnen de FDD, tekenden
zich in de verslagperiode steeds duidelijker signalen af van verzet tegen een
politieke oplossing van het conflict met de FNL, en tegen het houden van
verkiezingen binnen de geplande termijn, namelijk vóór 1 november 2004. Na
weken van geruchten arresteerden de autoriteiten in mei 2004 29 jonge Tutsi-
militairen op verdenking van het plannen van een staatsgreep.45 
Eind mei 2004 kondigde president Ndayizeye aan dat de regering de verkiezingen
met een jaar had uitgesteld.46 Dit besluit was een grote klap voor het vredesproces,
daar het Arusha-akkoord bepaalt dat vóór het einde van de transitieperiode op 1
november 2004 verkiezingen moeten worden gehouden. Op de top van het
Regional Initiative for peace in Burundi in Tanzania op 5 en 6 juni 2004 werd het
besluit van de Burundese regering verworpen; de staatshoofden uit de regio
gelastten Burundi hoe dan ook vóór 31 oktober 2004 verkiezingen uit te schrijven.
Vijf Tutsipartijen, namelijk regeringspartij Uprona, PRP, PSP, Anadde en Raddes,
protesteerden echter tegen de opdracht van de leiders uit de regio en stelden dat
Burundi niet klaar is voor verkiezingen.47 President Ndayizeye beloofde echter
43              AFP, Espoir de paix totale au Burundi après le revirement du dernier groupe rebelle
                (éclairage) (22 april 2004)
44              Reuters, Burundi fighting dents ceasefire hopes (23 april 2004), AP, Burundian rebels and
                government army fight around capital, despite both sides pledging not to attack the other (23
                april 2004), Reuters, Burundi clash kills 10 in setback for poll hopes (28 april 2004)
45              AFP, Interrogations et inquiétudes au Burundi sur une rebellion  tutsie (eclairage) (9 mei
                2004) 
46              AP, Burundian government calls for 12-month delay of elections (29 mei 2004)
47              AP, Burundian Tutsi parties reject call by African leaders to hold elections this year (7 juni
                2004), Ligue Iteka, Quatre partis politiques burundais désapprouvent le sommet sur le
                Burundi qui rejette la proposition de rapport des élections (8 juni 2004)
                                                   19

Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





alles in het werk te stellen om het tijdspad van het Arusha-akkoord aan te
houden.48
Vanwege het grote belang van de verkiezingen voor het vredesproces, werd in de
verslagperiode ondanks de vele obstakels, gewerkt aan de voorbereidingen voor de
verkiezingen. Technische obstakels voor verkiezingen in november 2004 zijn de
kiezersregistratie en de kandidaatstelling. Verantwoorde kiezersregistratie is niet
mogelijk zolang de betrouwbaarheid van de bevolkingsregisters niet is vastgesteld.
Deze vaststelling wordt steeds moeilijker naarmate meer vluchtelingen terugkeren.
Verder is er nog onduidelijkheid wie zich kandidaat zal mogen stellen voor de
verkiezingen, omdat de tijdelijke immuniteit aan het eind van de overgangsperiode
afloopt. 
Veel belangrijker dan de technische obstakels zijn echter de politieke hindernissen.
Vóór de verkiezingen gehouden kunnen worden, zullen eerst een grondwet en een
kieswet aangenomen moeten worden. In de verslagperiode legde president
Ndayizeye een voorstel voor een grondwet, een kieswet en een wet met betrekking
tot communes (gemeenten) voor aan alle politieke partijen.49 Het
grondwetsvoorstel voorziet in een direct gekozen president, die twee vice-
presidenten benoemt, één Hutu en één Tutsi. Ook de leden van het parlement
zouden direct gekozen moeten worden. Op de verkiezingslijsten van de
verschillende politieke partijen zouden beide etnische groepen vertegenwoordigd
moeten zijn, en geen van beide etnische groepen zou meer dan twee derde van de
plaatsen mogen innemen. De senaat zou voor vijftig procent uit Hutu en voor
vijftig procent uit Tutsi moeten bestaan.50 
Het overleg van het Forum des partis politiques et ex-mouvements rebelles du
Burundi werd tweemaal voor enkele dagen geschorst omdat de meningsverschillen
langs etnische lijnen te groot waren. De Tutsipartijen protesteerden tegen het
grondwetsvoorstel, omdat zij in de directe verkiezing van president en parlement
een verlaging zagen van hun aandeel in de etnische verdeling van de macht - in de
overgangsperiode veertig procent.51 Uiteindelijk kwam het Forum overeen dat op
etnische leest geschoeide partijen afgeschaft moesten worden, de president
beurtelings een Hutu of een Tutsi moest zijn, en de senaat verantwoordelijk zou
worden voor de etnische balans in de overheid.52 President Ndayizeye kwam
gedeeltelijk tegemoet aan de behoefte aan een etnische balans, door in te stemmen
met het idee dat voor de eerste ambtstermijn na de overgangsperiode een president
zou worden gekozen door het parlement, omdat dit de etnische verdeling van de
stemmen zou verzachten voor de Tutsi minderheid. Die president zou door slechts
48             AFP, Le sommet de Dar es Salaam s'oppose à un rapport des élections (5 juni 2004)
49             IRIN, Plea for new constitution, electoral law (10 februari 2004)
50             AFP, Burundi: la classe politique étudie l'avant-projet de constitution (26 maart 2004)
51             AFP, L'étude de l'avant-projet de constitution suspendue pour 2 jours (27 maart 2004), AFP,
               L'étude de l'avant-projet de constitution bloque sur les quotas ethniques (30 maart 2004)
52             IRIN, Parties agree to scrap ethnic political groupings (31 maart 2004)
                                                  20

Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





één vice-president, van de andere etnische groep, gesteund worden. Na die eerste
ambtstermijn zou de president via directe verkiezingen gekozen moeten worden,
met twee vice-presidenten aan zijn zijde, zoals het oorspronkelijke voorstel van de
regering luidde.53 
Het referendum over de nieuwe grondwet zou volgens de planning van de regering
moeten plaatsvinden in juni 2004, verkiezingen op de collines een maand later en
verkiezingen voor de communes weer een maand later in augustus 2004. De
presidentiële verkiezingen staan vooralsnog gepland voor oktober 2004.54 
Of vóór die tijd de obstakels voor de verkiezingen uit de weg kunnen worden
geruimd, is zeer de vraag. De FDD is uit de regering gestapt, de ontwapening van
de voormalige FDD-rebellen, is nog niet op gang gekomen, de strijd tegen de FNL
duurt voort, en of tijdig overeenstemming kan worden bereikt over een grondwet
en kieswet is onduidelijk. Tot slot is de sociale spanning, vooral in de ambtenarij
en het onderwijs, een extra bedreiging voor de reeds fragiele overgangspolitiek.55
Vredesmachten
Vanaf de oprichting van de African Mission In Burundi (AMIB) wilde Zuid-Afrika
graag dat de taken van de vredesmacht van de Afrikaanse Unie zouden worden
overgenomen door een VN-vredesmacht.56 AMIB kampte vanaf het begin met
financiële problemen. Op 1 juni 2004 nam de Verenigde Naties het bevel over de
vredesmissie in Burundi over, waarbij de naam werd veranderd in Opération de
l'ONU au Burundi (ONUB).57 
Het VN-secretariaat had zich in februari 2004 bij monde van secretaris-generaal
Kofi Annan in positieve zin uitgesproken over een omzetting van AMIB in een
VN-missie.58 Aanvankelijk stelde de VN-Veiligheidsraad zich echter
terughoudend op en deed slechts een beroep op de Afrikaanse Unie om het
mandaat van AMIB, dat op 2 april 2004 ten einde liep, te verlengen.59 De
Afrikaanse Unie verlengde hierop het mandaat van AMIB tweemaal op
voorwaarde dat de Veiligheidsraad een VN-vredesmacht voor Burundi zou
goedkeuren.60 
53             AFP, Le président burundais fait une concession à `l'équilibre ethnique' (1 april 2004) 
54             UNSC, S/2004/210 Report of the Secretary-General on Burundi (16 maart 2004), p. 11
55             Zie ook § 2.4 Sociaal-economische situatie.
56             Reuters, South Africa lashes UN over Burundi deployment (9 januari 2004) Zie voor een
               verdere beschrijving van AMIB § 2.3 Veiligheidssituatie
57             AFP, Les élections et l'armée, défis immédiats pour l'Opération de l'ONU (éclairage) (2 juni
               2004)
58             IRIN, UN mission favours takeover of AMIB (26 februari 2004)
59             Reuters, Annan wants fast UN action on Burundi peace force (17 maart 2004), AP, Burundi
               needs UN peacekeepers to consolidate peace (19 maart 2004), AP, Security Council  says
               African Union should consider extending Burundi peacekeeping force (22 maart 2004)
60             IRIN, AU urges UN to deploy troops (26 maart 2004), Reuters, African union extends
               Burundi peacekeeping mission (4 mei 2004)
                                                  21

        Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





        Op 21 mei 2004 aanvaardde de VN Veiligheidsraad resolutie 1545 over de
        oprichting van ONUB.61 Het mandaat voor de missie werd afgegeven voor zes
        maanden, naar Amerikaanse wens. Frankrijk had in zijn eerdere (niet
        overgenomen) ontwerpresolutie een duur van twaalf maanden had voorgesteld.
        Tegen de wens van de VS in werd de omvang van de troepenmacht bepaald op de
        door secretaris-generaal Kofi Annan voorgestelde 5650 man, in plaats van de om
        budgettaire redenen door hen gewenste 4000 man. In plaats van de missie het recht
        te geven `all necessary means' te gebruiken bij het handhaven van de vrede, zoals
        Frankrijk had voorgesteld, bleef het mandaat beperkt tot monitoring.
2.3     Veiligheidssituatie
        In deze paragraaf zal eerst een beschrijving worden gegeven van de
        ontwikkelingen met betrekking tot de demobilisatie en integratie van zowel het
        regeringsleger als de rebellengroeperingen die een overeenkomst hebben getekend
        met de regering. Vervolgens zullen de strijdkrachten onder beheer van de
        Burundese regering worden beschreven, waaronder de gendarmerie en de
        regeringsmilities. Daarna zal worden ingegaan op de omvang van de
        rebellenbewegingen en zullen de vredesmissies in Burundi worden beschreven.
        Aan het eind van deze paragraaf zal een beschrijving worden gegeven van de
        veiligheidsontwikkelingen in de verslagperiode en de huidige veiligheidssituatie in
        Burundi.
        Demobilisatie en integratie
        In de verslagperiode kwam de in november 2003 bereikte overeenstemming tussen
        de Burundese regering en de FDD langzaam tot uitvoering. De overeenkomst
        bepaalde dat zowel het nationale leger als de FDD-rebellen, met hun wapens, voor
        ontwapening moesten worden ondergebracht in verscheidene kampen, verspreid
        over het land. Volgens de opgaven van de verschillende groepen zullen over een
        periode van vier jaar, tussen 2004 en 2008, 55.000 militairen en voormalige
        rebellen ontwapend en gereïntegreerd moeten worden. Op 30 december 2002
        hadden de strijdende partijen in hun kampen moeten zijn aangekomen, maar pas in
        de verslagperiode kwam de zogenaamde précantonnement, het verzamelen in
        kampen, langzaam op gang. 
        Sinds januari 2004 verzamelde slechts een deel van de FDD-rebellen zich,
        gewapend, in elf kampen die beheerd worden door de FDD.62 Een groot obstakel
        bij de verzameling van de voormalige rebellen bleek het meningsverschil tussen de
        regering en de FDD over de definitie van een strijder; volgens het regeringsleger
        zijn de kampen bedoeld voor gewapende rebellen, terwijl volgens de FDD slechts
        61             UNSC, S/RES/1545 (2004)
        62             UNSC, S/2004/210 Report of the Secretary-General on Burundi (16 maart 2004), p. 4 en
                       AFP, Pas d'élections possibles avant le désarmement des ex-rebelles (1 maart 2004)
                                                         22

Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





één op de vijf FDD-rebellen een wapen heeft. Dit meningsverschil is van groot
belang omdat de FDD beloften heeft gedaan aan zijn aanhangers over opname in
het Burundese leger, danwel financiële steun bij demobilisatie. Voorwaarde om in
aanmerking te komen voor deze beloften, die voor een groot deel afhankelijk zijn
van de medewerking van de regering (lees: instemming van het regeringsleger), is
inkwartiering in de demobilisatiekampen.63 Van demobilisatie van
regeringsmilitairen is nog geen sprake. 
Vanaf het begin maakte de FDD melding van gebrek aan medische faciliteiten in
de verzamelkampen voor voormalige FDD-rebellen. Als gevolg van dit gebrek
zouden in de eerste maanden van 2004 reeds voormalige rebellen zijn overleden.
De WHO bevestigde een ernstig tekort aan medische steun, maar kon de door de
FDD genoemde aantallen doden als gevolg daarvan niet bevestigen.64 Vanwege
een verslechtering in de veiligheidssituatie weigerde het Internationale Rode
Kruis, ondanks grote druk op de organisatie, bijstand te verlenen in de kampen. 
Ontwapening van de rebellen had in januari 2004 moeten beginnen. Omdat de
précantonnement zo langzaam verliep, was daarvan in de verslagperiode in het
geheel nog geen sprake. Een ander probleem was dat de FDD-rebellen aangaven
gewapend te willen worden opgenomen in het leger. Wel werd begonnen met de
integratie van de FDD in het leger. Op 6 januari 2004 stelde president Ndayizeye
per decreet een geïntegreerde legerstaf samen. Deze legerstaf heeft tot taak
toezicht te houden op de hervormingen in het leger. Van de 35 officieren die tot de
legerstaf benoemd werden, zijn 21 afkomstig uit het leger en 14 van de FDD.65 In
maart 2004 begon een eerste geïntegreerd corps van officiers, bestaande uit 22
regeringsmilitairen en 14 voormalige FDD-rebellen, aan een training verzorgd
door Zuidafrikaanse troepen.66
Regeringsleger
Het Burundese leger wordt in het algemeen beschouwd als de werkelijke macht in
Burundi. De opstelling van het leger ten aanzien van het vredesproces wordt dan
ook van doorslaggevend belang geacht. De Tutsigemeenschap ziet controle over
het leger als de waarborg voor haar belangen en veiligheid, terwijl de
Hutugemeenschap er ambivalenter tegenoverstaat en het leger ook ziet als
onderdrukkers. In het algemeen zijn beide gemeenschappen het eens over de
noodzaak tot hervorming van het leger, maar niet over de wijze waarop. 
63             Economist Intelligence Unit, Country report for Burundi (februari 2004), p. 12
64             AP, Former Burundian rebels say more than 10 insurgents have died because of lack of
               health facilities at camps (18 januari 2004)
65             AFP, Entrée des ex-rebelles à l'etat-major de l'armée (6 januari 2004), Reuters, Burundi
               starts to bring former rebels into army (7 januari 2004)
66             AFP, Feu vert à l'entrée des ex-rebelles FDD à l'assemblée nationale (17 maart 2004)
                                                   23

Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





Het leger bestaat in de leidinggevende rangen voornamelijk uit Tutsi, waarbij
Tutsi uit de provincie Bururi verhoudingsgewijs ruim vertegenwoordigd zijn.67 Bij
de soldaten vormen de Hutu de meerderheid. Zij kiezen voor het leger om
economische redenen (onderdak, voedsel). Het leger telt ongeveer 45.000
manschappen.68 
Het vredesakkoord van Arusha voorziet in een gelijke verdeling van Hutu en Tutsi
in het leger, hoewel nog onduidelijk is op welke wijze deze bereikt moet worden.
De huidige militaire top heeft niet zozeer moeite met deze verdeling naar etniciteit,
maar wil geen voormalige rebellen integreren. De rebellen zijn immers vaak slecht
getraind en daardoor niet geschikt om hoog in de militaire structuur te
functioneren. De rebellen daarentegen leggen het Arusha-akkoord zo uit dat de
helft van het leger uit voormalige rebellen moet bestaan.
Het Multi-country Demobilisation and Reintegration Program (MDRP) van de
Wereldbank levert een bijdrage aan de uitvoering van alle vredesakkoorden in het
Grote-Merengebied, waaronder het Arusha-akkoord, door ondersteuning van
demobilisatie, ontwapening en reïntegratie van voormalige rebellen. De omvang
van de afslanking van het leger is onderdeel van lopende onderhandelingen. In de
meest recent gehanteerde cijfers wordt de omvang van het leger na opname van de
rebellen (waardoor het groeit tot 81.000) teruggebracht tot 25.000 à 30.000 man.
Het MDRP bekostigt de demobilisatiekosten na ontwapening. Als de rebellen hun
wapens mee mogen nemen naar het leger, zal dit veiligheidsrisico's met zich
kunnen meebrengen. 
Gendarmerie
De gendarmerie bestaat uit 5500 personen.69 Vooralsnog valt de gendarmerie
onder het leger. Bij de geplande hervormingen van de strijdkrachten zal zij onder
een andere naam ondergebracht gaan worden bij het ministerie van Binnenlandse
Zaken. 
(Regerings)milities
Sinds ongeveer 1997 kent Burundi (opnieuw, na eerdere burgerwachten in het
verleden) een programma van burgerlijke zelfverdediging, met lokale groepen
burgerwachten. In dat jaar begon de regering Buyoya onder de toenemende druk
van de zijde van rebellen (FDD) in verschillende communes in de provincies
Bururi en Makamba gewapende groepen Hutu te organiseren onder militair
67             Voor een overzicht van de verdeling van de hoogste posten in het leger naar afkomst uit de
               verschillende provincies, zie International Crisis Group, Burundi: Sortir de l'Impasse,
               (Brussel, 14 mei 2001)
68             International Institute for Strategic Studies, The military balance 2003-2004 (oktober 2003),
               p. 207
69             International Institute for Strategic Studies, The military balance 2003-2004 (oktober 2003),
               p. 207
                                                    24

Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





commando. Zowel voormalige rebellen als lokale burgers (ook minderjarigen)
werden, veelal gedwongen, geworven. Deze gewapende paramilitaire groepen
werden Gardiens de la Paix (burgerwachten) genoemd en begonnen een
belangrijke rol te spelen in de strijd tegen de rebellen. In de eerste helft van 2001
werd het programma uitgebreid, in reactie op de intensivering van de aanvallen
van de FDD en de FNL, tot vrijwel het gehele land.70 
De Gardiens de la Paix tellen thans ongeveer 30.000 mensen.71 Zij krijgen 's
avonds hun wapen door het leger uitgereikt en moeten dat 's ochtends weer
inleveren. De verschillende programma's in verschillende delen van het land
opereren autonoom, waarbij de lokale militaire commandant beslist hoe groepen in
zijn gebied functioneren. De groepen bestaan op het platteland meestal uit Hutu,
en in de steden afhankelijk van de wijk uit Hutu of Tutsi. 
Het Arusha-akkoord bepaalt dat de Gardiens de la Paix gedemobiliseerd en
ontwapend moeten worden, maar tot op heden vindt dit nog niet plaats.72  
Gardiens de la Paix hebben niet de bevoegdheid tot het verrichten van arrestaties.
Er is geen reden om aan te nemen dat zij zich niet, zoals andere groepen in het
Burundese conflict, hebben schuldig gemaakt aan martelingen en
buitengerechtelijke executies. De burgerwachten worden zelden betaald en er
wordt nauwelijks toezicht op hen gehouden. Overigens zijn zij zelf ook vaak
slachtoffer geworden in confrontaties met rebellen.73
Rebellengroepen (FNL, FDD)
De rebellengroepen hebben hun wortels in eerdere Hutu milities, die sinds het
einde van de jaren tachtig van de vorige eeuw ontstonden, met name vanuit de
Burundese vluchtelingen in Tanzania en de DR Congo. De militaire macht van de
rebellen wordt voor de twee belangrijkste rebellengroeperingen geschat op tot
30.000 man voor de FDD en 2 à 3.000 voor de FNL.74 Een overzicht van de
rebellengroepen is te vinden in bijlage I. 
Vredesmissies in Burundi
In het vredesakkoord van Arusha was de inzet overeengekomen van een
internationale militaire vredesmacht om het overgangsproces te begeleiden, en met
name het onderbrengen van de strijders in demobilisatiekampen. Daarop besloot
de Afrikaanse Unie tot instelling van de African Mission in Burundi (AMIB),
70             UNGA, A/56/479 Situation of human rights in Burundi (17 October 2001) 
71             International Institute for Strategic Studies, The military balance 2003-2004 (oktober 2003),
               p. 207
72             UNSC S/2004/210 Report of the Secretary-General on Burundi (16 maart 2004), p. 11
73             Human Rights Watch, Burundi, To protect the people: the government-sponsored `self-
               defense' program in Burundi, (14 december 2001), p.5-6
74             International Institute for Strategic Studies, The military balance 2003-2004 (oktober 2003),
               p. 207
                                                    25

Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





vooruitlopend op de instelling van een internationale vredesmacht onder VN-
mandaat.75 In de verslagperiode nam de Verenigde Naties het bevel over de
vredesmissie onder de naam Opération de l'ONU au Burundi (ONUB) over van de
Afrikaanse Unie.76 De vredesmacht staat onder Zuid-Afrikaanse leiding en bestond
tot voor kort uit ongeveer 1600 troepen uit Zuid-Afrika77, 290 troepen uit
Mozambique en 1300 troepen uit Ethiopië.78 Als ONUB zal de missie worden
uitgebreid tot 5650 troepen. Hoofdtaak van ONUB zal zijn de verzameling en
ontwapening van de voormalige rebellen.
Veiligheidssituatie
Het staakt-het-vuren tussen het regeringsleger en de FDD werd in de
verslagperiode gerespecteerd. In maart 2004 vonden wel gevechten plaats tussen
het regeringsleger en de factie van de FNL die ook een staakt-het-
vurenovereenkomst heeft met de regering. Deze gevechten waren het gevolg van
een misverstand over de plaats waar deze voormalige rebellen zich moesten
verzamelen voor  précantonnement en hadden geen verdere gevolgen voor het
bestand met de regering.79
Ondanks besprekingen met de FNL in januari 2004 zette de FDD, gesteund door
het regeringsleger, de strijd tegen de FNL voort. Volgens waarnemers betrof het
gezamenlijke acties van regeringsleger en FDD gericht tegen de FNL, maar
volgens de Burundese regering was van samenwerking tussen de FDD en het
regeringsleger geen sprake.80 De gevechten tussen het regeringsleger en de FDD
enerzijds en FNL-rebellen anderzijds speelden zich in de verslagperiode
hoofdzakelijk af in de provincies Bujumbura Rural, Bubanza en Bururi. In Bururi
raakte de FDD ook slaags met rebellen van de CNDD-Nyangoma factie. Er vielen
enkele tientallen burgerslachtoffers en meer dan tienduizend burgers sloegen op de
vlucht.81 In het noorden van Burundi in de provincie Cibitoke ondervindt de
burgerbevolking problemen met de vanuit de DR Congo opererende Rwandese
rebellen van de Forces Démocratiques pour la Libération du Rwanda (FDLR).  
Als gevolg van de gevechten is in Burundi een avondklok van kracht.82 
75             UNSC, S/2003/399 Letter dated 2 april 2003 from the Permanent Representative of South
               Africa to the United Nations addressed to the President of the Security Council (3 april 2003)
76             AFP, Les élections et l'armée, défis immédiats pour l'Opération de l'ONU (éclairage) (2 juni
               2004)
77             Hierbij inbegrepen zijn de 700 Zuid-Afrikaanse militairen van de SAPSD die reeds in
               Burundi waren ter bescherming van teruggekeerde politici (zie ook § 2.1.2 Geschiedenis)
78             Economist Intelligence Unit, Country report Burundi (november 2003), pp. 12-13
79             AP, Burundian soldiers clash with former rebel fighters (23 maart 2004)
80             UNSC, S/2004/210 Report of the Secretary-General on Burundi (16 maart 2004), p. 3 en
               BBC News, Rebels killed in Burundi fighting (2 februari 2004)
81             Reuters (5 januari, 2 februari, 18 maart, 10 april 2004), AFP (6 en 27 januari, 18 maart 2004),
               IRIN (6 en 14 januari, 26 februari 2004), AP (12 januari, 4 maart, 5 april 2004)
82             UNSC, S/2004/210 Report of the Secretary-General on Burundi (16 maart 2004), p. 4
                                                  26

        Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





        Terwijl het militaire treffen tussen regering en rebellen is afgenomen sinds de
        ondertekening van het staakt-het-vuren met de FDD, is de criminaliteit mede als
        gevolg van de grote hoeveelheden wapens in omloop, toegenomen. Met name in
        de provincies Cibitoke, Bubanza en Bururi, maar ook in gebieden langs de grens
        met Tanzania vinden criminele aanvallen en hinderlagen plaats, en worden burgers
        bestolen, afgeperst en verkracht. Zowel voormalige militairen van het
        regeringsleger als rebellen zijn verantwoordelijkheid voor deze onveiligheid. De
        regering is niet in staat gebleken deze onveiligheid als gevolg van criminaliteit aan
        te pakken.83
        In april 2004 ondervond Burundi hinder van de strijd van Rwanda tegen de vanuit
        de DR Congo opererende Rwandese rebellen van de FDLR. Na een inval van de
        FDLR in het noordwesten van Rwanda, bereidden de Rwandese rebellen een inval
        voor vanuit het zuidwesten van Rwanda, via een route die door Burundi loopt. Het
        Rwandese leger reageerde daarop met een inval in Burundi, gericht tegen de
        FDLR. Het Rwandese leger bood hiervoor later zijn excuses aan aan de Burundese
        regering.84
2.4     Sociaal-economische situatie
        Burundi staat op de Human Development Index (HDI), de VN-index voor sociale
        ontwikkeling, op de 171ste plaats (van de 175). Het overgrote deel van de
        Burundese bevolking leeft van landbouw voor eigen gebruik. De bevolkingsgroei
        van 2,8 miljoen inwoners in 1959 tot 6,9 miljoen inwoners in 2004 heeft de vraag
        naar land doen toenemen. De druk op het voorhanden zijnde bebouwbaar areaal
        draagt bij aan de spanningen in Burundi.85 Bijna 60 procent van de bevolking leeft
        van minder dan 1 US$ per dag, terwijl de armoede nog verergerd wordt door de
        terugkeer van tienduizenden vluchtelingen en ontheemden, plunderingen door
        rebellen, regeringssoldaten en gewapende bandieten.86 Ook de kleine
        middenklasse in de hoofdstad en andere stedelijke gebieden (ambtenaren, leraren,
        magistraten en kleine handelaren), die één van de pijlers van het sociaal-politieke
        systeem van Burundi vormt, wordt getroffen door toenemende armoede. De als
        83             UNSC, S/2004/210 Report of the Secretary-General in Burundi (16 maart 2004), p. 4
        84             AP, Rwanda troops concentrate on the Burundian boder, in possible defense against rebel
                       attacks (21 april 2004), Reuters, Rwanda troops enter Burundi to chase rebels (24 april
                       2004), AFP, L'armée rwandaise présente ses excuses après une incursion au Burundi (24
                       april 2004)
        85             UNSC, S/2004/210 Report of the Secretary-General in Burundi (16 maart 2004), p. 6
        86             UNDP, Human development index 2003  en UNGA, A/58/448 Situation of human rights in
                       Burundi (20 oktober 2003), p. 6
                                                          27

Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





gevolg daarvan stijgende sociale spanning, vooral in de ambtenarij en het
onderwijs, is een extra bedreiging voor de reeds fragiele overgangspolitiek.87
De korte-termijn-doelen van de regering zijn de financiering van de oorlog en het
voldoen aan de macro-economische eisen van het Internationaal Monetair Fonds
(IMF). Corruptie en patronage behoren inmiddels tot de grote problemen in het
land en blijven vaak onbestraft. 88 De regering heeft ondanks de slechte politieke
situatie plannen gemaakt voor economisch herstel, reïntegratie van vluchtelingen,
goed bestuur en de hervorming van de strijdkrachten. Tijdens een conferentie in
Brussel in januari 2004 zegden donoren 810 miljoen euro toe89, en in maart
accordeerde de Wereldbank een lening van 84 miljoen dollar voor de reïntegratie
van voormalige rebellen en voor infrastructurele projecten.90


87             In § 3.3.2 wordt de arrestatie van twee leiders van onderwijsvakbonden beschreven.
88             Economist Intelligence Unit, Country report Burundi (november 2003), pp. 7-8
89             IRIN, Donors pledge over US $ 1 billion for Bujumbura (15 januari 2004)
90             IRIN, World Bank approves US $84 million credit for reconstruction (22 maart 2004)
                                                   28

        Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





3       Mensenrechten
3.1     Internationale verdragen en protocollen
        Burundi is partij bij de belangrijkste verdragen op het terrein van de
        mensenrechten waaronder: het Internationale Convenant inzake Economische
        Sociale en Culturele Rechten (sinds augustus 1990); het Internationale Convenant
        inzake Burger- en Politieke Rechten (sinds augustus 1990), maar niet de daarbij
        horende twee optionele protocollen; het Internationale Verdrag over Uitbanning
        van alle vormen van Discriminatie op grond van Ras (sinds november 1977); het
        Verdrag over Uitbanning van alle vormen van Discriminatie tegen Vrouwen (sinds
        februari 1992), evenals het bijbehorende optionele protocol; het Verdrag tegen
        Marteling (sinds maart 1993); en het Verdrag over de Rechten van het Kind (sinds
        november 1990) en het optionele protocol met betrekking tot kinderen in
        gewapende conflicten (sinds november 2001).91 
        Verder is Burundi partij bij het Afrikaanse Handvest voor de Rechten van Mensen
        en Volkeren (sinds augustus 1989) en de Conventie van de Organisatie van
        Afrikaanse Eenheid met betrekking tot Vluchtelingen (sinds december 1975).92
        In het Arusha vredesakkoord van 28 augustus 2000 is overeengekomen dat tijdens
        de overgangsregering een nieuwe grondwet wordt geschreven in overeenstemming
        met de inhoud van hoofdstuk I van Protocol II van het vredesakkoord betreffende
        Democratie en Goed Bestuur. In artikel 3 van dit hoofdstuk worden de
        fundamentele rechten van het Burundese volk opgesomd.93
3.2     Toezicht
        In het overgangskabinet zijn de mensenrechten ondergebracht bij het ministerie
        voor Institutionele Hervorming, Mensenrechten en Relaties met het Parlement.
        Minister is Déogratias Rusengwamihigo, een Tutsi van de PRP. 
        In het Arusha-akkoord werd overeengekomen een Nationale
        Mensenrechtencommissie op te richten, maar dit gebeurde tot op heden niet. Wel
        stelde de regering in 2001 een mensenrechtencommissie in die vooral klachten
        registreert. Alle leden van deze commissie zijn overheidsvertegenwoordigers.
        Rapporten van deze commissie worden niet gepubliceerd.94 
        91              www.unhchr.ch/treaties 
        92              www.africa-union.org/officialdocuments 
        93              Vredesakkoord Arusha (28 augustus 2000)
        94              UNGA, A/58/448 Situation of human rights in Burundi (20 oktober 2003), p. 18
                                                         29

          Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





          De belangrijkste Burundese niet-gouvernementele mensenrechtenorganisatie, de
          Ligue Iteka, heeft een programma ontwikkeld voor juridische bijstand en heeft een
          netwerk van mensenrechtenrapporteurs in de provincies. Deze rapporteurs moeten
          wel vaak in het geheim werken vanwege het risico door rebellen of overheid
          opgepakt te worden. Ligue Iteka publiceert mensenrechtenrapportages en voert
          druk uit op de politieke besluitvorming. Ligue Iteka onderhoudt een website
          (www.ligue-iteka.bi) en ondervindt hierbij geen problemen met de autoriteiten.
          De Association Burundaise de Défense des Prisonniers  (ABDP)  beschikt
          eveneens over een juridisch bijstandsprogramma en voert onderzoeken uit op
          penitentiair terrein.
          Op 21 april 2004 verlengde de VN-mensenrechtencommissie het mandaat van de
          Speciale Rapporteur voor Burundi, mevrouw Marie-Thérèse A. Keita Bocoum,
          niet. De Commissie besloot daarentegen tot de aanstelling van een onafhankelijke
          expert ter ondersteuning van de inspanningen van de Burundese overheid op het
          gebied van mensenrechten. Deze onafhankelijke expert zal in 2005 verslag
          uitbrengen aan de Commissie.95
          De VN heeft sinds 1995 een kantoor van de Hoge Commissaris voor de
          Mensenrechten in Burundi. De medewerkers van dit kantoor zouden volgens de
          samenwerkingsovereenkomst met de Burundese regering volledige
          bewegingsvrijheid moeten genieten in Burundi. In de praktijk handelt de
          Burundese regering niet altijd in overeenstemming met deze overeenkomst.96
3.3       Naleving en schendingen
3.3.1     Vrijheid van meningsuiting
          De overgangsgrondwet van oktober 2001 voorziet in persvrijheid, maar bij wet is
          geregeld dat krantenartikelen vier dagen voor publicatie voorgelegd moeten
          worden aan een censuurambtenaar. Als gevolg hiervan passen journalisten
          zelfcensuur toe.97 In augustus 2003 werd een nieuwe perswet aangenomen. Deze
          wet vervangt de perswet van 1997. De nieuwe wet bepaalt onder meer dat
          journalisten hun bronnen niet bekend hoeven te maken aan de gerechtelijke
          autoriteiten.98 
          95              ECOSOC, E/CN.4/2004/L.96 Resolution on the situation of human rights in Burundi (19
                          april 2004), p. 6
          96              UNGA, A/58/448 Situation of human rights in Burundi (20 oktober 2003), p. 17
          97              US Department of State, Country report on human rights practices in Burundi 2003 (februari
                          2004), § 2a
          98              Ligue Iteka (8 augustus 2003)
                                                           30

          Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





          Journalisten ondervinden hinder bij het uitoefenen van hun werk in de vorm van
          intimidatie en beperking van hun toegang tot informatie. Met name berichtgeving
          over het binnenlandse conflict wordt gecontroleerd door de autoriteiten.99
          De autoriteiten beheren de belangrijkste media, waaronder de enige regelmatig
          verschijnende krant, het enige televisiestation en twee radiostations. Burundi kent
          zeven onafhankelijke radiostations.100
3.3.2     Vrijheid van vereniging en vergadering
          De overgangsgrondwet voorziet in vrijheid van vereniging en vergadering, maar in
          de praktijk worden deze rechten beperkt. De overgangsgrondwet staat politieke
          demonstraties toe, maar in de praktijk worden openbare bijeenkomsten of politieke
          demonstraties niet toegestaan. Voor een demonstratie is goedkeuring vooraf
          benodigd van het ministerie van Binnenlandse Zaken en de burgemeester.
          De vorming van maatschappelijke organisaties, mensenrechtenorganisaties en
          vakbonden heeft overheidsgoedkeuring nodig, die niet altijd wordt verleend.101
          In maart 2004 werden de leiders van de lerarenvakbonden Syndicat des
          Travailleurs de l'Enseignement du Burundi en Syndicat Libre des Enseignants du
          Burundi gearresteerd. President Ndayizeye gaf opdracht tot de arrestatie van deze
          leiders, Eulali Nibizi en Adolphe Wakana, nadat zij een bijeenkomst hadden
          gehouden met leraren die sinds begin januari 2004 in staking zijn. Tegelijk met de
          arrestaties werden deze twee vakbonden en nog een derde vakbond verboden
          vanwege het overtreden van de wet. Het verbod werd enkele dagen later
          opgeheven en de leiders vrijgelaten.102 
          Functionarissen van Parena worden scherp in de gaten gehouden, maar het risico
          op arrestatie is afgenomen.
3.3.3     Vrijheid van godsdienst
          De overgangsgrondwet voorziet in vrijheid van godsdienst en deze vrijheid wordt
          in het algemeen gerespecteerd. Er is geen staatsgodsdienst. Zestig procent van de
          99              UNSC, S/2004/210 Report of the Secretary-General on Burundi (16 maart 2004), p. 12 en
                          US Department of State, Country report on human rights practices in Burundi 2003 (februari
                          2004), § 2a
          100             US Department of State, Country report on human rights practices in Burundi 2003 (februari
                          2004), § 2a
          101             US Department of State, Country report on human rights practices in Burundi 2003 (februari
                          2004), § 2b
          102             IRIN, Gendarmes arrest teachers' union leaders (10 maart 2004)
                                                           31

          Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





          bevolking behoort tot de katholieke kerk. Naar schatting tien procent is moslim.
          De rest van de bevolking behoort tot andere christelijke kerken of hangt lokale
          godsdiensten aan. De laatste jaren is er een toenemend aantal kleine, lokale
          godsdienstige groeperingen die niet verbonden zijn met een van de grote
          godsdiensten. Sommige beloven hun aanhang miraculeuze genezingen van
          HIV/AIDS en andere ziekten. In Burundi zijn verscheidene buitenlandse
          zendingsgroepen actief waaronder Baha'is, Baptisten, Jehova's getuigen,
          Pinkstergemeente en Zevende-Dag-Adventisten.
          Religieuze groeperingen dienen zich in te schrijven bij het ministerie van
          Binnenlandse Zaken, dat de leiders en hun activiteiten in de gaten houdt. De
          groeperingen moeten een hoofdkwartier in Burundi hebben. Er zijn geen gevallen
          bekend waarbij inschrijving van een religieuze groepering is geweigerd.
          Hoewel niet bij wet geregeld kunnen religieuze groeperingen belastingvrijstelling
          krijgen op geïmporteerde religieuze goederen, bestemd voor de kerk en op
          geïmporteerde goederen bestemd voor sociale ontwikkelingsdoeleinden. Over
          deze vrijstellingen moet per keer onderhandeld worden met het ministerie van
          Financiën. Er zijn geen aanwijzingen dat bij het toekennen van de
          belastingvrijstelling bepaalde groeperingen anders worden behandeld dan
          andere.103
          Eind december 2003 werd de pauselijke nuntius Michael 9  bij een hinderlaag
          gedood. De regering en de FNL-rebellen stelden elkaar verantwoordelijk voor zijn
          dood. Onduidelijk is of de dood van de nuntius het gevolg was van een gerichte
          aanval.104 Courtney was betrokken bij het vredesproces in Burundi; indien de
          moord gericht gepleegd zou zijn, is het, gezien de religieuze verhoudingen in
          Burundi, zeer onwaarschijnlijk dat dit om religieuze redenen zou zijn gebeurd, en
          liggen politieke motieven meer voor de hand.
3.3.4     Bewegingsvrijheid
          De transitiegrondwet voorziet in bewegingsvrijheid, maar in de praktijk wordt
          deze vrijheid beperkt. Ook in de verslagperiode sloegen grote groepen burgers in
          de westelijke provincies op de vlucht als gevolg van gevechten tussen het
          regeringsleger, FDD en FNL. In geheel Burundi was ook in de verslagperiode een
          avondklok van kracht.105 Formeel werd deze nooit opgeheven. Wel werd het
          tijdstip verschoven van 23.00 uur naar middernacht. De checkpoints op de wegen
          naar de verschillende buitenwijken van Bujumbura zijn opgeheven, maar
          103            US Department of State, International Relegious Freedom Report 2003 (december 2003)
          104            US Department of State, Country Report on human rights practices Burundi 2003 (februari
                         2004), § 1c
          105            US Department of State, Country Report on human rights practices Burundi 2003 (februari
                         2004), § 1d
                                                           32

Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





wegversperringen op de uitvalswegen van de stad zijn nog operationeel, met name
`s nachts. De checkpoints worden door het regeringsleger en gedeeltelijk ook de
FDD bemenst. 
Reizen in Burundi was mogelijk, maar vaak gevaarlijk vanwege het grote risico op
gewapende overvallen en verkrachting.106
Documenten
Vanaf 12-jarige leeftijd wordt iedereen in Burundi geacht zich te kunnen
identificeren. Dit hoeft niet noodzakelijkerwijs met een ID-kaart, die vanaf 18 jaar
verplicht is, maar kan ook met een schoolkaart of een paspoort. Ieder schoolgaand
kind heeft vanaf de eerste klas van de lagere school gedurende de hele schooltijd
een carte scolaire, voorzien van een pasfoto.
De aanvraag van een ID-kaart loopt via het kantoor van de gemeente (Bureau
Communal), waar de namen van de ouders en de registratie van de aanvrager bij
de burgerlijke stand moeten worden opgegeven. Er wordt daarnaast in Bujumbura
ook een centrale registratie van identiteitskaarten bijgehouden. Een
identiteitskaart, uitgegeven door het kantoor van de Administrateur van de
Commune, kost 500 Burundese francs (circa  0,40). Bij verlies van een
identiteitskaart moet de betrokkene bij de Chef de Colline een officiële verklaring
van verlies laten opmaken, op vertoon waarvan door de Administrateur van de
Commune een duplicaat van de identiteitskaart wordt verstrekt.
Bij het niet kunnen tonen van identiteitspapieren loopt de persoon het risico
gearresteerd te worden. Dit risico is groter voor (niet schoolgaande) jongeren,
aangezien die vaak niet over papieren beschikken.
Volgens de geldende procedure wordt betrokkene in hechtenis genomen en na
betaling van een boete na maximaal een etmaal vrijgelaten, meestal nadat een
familielid is langsgekomen om de identiteit te bevestigen. De praktijk is echter
anders. Wordt men gedetineerd, dan kan onbepaalde tijd verstrijken voor
betrokkene metterdaad aan de autoriteiten wordt voorgeleid. Meestal heeft hij of
zij onvoldoende geld bij zich om de boete te voldoen of zich anderszins vrij te
kopen en duurt het enige tijd voordat familie of bekenden erachter zijn dat
betrokkene zich in hechtenis bevindt. Een week is geen uitzondering. Familie of
bekenden kunnen vervolgens de boete betalen en betrokkene vrij krijgen. Geheel
zonder gevolgen is dit veelal niet, want mishandeling komt in Burundese
gevangenissen veelvuldig voor.
De Burundese administratie (burgerlijke stand, kerk- en schooladministraties)
functioneert ondanks de burgeroorlog goed.  Bij uitgifte van een identiteitskaart,
106             Zie verder § 2.3 Veiligheidssituatie
                                                   33

          Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





          door de administrateur van de commune, wordt een individuele archiefkaart
          gemaakt waarop een pasfoto en vingerafdrukken van betrokkene staan.
          De katholieke kerk houdt een uitgebreide administratie bij van alle katholieke
          Burundezen (zestig procent van de bevolking). Afgezien van doop-, huwelijks- en
          overlijdensregisters wordt in een kaartsysteem van ieder een kaart bijgehouden.
          Van de registers en de kaarten gaat een kopie naar het bisdom.
          Ook de Anglicaanse kerk, de belangrijkste protestantse kerk, houdt registers over
          dood en huwelijk bij. In Burundi zijn vijf Anglicaanse bisdommen. Elk bisdom telt
          tenminste 20 kerken.
          De buitenlandse bewegingsvrijheid wordt door de overheid niet beperkt.
          Er zijn geen directe passagiersvluchten van Burundi naar Europa. De verbinding
          loopt veelal via Nairobi en Kampala of Kigali (Brussels Airlines). De kans dat
          personen ongecontroleerd via het vliegveld van Bujumbura kunnen uitreizen is
          gering. 
          Wel is het mogelijk door middel van fraude en omkoping aan de nodige papieren
          te komen. Voor de uitreis is een persoonsbewijs (paspoort, identiteitskaart, of
          laissez passer) noodzakelijk. Bij de aanvraag van een paspoort moet een
          identiteitskaart, een uittreksel uit het geboorteregister en een 'extrait du caissier
          judicier'  (verklaring waaruit blijkt of betrokkene in het strafregister voorkomt)
          worden overgelegd. Paspoorten worden alleen afgegeven in Bujumbura, door de
          PAFE (Police de l'Air, des Frontières et de  l 'Etranger) en kosten 5000
          Burundese francs ( 4). Op 5 december 2002 is de prijs voor een paspoort
          verhoogd tot 20.000 Burundese francs ( 16).107 In de praktijk blijkt het mogelijk
          om tegen een hogere prijs (30.000 Burundese francs,  24) bij dezelfde instantie
          op irreguliere wijze een paspoort met fictieve gegevens te verkrijgen. Burundese
          ambassades hebben geen bevoegdheid om paspoorten te verstrekken. Zij mogen
          wel paspoorten verlengen en kunnen laissez-passers verstrekken.
          Overheidspersoneel kan geen buitenlandse dienstreizen maken zonder een formele
          dienstopdracht (`ordre de mission').
3.3.5     Rechtsgang
          De transitiegrondwet voorziet in een onafhankelijke rechterlijke macht. In de
          praktijk is deze echter afhankelijk van de uitvoerende macht, en wordt hij op alle
          niveaus boven de Tribunaux de Résidence gedomineerd door de Tutsi. Hutu
          maken maar tien procent van de rechterlijke macht uit. Bij het Hooggerechtshof is
          slechts vijf procent van de rechters Hutu. Er zijn geen gegevens beschikbaar over
          de gevolgen hiervan voor het recht op een eerlijk proces voor Hutu. Bij de
          Tribunaux de Résidence, de laagste rechtbanken, is de verdeling Hutu-Tutsi wel in
          107             Ligue Iteka (7 november 2002)
                                                         34

Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





evenwicht. Deze rechtbanken mogen zich alleen met relatief kleine zaken op het
terrein van familierecht en onroerend goed bezig houden. De rechters van deze
Tribunaux hebben in het algemeen een middelbare schoolopleiding en een
opleiding op het ministerie van Justitie van zes maanden. Sommigen  hebben deze
laatste opleiding echter niet gevolgd. Hervorming van het juridische systeem is
een van de onderdelen van het vredesakkoord van Arusha van augustus 2000,
maar is nog niet uitgevoerd. 
Het rechtsysteem is onderverdeeld in rechtbanken (Kamers) voor civiel- en
strafrecht. Het leger heeft zijn eigen militaire rechtspraak. Het civiele
rechtssysteem functioneert tot op zekere hoogte, maar het gebrek aan een goed
opgeleide en adequaat gehonoreerde rechterlijke macht staat snelle procedures in
de weg, waardoor verdachten veel te lang in voorarrest zitten. In september 2003
werd een wet aangenomen die het mandaat van de 17 arrondissementsrechtbanken
uitbreidde tot zware misdrijven, opdat de procedures zouden versnellen.108
Verdachten worden geacht onschuldig te zijn tot hun veroordeling en hebben in
het algemeen het recht in hoger beroep te gaan. Personen, die op grond van hun
positie een geprivilegieerde status hebben (privilège de juridiction), zoals hoge
ambtenaren en rechters, en personen die van misdrijven worden beschuldigd welke
bestraft kunnen worden met levenslange gevangenisstraf of de doodstraf, worden
echter berecht door de strafkamers van de gerechtshoven, zonder de mogelijkheid
van hoger beroep. In bijzondere omstandigheden worden personen, die voor de
hoogste geprivilegieerde status in aanmerking komen, in eerste en laatste instantie
berecht door  het Hooggerechtshof.109
Verdachten hebben recht op een advocaat, maar in de praktijk kunnen slechts
weinigen hier gebruik van maken. Het grootste deel van de gevangenisbevolking
bestaat uit personen die in voorarrest zitten.
Het wetboek van strafvordering geeft verdachten onder meer het recht op een
advocaat voordat een aanklacht is ingediend en tijdens het vooronderzoek. Niet
alle onderdelen van het nieuwe wetboek worden in de praktijk gerespecteerd,
vooral de bepaling dat verdachten binnen zeven dagen in staat van beschuldiging
worden gesteld en worden voorgeleid wordt niet altijd gerespecteerd.110 Dit
wetboek is, behalve in het Frans, ook in het Kirundi gepubliceerd, evenals de
nieuwe Code Foncier, die de rechten omtrent grond regelt.
Op maandag 5 januari 2004 ontsnapte de procureur-generaal van Burundi, Gérard
Ngendabanka, aan een aanslag op zijn leven. Aangenomen wordt dat de aanslag
108            UNSC, S/2004/210 Report of the Secertary-General on Burundi (16 maart 2004), p. 9
109            Amnesty International, Poverty, isolation and ill-treatment.Juvenile justice in Burundi
               (september 2002) 
110            US Department of State, Country Report on human rights practices Burundi 2003 (februari
               2004), § 1e
                                                 35

          Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





          samenhing met de vorderingen in het vooronderzoek naar de moord op een
          medewerker van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) in 2001.111 Voor deze
          moord werden in mei 2004 vijf politie-officieren voorgeleid.112
          In april 2004 werden 36 personen, voornamelijk militairen, veroordeeld wegens
          deelname aan een poging tot een staatsgreep  juli 2001. De militaire rechtbank
          legde straffen van tussen de één en vijftien jaar op. 64 anderen werden
          vrijgesproken.113
3.3.6     Arrestaties en detenties
          Het wetboek van strafvordering van 1 januari 2000 verbiedt onder andere
          willekeurige arrestaties, willekeurige detentie en verbanning. Voor een arrestatie is
          in principe een arrestatiebevel nodig, maar indien de politie zonder arrestatiebevel
          overgaat tot arrestatie, moet binnen 48 uur een rapport worden gedeponeerd bij de
          rechtbank. De verdachte moet vervolgens binnen zeven dagen voorgeleid worden.
          Het voorarrest kan na de eerste 15 dagen telkens met 30 dagen verlengd worden.
          Bij misdrijven waar een gevangenisstraf van maximaal vijf jaar op staat, kan het
          voorarrest tot 12 maanden worden verlengd. Bij een maximumstraf van meer dan
          vijf jaar kan het voorarrest onbeperkt worden verlengd.114
          In de praktijk wordt deze wet niet gerespecteerd. Termijnen van voorarrest worden
          overschreden, aanklachten worden niet altijd ingediend en justitie wordt niet altijd
          ingelicht, zoals voorgeschreven. Ook is het voorgekomen dat de politie verdachten
          tegen betaling heeft vrijgelaten. Het komt voor dat gevangenen in strijd met de wet
          incommunicado (van de buitenwereld geïsoleerd) worden gehouden.115 
          Volgens de lokale mensenrechtenorganisatie Ligue Iteka en de speciale rapporteur
          voor de mensenrechten van de VN bestaan illegale detentieplaatsen in Burundi,
          ook in militaire kampen, met name in de meest onveilige gebieden.116
          In het verleden arresteerden de autoriteiten geregeld leden van politieke partijen of
          organisaties en journalisten die zich verzetten tegen het overheidsbeleid. In de
          111            AFP, Le procureur général du Burundi affirme avoir échappé à un attentat (6 januari 2004)
          112            Reuters, Burundi officials in court over WHO man's death (11 mei 2004)
          113            AFP, Tentative de coup d'état de juillet 2001: 36 personnes condamnées (21 april 2004)
          114            US Department of State, Country Report on human rights practices Burundi 2003 (februari
                         2004), § 1d
          115            UNGA, A/58/448 Situation of human rights in Burundi (20 oktober 2003), p. 16, UNSC,
                         S/2004/210 Report of the Secertary-General on Burundi (16 maart 2004), p. 6, US
                         Department of State, Country Report on human rights practices Burundi 2003 (februari
                         2004), § 1d 
          116            UNGA, A/58/448 Situation of human rights in Burundi (20 oktober 2003), p. 16, US
                         Department of State, Country Report on human rights practices Burundi 2003 (februari
                         2004), § 1c
                                                             36

          Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





          verslagperiode werden de leiders van twee vakbonden voor onderwijzend
          personeel gearresteerd na een bijeenkomst met stakende leraren. Zij werden
          beschuldigd van het breken van de wet en het veroorzaken van onrust.117
          Situatie in gevangenissen
          Ondanks het feit dat er maatregelen in de maak zijn om de situatie in
          gevangenissen te verbeteren, blijft overbevolking één van de grootste problemen
          in de gevangenissen; zij herbergen twee à drie maal hun capaciteit aan
          gevangenen. Verder omschreef de Speciale Rapporteur voor de Mensenrechten in
          Burundi de hygiënische omstandigheden in de gevangenissen als zeer slecht.118 
          Om een oplossing te bieden aan de overbevolking werd in september 2003 een wet
          aangenomen die het mandaat van de 17 arrondissementsrechtbanken uitbreidt tot
          zware misdrijven. Eveneens werd overwogen ongeveer 1000 gevangenen
          voorwaardelijk vrij te laten. Het effect van deze maatregelen is positief (het aantal
          gedetineerden werd teruggebracht van 10.000 naar 8.700) maar beperkt, vooral
          omdat de werving van magistraten bemoeilijkt wordt door eisen onder het Arusha-
          akkoord van etnische en genderbalans.119
          Het Internationale Rode Kruis (ICRC) bezoekt gevangenissen en heeft daarover
          sinds 2001 een formele overeenkomst met het ministerie van Binnenlandse Zaken
          over toegang tot gevangenen, inclusief personen die worden vastgehouden om
          `redenen die verband houden met het conflict'.120 
3.3.7     Mishandeling en foltering
          De overgangsconstitutie verbiedt mishandeling en foltering, maar leger, politie en
          veiligheidsdiensten maken zich nog steeds op grote schaal schuldig aan
          mishandelingen en folteringen. Zelden worden zij hiervoor ter verantwoording
          geroepen.121
          De meeste mishandelingen komen voor vlak na een arrestatie door leger (of
          rebellen) om snel informatie los te krijgen. Ook de politie, die weinig
          onderzoeksmiddelen heeft, probeert door middel van afranselingen of het
          toedienen van elektrische schokken een bekentenis te forceren. Een extra
          complicatie bij de bestrijding van dit gedrag is dat de bevolking aan dit politie-
          optreden gewend is geraakt en het min of meer normaal vindt. Na hun
          invrijheidstelling praten ex-arrestanten niet over wat hen is overkomen, omdat ze
          117             Zie ook § 3.3.2 Vrijheid van vereniging en vergadering
          118             UNGA, A/58/448 Situation of human rights in Burundi (20 oktober 2003), p. 17
          119             UNSC, S/2004/210 Report of the Secertary-General on Burundi (16 maart 2004), p. 9
          120             US Department of State, Country report on human rights practices 2003 (februari 2004), §
                          1c
          121             US Department of State, Country report on human rights practices 2003 (februari 2004), §
                          1c en UNSC, S/2004/210 Report of the Secertary-General on Burundi (16 maart 2004), p. 6
                                                            37

          Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





          bang zijn dat klachten tot een nieuwe arrestatie zouden kunnen leiden. Ook de
          Gardiens de la Paix hebben zich schuldig gemaakt aan martelingen.
          Vier Rwandese mannen, die voor een bankoverval waarbij een dode viel, werden
          veroordeeld122, vertelden aan het Bureau van de Hoge Commissaris voor de
          Mensenrechten in Burundi dat zij met elektrische draden waren gemarteld en dat
          zij de processen-verbaal van hun verhoren hadden ondertekend onder bedreiging
          met verdere marteling. 
          In 2003 was sprake van een toename van het aantal verkrachtingen in Burundi.
          Met name regeringssoldaten en rebellen, maar ook ongeïdentificeerde gewapende
          bendes maakten zich eraan schuldig. Volgens Amnesty International duidt de
          omvang van het probleem erop dat verkrachting in sommige delen van het land
          door de strijdende partijen werd ingezet om de bevolking angst aan te jagen, dus
          als oorlogswapen. Ook mannen worden het slachtoffer van verkrachting, maar met
          name vrouwen bevinden zich in Burundi in een bijzonder kwetsbare positie. Niet
          alleen hebben de slachtoffers te maken met de psychologische en fysieke gevolgen
          van de verkrachting zelf, ook lopen zij een vergroot risico geslachtsziekten op te
          lopen.123 Van de vrouwen die hun verkrachting melden, blijkt gemiddeld dertig
          procent hepatitis B te hebben opgelopen, drie procent hepatitis C en 0,3 procent
          HIV. In sommige gevallen worden jonge meisjes verkracht vanwege het geloof dat
          seks met een maagd bescherming tegen en genezing van HIV/AIDS zou bieden.124
          Verkrachting is strafbaar in Burundi; de wet schrijft een straf voor van tussen de
          zes maanden en vijf jaar. Verkrachting van vrouwen jonger dan 18 jaar kan
          bestraft worden met een gevangenisstraf tot twintig jaar. In de praktijk wordt
          verkrachting echter zelden streng bestraft.125 
          De lage straffen voor verkrachting zijn één reden waarom vrouwen ontmoedigd
          raken om aangifte te doen. Een andere belangrijke reden zijn de sociale gevolgen
          van verkrachting voor het slachtoffer. Vrouwen die toegeven verkracht te zijn
          lopen het risico verstoten te worden door hun gemeenschap en hun familie.126   
3.3.8     Verdwijningen
          122            Amnesty international, Bliksemactie AFR 16/009/2004
          123            Amnesty International, Burundi. Rape ­ the hidden human rights abuse (24 februari 2004), §
                         1
          124            IRIN, Focus on rape (15 januari 2004)
          125            IRIN, Focus on rape (15 januari 2004)
          126            Amnesty International, Burundi. Rape ­ the hidden human rights abuse (24 februari 2004), §
                         3 (Social exclusion)
                                                           38

           Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





           Er zijn geen verdwijningen bekend in de verslagperiode. In het recente verleden
           vonden die wel plaats; veelal waren de rebellen verantwoordelijk voor
           ontvoeringen en verdwijningen.
3.3.9      Moorden en buitengerechtelijke executies
           In het verleden werden in Burundi veel politieke moorden gepleegd, gevolgd door
           massaslachtingen en grootschalige ontheemding van burgers. Nog steeds vallen er
           burgerslachtoffers bij gevechten tussen rebellen en het leger. Met de verbetering
           van de veiligheidssituatie is het aantal buitengerechtelijke executies afgenomen.127 
           In maart 2004 lekte het rapport uit van de overheidscommissie die onderzoek had
           gedaan naar de dood van nuntius Courtney. De commissie, die in deze niet
           onpartijdig kan worden geacht, concludeerde dat de FNL verantwoordelijk was
           voor de dood van de nuntius en was overwegend gebaseerd op de getuigenis van
           een gevangengenomen FNL-rebel die bij de aanval op de nuntius aanwezig was
           geweest. De FNL ontkende betrokkenheid, en stelde de gevangengenomen rebel
           niet te kennen. De FNL beschuldigde omgekeerd de regering van de dood van
           Courtney en deed het rapport af als partijdig.128
3.3.10     Doodstraf
           Burundi heeft het internationale convenant inzake burger- en politieke rechten
           geratificeerd, maar niet het tweede protocol betreffende de afschaffing van de
           doodstraf. Het aantal feiten waarop, voor burgers, de doodstraf kan worden
           uitgesproken is zeer groot. Vanwege de burgeroorlog worden de meeste
           doodstraffen uitgesproken voor misdrijven tegen de interne veiligheid van de staat
           (massamoord, verwoesting, plundering, deelname aan gewapende benden,
           desertie). In de Burundese gevangenissen bevinden zich tussen de 450 en 650
           personen die tot de doodstraf zijn veroordeeld.129 Het merendeel van de ter dood
           veroordeelden is zonder veel formaliteiten veroordeeld, zonder de gebruikelijke
           procedurele garanties, waaronder het hebben van een advocaat. Sinds het jaar 2000
           is echter een substantiële daling in het aantal doodsvonnissen waar te nemen als
           gevolg van een betere handhaving van de regels en het toevoegen van advocaten.
           Er zijn, voor zo ver bekend, geen minderjarigen ter dood veroordeeld. In 1997
           werd voor het laatst de doodstraf voltrokken in een burgerlijke rechtzaak en in
           2000 voor het laatst in een militaire rechtzaak. 
           In februari 2004 werd vier Rwandezen de doodstraf opgelegd nadat zij een maand
           eerder een bankoverval hadden gepleegd waarbij een bewaker om het leven kwam.
           127            UNSC, S/2004/210 Report of the Secertary-General on Burundi (16 maart 2004), p. 6
           128            AP, Burundian rebels deliberately killed Vatican envoy in Burundi (2 maart 2004)
           129            Amnesty international, Bliksemactie AFR 16/009/2004
                                                            39

          Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





          President Ndayizeye zei vervolgens dat deze zaak gold als een voorbeeld, en dat er
          meer van dergelijke bestraffingen zouden volgen.130 Eind maart hoorden nog eens
          drie Burundezen de doodstraf tegen zich eisen.131
3.4       Specifieke groepen
          De transitiegrondwet voorziet in gelijke rechten voor alle burgers, ongeacht
          etniciteit, geslacht, herkomst of mening. In de praktijk waarborgt de Burundese
          overheid deze rechten niet.132 
3.4.1     Vrouwen
          Het conflict in Burundi heeft het leven voor vrouwen zeer zwaar gemaakt.
          Eenderde van alle huishoudens wordt geleid door vrouwen. Slechts vier op de tien
          vrouwen zijn alfabeet. Meisjes worden gediscrimineerd ten opzichte van jongens.
          Families geven er de voorkeur aan jongens naar school te sturen en de meisjes in
          het huishouden te laten werken. Vooral weduwen staan buiten de maatschappij. Zij
          kunnen niet erven. Een wetsontwerp over erfrecht voor vrouwen is in de maak,
          maar is nog steeds niet in de raad van ministers besproken.
          Geweld tegen en discriminatie van vrouwen in Burundi blijven in toenemende
          mate voorkomen, hoewel er weinig van in de openbaarheid komt. De politie grijpt
          zelden in bij geweld in huiselijk verband en de kranten maken zelden melding van
          geweld tegen vrouwen. Vrouwen ondernemen zelden gerechtelijke acties om hun
          rechten zeker te stellen. Dit komt zowel door sociale druk als door onwetendheid.
          Het wetboek van strafrecht stelt seksueel geweld strafbaar met een boete van
          10.000 francs Burundais ( 8) of een gevangenisstraf van tussen de zes maanden
          en vijf jaar. Verkrachting van vrouwen jonger dan 18 jaar kan bestraft worden met
          een gevangenisstraf tot twintig jaar. In de praktijk wordt verkrachting echter
          zelden streng bestraft.133 
          Aangifte wegens seksueel geweld komt in de Burundese cultuur echter nauwelijks
          voor. Wel heeft de vrouw bij geweld binnen het huwelijk het recht terug te keren
          naar haar familie, maar dan moet de familie de bruidsschat terug betalen. Vrouwen
          die het slachtoffer worden van verkrachting lopen het risico door hun familie en
          130             IRIN, Amnesty cautions Bujumbura over executions (2 maart 2004)
          131             Iteka, Le ministère public demande la peine de mor contre trois jeunes hommes (30 maart
                          2004)
          132             US Department of State, Country report on human rights practices for Burundi 2003 (februari
                          2004), § 5
          133             IRIN, Focus on rape (15 januari 2004) en Amnesty International, Burundi. Rape ­ the hidden
                          human rights abuse (24 februari 2004), § 3
                                                            40

          Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





          buren uitgesloten te worden. Om deze reden zijn vrouwen zelden geneigd te
          spreken over wat hen is overkomen, laat staan een aanklacht in te dienen.134
          In Bujumbura zijn twee instellingen die zich het lot aantrekken van vrouwen die
          slachtoffer zijn van seksueel geweld. Bij één ervan, de Collectivité des
          Associations des Femmes (CAFOB), melden zich ongeveer 40 vrouwen per week. 
          Volgens Amnesty International duidt de omvang van het probleem erop dat
          verkrachting in sommige delen van het land ingezet werd om de bevolking angst
          aan te jagen, dus als oorlogswapen.
          De aanbevelingen die met betrekking tot vrouwen zijn gedaan op een bijeenkomst
          van UNIFEM  in Arusha op 17 juli 2000 zijn niet overgenomen in de
          vredesakkoorden van Arusha, die in augustus 2000 door de 19 deelnemende
          partijen getekend zijn.
          De situatie van vrouwen, vooral vrouwen op het platteland, weduwen en
          ontheemden is verslechterd als gevolg van het voortdurende conflict en de
          verslechterende economische situatie. Traditie is nog steeds een grote
          belemmering bij de verwezenlijking van meer rechten voor vrouwen. Een
          belangrijke ontwikkeling is echter de benoeming van vier vrouwelijke ministers,
          respectievelijk voor vrouwenwelzijn en sociale zaken; voor de herintegratie van
          vluchtelingen, ontheemden en gerepatrieerden; voor ontwikkeling, planning en
          wederopbouw; en voor de bestrijding van HIV/AIDS. 
          In de Nationale Vergadering is nog geen tien procent van de leden vrouw, en in de
          senaat nog geen twintig procent.135 In de ambtenarij zijn op alle niveaus vrouwen
          werkzaam, behalve op het terrein van de veiligheid (leger, politie, geheime
          diensten). De  handel (markten en winkeltjes) is grotendeels in handen van
          vrouwen. 
          Het regeringsleger telt slechts enkele vrouwelijke officieren en geen vrouwelijke
          soldaten. Bij de rebellen zijn geen vrouwen bekend in leidinggevende posities. 
          Genitale verminking bij vrouwen (FGM) komt in Burundi niet voor.
          Sinds 1985 zijn vrouwen, zowel gehuwd als ongehuwd, vanaf hun 21ste jaar
          wettelijk handelingsbekwaam. Vanaf hun 18e kunnen zij zelfstandig documenten
          en paspoorten aanvragen.
3.4.2     Minderjarigen
          134            Amnesty International, Burundi. Rape ­ the hidden human rights abuse (24 februari 2004), §
                         3 (Social exclusion)
          135            US Department of State, Country report on human rights practices in Burundi 2003 (februari
                         2004), § 3
                                                          41

Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





In deze paragraaf wordt ingegaan op de risico's op mensenrechtenschendingen
voor minderjarigen in Burundi. In § 4.2 wordt ingegaan op de objectieve
zelfstandigheid en opvang van alleenstaande minderjarigen.
Volgens het wetboek van Strafrecht is men strafrechtelijk meerderjarig vanaf de
leeftijd van 16 jaar (majorité pénale). In de praktijk wordt de leeftijd van 16 jaar
voor strafrechtelijke meerderjarigheid niet gerespecteerd. Minderjarigen vanaf 13
jaar zouden bij veroordeling slechts de helft van de straf voor volwassenen moeten
krijgen opgelegd, maar in de praktijk zijn straffen van 15 tot 20 jaar voor
minderjarigen niet ongewoon.136
Kinderarbeid beneden de 16 jaar is verboden. Toch verrichten kinderen onder de
16 jaar vooral op het platteland zware lichamelijke arbeid. Zowel door traditie als
door economische noodzaak zijn kinderen de facto verplicht bij te dragen aan het
levensonderhoud van het gezin.
Burundi kent een leerplicht. Meer dan een kwart van de lagere scholen is door
gevechtshandelingen vernietigd en veel leraren zijn omgekomen. De
lerarenopleidingen zijn verstoord en vooral in de provincies die het meest te lijden
hebben van gevechten, is het moeilijk gekwalificeerde leraren te vinden. De
overheid verzorgt het basisonderwijs tot de zesde klas. Volgens de Burundese
overheid volgt 45 procent van de kinderen lager onderwijs en 44 procent
middelbaar onderwijs. 
De minimumleeftijd voor rekrutering in het leger in Burundi is 16 jaar. Gedurende
het hele conflict in Burundi zijn kinderen door alle strijdende partijen ingezet voor
allerlei werkzaamheden, inclusief gevechten. In het verleden werd voor Burundi
het aantal van 14.000 kindsoldaten aangehouden. In het laatste rapport van de
Speciale Rapporteur voor de VN over de mensenrechtensituatie in Burundi spreekt
zij over een aantal van `meerdere duizenden kindsoldaten, gerekruteerd door alle
partijen in het conflict'.137 
Het regeringsleger had enkele honderden kindsoldaten, die werden ingezet als
huishoudelijke hulp en verkenners, maar ook als dragers van materialen en van
slachtoffers op het slagveld. Bij de Gardiens de la Paix zijn enkele duizenden
kinderen ingezet, wellicht deels gedwongen. Volgens de regering vond er in de
afgelopen jaren bij het leger geen opzettelijke rekrutering van minderjarigen
plaats, maar logen jongeren over hun leeftijd om in het leger te kunnen worden
opgenomen. Duidelijk is dat het leger geen beleid had om rekrutering van jongeren
tegen te gaan. Gedwongen rekrutering vond tot voor kort met name plaats door de
136             UNGA, A/58/448 Situation of human rights in Burundi (20 oktober 2003), p. 14
137             UNGA, A/58/448 Situation of human rights in Burundi (20 oktober 2003), p. 13
                                               42

          Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





          rebellen; of in de verslagperiode sprake was van gedwongen rekrutering is
          onduidelijk.138
          In juni 2003 zette UNICEF in samenwerking met de Burundese overheid een
          project in werking voor de demobilisatie van 3000 kindsoldaten. Van dit aantal
          zouden 1000 minderjarigen gedemobiliseerd worden uit het regeringsleger, nog
          eens 1500 minderjarigen uit de Gardiens de la paix en tot slot een aantal van 500
          jongeren uit de FDD.139 In april 2004 waren 964 minderjarigen gedemobiliseerd
          uit het leger en de FDD.140 Alle partijen hebben nog kindsoldaten in hun
          gelederen. De vraag welke strijders kindsoldaat zijn vormt echter onderdeel van
          het onuitgesproken gedeelte van de lopende onderhandelingen aangezien de
          premie voor demobilisatie van een kindsoldaat lager is dan voor een volwassene
          en de groepen deze als `volwaardige strijders' nodig hebben als hun aantallen, en
          dus hun politieke invloed, wordt vastgesteld. 
          Vanaf 12-jarige leeftijd geldt in Burundi een algemene identificatieplicht, die
          echter niet wettelijk is vastgelegd. Bij het niet kunnen tonen van
          identiteitspapieren loopt ook de minderjarige het risico gearresteerd te worden.141
3.4.3     Homoseksuelen
          In Burundi heerst een groot taboe rond seksualiteit en zeker rond homoseksualiteit.
          Homoseksualiteit is niet erkend als levenswijze; officieel bestaat het niet en is het
          ook niet als zodanig strafbaar gesteld. Toch zijn homoseksuele handelingen
          strafbaar als `immorele daad'.142
3.4.4     Dienstplichtigen
          Dienstplicht
          Burundi kent een beroepsleger en dus geen dienstplicht. De Burundese overheid
          legt een toenemende betrokkenheid bij het probleem van kindsoldaten aan de dag
          (naar schatting zijn er in Burundi zeker 6 à 7.000 kindsoldaten, niet uitgesloten is
          dat het er meer zijn).143 
          138             Amnesty International, Burundi: child soldiers ­ the challenge of demobilisation (24 maart
                          2004), p. 6 en IRIN, Army demobilises 29 child soldiers (14 februari 2004)
          139             Coalition to stop the use of child soldiers, Child soldier use 2003 (januari 2004), pp. 8-9 
          140             Amnesty International, Burundi: child soldiers ­ the challenge of demobilisation (24 maart
                          2004), p. 3
          141             Zie ook § 3.3.4 Bewegingsvrijheid 
          142             www.mask.org.za/SECTIONS/AfricaPerCountry/ABC/burundi/burundi_index.html 
          143             Zie ook § 3.4.2 Minderjarigen. Deze cijfers betreffen het aantal te demobiliseren
                          kindslodaten. Niet inbegrepen zijn de militairen die nu volwassen zijn, maar die als kind
                                                              43

          Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





          Desertie
          Op desertie staat in Burundi, afhankelijk van de omstandigheden, een straf
          variërend van gevangenisstraf van twee maanden en/of een boete van 4.000
          Burundese francs (bijvoorbeeld in het geval van afwezigheid, zonder toestemming,
          van langer dan 8 dagen in het land in vredestijd) tot de doodstraf (bijvoorbeeld in
          het geval van desertie in groepsverband met medeneming van wapens, of bij
          overlopen naar de vijand).144 Sinds 2000 is de doodstraf voor desertie in de
          praktijk niet uitgevoerd.145
          Gardiens de la Paix
          Er bestaat geen regelgeving voor het programma van burgerlijke zelfverdediging,
          bestaande uit groepen zogenaamde Gardiens de la Paix.146 Er bestaat dus ook geen
          regelgeving met betrekking tot werving voor en desertie uit deze groepen. Er zijn
          aanwijzingen voor gedwongen deelname, ook door minderjarigen, aan de
          Gardiens de la Paix. In de praktijk wordt de strafmaat bij weigering van deelname
          bepaald door de lokale militaire commandant. In het verleden (1997) varieerden
          straffen, naar verluidt, van boetes tot standrechtelijke executie.147
          Rebellen148
          De strijdende partijen rekruteren nog steeds nieuwe leden. Aangenomen wordt dat
          rekrutering door de FDD met name erop gericht is het aantal rebellen, waarover de
          FDD gedurende de onderhandelingen beweerde te beschikken, ook daadwerkelijk
          ter demobilisatie te kunnen aanbieden. 
3.4.5     Etnische groepen
          Hutu
          Het voornaamste nationale probleem is het etnische conflict tussen de Hutu
          meerderheid (85 procent) en de Tutsi minderheid (14 procent). Dit conflict komt
          voort uit meer dan drie decennia van geweld en discriminatie, die de angst aan
          beide zijden voor genocide en uitsluiting voeden.

                                 werden gerekruteerd. Bron: Amnesty International, Burundi: child soldiers ­ the challenge of
                                 demobilisation (24 maart 2004) 
          144                    République du Burundi, Décret-loi No 1/8 du 17 mars 1980 portant Code Pénal Militaire. 
          145                    Zie ook § 3.3.10 Doodstraf
          146                    Voor een beschrijving van de gardiens de la paix zie § 2.3 Veiligheidssituatie
          147                    HRW, Burundi, To protect the people: the government-sponsored `self-defense' program in
                                 Burundi, December 2001, Vol. 13, No. 7(A), p. 4, 6
          148                    Zie bijlage I  voor een overzicht en korte geschiedenis.
                                                                          44

Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





De door Tutsi gedomineerde overheid discrimineert de Hutu.
Overheidsdiscriminatie raakt ieder aspect van de samenleving, maar is het meest
uitgesproken in het hoger onderwijs en bepaalde overheidsdiensten zoals het leger
en de rechterlijke macht.149 
De Hutu meerderheid van de bevolking is nog steeds geregeld, maar in mindere
mate dan in de vorige verslagperioden, willekeurig slachtoffer van
oorlogshandelingen. Veelal is de burgerbevolking dubbel slachtoffer van de
gewapende strijd. Enerzijds doden rebellen vaak willekeurig burgers vanwege
vermeende collaboratie met het bewind of vanwege hun weigering "belastingen"
te betalen aan de rebellen. Anderzijds voert het leger veelal willekeurig
represailles uit tegen burgers of dorpen die verdacht worden van collaboratie met
de rebellen.
In de huidige politieke atmosfeer lopen alle mensen, dus ook alle Hutu, met
geprononceerde meningen risico van de ene dan wel van de andere zijde. Bij
mensenrechtenorganisaties zijn gevallen bekend van Hutu die met hun mening de
publiciteit zochten en zijn bedreigd met de dood.
De vraag of Hutu die betrokken waren bij het regime voorafgaand aan het
presidentschap van Buyoya, een bijzonder risico zouden lopen, wordt door
waarnemers in Burundi niet eenduidig beantwoord. Het risico voor vervolging is
afhankelijk van de positie die deze Hutu in het vorige regime hebben bekleed. Alle
waarnemers zijn van mening, dat het huidige regime, met het oog op het interne
vredesproces, het zich niet kan veroorloven aanhangers van het vorige regime al te
hard aan te pakken.
Tutsi
Ook Tutsi met geprononceerde meningen lopen risico. Zo worden functionarissen
van Parena, de belangrijkste Tutsi partij die zich nog verzet tegen het
vredesakkoord en de overgangregering, scherp in de gaten gehouden. Het risico
gearresteerd te worden is voor hen wel afgenomen.
Behalve negatieve etnische discriminatie is in Burundi ook sprake van een
voorkeursbehandeling op grond van geografische herkomst. Tutsi uit de provincie
Bururi, in het zuidwesten van het land, worden op alle terreinen bevoorrecht. Dit
geschiedt zowel door de overheid als door de bevolking.  Zo is bijna de gehele
legertop afkomstig uit Bururi, evenals voormalig president Buyoya.150
Twa
De kleinste etnische minderheidsgroep in Burundi is de Twa (Pygmeeën). Zij
maken 1 à 2 procent van de bevolking uit. Van gerichte vervolging van de Twa is
149             US Department of State, Country report on human rights practices for Burundi 2003
                (februari 2004), § 5
150             US Department of State, Country report on human rights practices in Burundi 2003 (februari
                2004), § 5
                                                 45

Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





geen sprake. Wel worden zij op allerlei terreinen achtergesteld en gediscrimineerd.
Zij volgen geen opleidingen en bezitten in het algemeen geen land. Politiek
worden zij gemarginaliseerd.151 In het parlement heeft één Twa zitting. Zij is ook
voorzitter van de 'Unissons-nous pour la promotion des Batwa', een organisatie
van tien tot twintigduizend Twa. 
Etnisch gemengde huwelijken
Tot 1993 kwamen etnisch gemengde huwelijken redelijk vaak voor, maar daarna
nam het aantal snel af. Thans wordt zeer zelden gemengd gehuwd. In 1993
kwamen bij gemengde huwelijken veel echtscheidingen voor, omdat één van beide
partijen zich niet meer kon handhaven in een etnisch 'verkeerde' wijk. De sociale
druk is zeer groot. Bij de bevolking bestaat wantrouwen tegen kinderen van
gemengde huwelijken, omdat men niet weet aan welke kant zij staan.
In beginsel bepaalt de etnische achtergrond van de vader de etnische achtergrond
van het kind. Deze regel is in de praktijk echter niet meer afdoende om het
wantrouwen van de bevolking tegen kinderen uit gemengde huwelijken weg te
nemen. Bij gemengde huwelijken is het meestal een Hutu man die een Tutsi vrouw
trouwt. Huwelijken tussen een Tutsi man en een Hutu vrouw komen bijna nooit
voor, omdat de familie van de man zich hier hevig tegen zou verzetten. 
De wijken van Bujumbura worden steeds meer bewoond volgens etnische
achtergrond. Exclusief Tutsi zijn Ngaragara, Cibitoke, Musaga en Nyakabiga.
Exclusief Hutu zijn Kinama en Kamenge. Gemengd met een Tutsi meerderheid
zijn Mutanga Nord, Rohero, Bwiza, Kiriri, Kabinda Kinindo en Kanyosha.
Gemengd met Hutu meerderheid is Buyenzi. Ook de rest van het land raakt meer
en meer etnisch gesegregeerd, waarbij de Tutsi voornamelijk in de stedelijke
agglomeraties te vinden zijn.
151            UNGA, A/58/448 Situation of human rights in Burundi (20 oktober 2003), p. 12
                                              46

        Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





4       Migratie
4.1     Migratiestromen
        Veel Burundese vluchtelingen bevonden zich in de buurlanden, met name in
        Tanzania. Ongeveer 320.000 verbleven er in Tanzaniaanse kampen, en naar
        schatting nog eens 300.000 tot 470.000 verspreid over het land. Na de
        ondertekening van het staakt-het-vuren in november 2003 nam het aantal
        terugkerende Burundese vluchtelingen uit kampen in Tanzania toe.152 In januari
        2004 sloten Burundi, Tanzania en UNHCR een tripartiete overeenkomst over de
        terugkeer van Burundese vluchtelingen. Vanaf dat moment keerden reeds meer
        dan 44.000 vluchtelingen uit Tanzania terug naar Burundi.153 Ongeveer negentig
        procent van hen keerde terug met behulp van UNHCR, de rest deed dit op eigen
        kracht.
        Voorheen faciliteerde UNHCR slechts terugkeer naar noordelijke en centraal
        gelegen provincies, maar de recente verbeteringen in de veiligheidssituatie maakt
        het mogelijk de begeleide terugkeer uit te breiden naar een aantal provincies in het
        oosten en het zuiden van Burundi.154 
        In de verslagperiode vonden grootschalige verplaatsingen van ontheemden plaats.
        Met name uit de kampen in het zuiden van Burundi vertrokken ontheemden terug
        naar hun plaatsen van herkomst. De reden voor deze verplaatsingen zijn een
        toegenomen vertrouwen in de veiligheidssituatie, gecombineerd met actief
        optreden van lokale autoriteiten. Ook heerst de angst dat terugkerende
        vluchtelingen al het land in gebruik zullen nemen. De terugkeer van ontheemden is
        ongeorganiseerd, en de opvang in de dorpen van herkomst is vaak een probleem.  
        De terugkeer van vluchtelingen en ontheemden gaat sneller dan verwacht155, en de
        overheid noch hulporganisaties zijn hierop ingesteld. De beschikbare
        voorzieningen voor de terugkeerders zijn niet zozeer afhankelijk van hun mate van
        kwetsbaarheid, maar van de categorie waartoe zij worden gerekend. Voor
        binnenlands ontheemden zijn nauwelijks voorzieningen, terwijl vluchtelingen door
        UNHCR worden ondersteund, en regionale demobilisatie- en
        reïntegratieprogramma MDRP fondsen heeft voor de reïntegratie van de
        tienduizenden voormalige rebellen en militairen uit het regeringsleger. In 2003
        152            IRIN, Marked increase in refugee returnee figures (14 januari 2004)
        153            UNHCR, Burundian refugees return through new border crossing in south (2 juni 2004)
        154            UNHCR, New agreement paves the way for larger-scale returns from Tanzania to Burundi
                       (22 januari 2004), UNHCR, Voluntary repatriation in the Great lakes and Central african
                       Region (maart 2004), p. 2
        155            IRIN, Sharp drop in number of displaced persons (12 mei 2004), IRIN, Refugee numbers in
                       Tanzanian camps at six-year low (19 mei 2004)
                                                        47

        Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





        richtte de regering in Burundi de Commission Nationale pour la Réintegration des
        Sinistrés op, maar deze is nog niet operationeel.  
        In de nasleep van de korte inname van de Oost-Congolese stad Bukavu door
        rebellerende commandanten in de DRC in de eerste helft van juni 2004, kwam een
        stroom Congolese vluchtelingen op gang. In enkele dagen tijd trokken meer dan
        30.000 vluchtelingen naar kampen in de provincie Cibitoke in Burundi.156 De
        meerderheid van de vluchtelingen waren Banyamulenge (Congolese Tutsi), die de
        DRC ontvluchtten omdat zij wraakacties vreesden omdat zij behoren tot dezelfde
        etnische groep als de rebellerende commandanten verantwoordelijk voor de strijd
        in en rondom Bukavu. Andere etnische groepen waren echter eveneens
        vertegenwoordigd onder de vluchtelingen, wat tot gevolg had dat de vluchtelingen
        in Burundi in verschillende kampen moesten worden ondergebracht om onlusten
        te voorkomen.157
4.2     Opvang minderjarigen
        Zelfstandigheid
        Volgens het Burgerlijk Wetboek eindigt de minderjarigheid bij het bereiken van de
        21-jarige leeftijd. Men bereikt dan de burgerlijke meerderjarigheid (majorité
        civile), dat wil zeggen men mag trouwen, contracten afsluiten, etcetera. Mannen
        onder de 21 jaar en vrouwen onder de 18 jaar hebben van hun ouders toestemming
        nodig om te trouwen. Vanaf de leeftijd van 18 jaar is men politiek meerderjarig
        (majorité politique) en stemgerechtigd.
        Vanaf 18 jaar kan iemand zelfstandig een identiteitskaart en een reisdocument
        aanvragen. Beneden deze leeftijd doen de ouders de aanvraag voor hun kind.
        Hiertoe moeten worden overgelegd: een door een notaris gelegaliseerde
        toestemming van de ouders, een gelegaliseerde prise en charge (een schriftelijke
        verklaring of uitnodiging van de uitnodigende partij) en een schriftelijke opgave
        van de naam van degene die het kind bij de reis begeleidt. Vanaf 16 jaar is het niet
        meer mogelijk bijgeschreven te worden in het paspoort van de ouders en moet een
        eigen paspoort worden aangevraagd.
        Vanaf 12-jarige leeftijd geldt in Burundi een algemene identificatieplicht, die
        echter niet wettelijk is vastgelegd. Identificatie kan ook door middel van een carte
        scolaire, die ieder schoolgaand kind vanaf de eerste klas van de lagere school
        heeft, of een paspoort. De aanvraag van een ID-kaart loopt via het kantoor van de
        gemeente (Bureau Communal), waar de namen van de ouders en de registratie van
        de burgerlijke stand moeten worden opgegeven. Er wordt daarnaast ook een
        156             AP, Number of Congolese refugees in Burundi climbs to 30.000 (19 juni 2004)
        157             AFP, Les Réfugiés qui ont fui la RDC divisés par les tensions ethniques (papier d'angle) (20
                        juni 2004)
                                                          48

        Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





        centrale registratie in Bujumbura bijgehouden. Bij het niet kunnen tonen van
        identiteitspapieren loopt ook de minderjarige het risico gearresteerd te worden.158
        Opvang
        Opvang van alleenstaande minderjarigen geschiedt nauwelijks van overheidswege,
        maar in de meeste gevallen door de familie (extended family). Deze taak valt in
        eerste instantie toe aan de oudere broers, als die er niet zijn de broers van de vader
        en vervolgens andere familieleden van vaders kant. Het is minder gebruikelijk dat
        opvang door de familie aan moeders kant geschiedt. Opvang door de buren of de
        dorpsgemeenschap komt zelden voor. De laatste jaren is de bereidheid van
        familieleden om alleenstaande minderjarigen op te nemen gedaald en verblijven
        steeds meer kinderen alleen in hun huis. In de stad doet zich dit vaker voor dan op
        het platteland. Er is in Burundi vrijwel geen gezin dat niet een kind heeft
        opgenomen. 
        Over voogdij wordt beslist door het 'Tribunal de Résidence'. In beginsel kan
        iedereen in aanmerking komen om als voogd op te treden, maar meestal wordt er
        voor familieleden gekozen, vooral van vaders kant.
        Er zijn naar schatting 350.000 wezen in Burundi, (waarvan 230.000 als gevolg van
        aids).159 Minder dan 10.000 bevinden zich in opvangtehuizen. In Burundi zijn
        ongeveer 36 tehuizen voor minderjarigen. Slechts twee hiervan vallen onder het
        Ministerie de l'Action Sociale: één weeshuis, met een capaciteit voor 80 kinderen
        en één centrum voor de opvang van straatkinderen. Bij deze centra besteedt de
        staat ongeveer 70 per kind per jaar. De gebrekkige opvang van alleenstaande
        minderjarigen van overheidswege sluit aan bij het officiële beleid dat
        alleenstaande kinderen niet in instellingen moeten worden opgevangen, maar
        moeten worden ingevoegd in de samenleving. Dit beleid wordt ook door
        internationale organisaties als Terre des Hommes en Save the Children
        uitgedragen. Het aantal tijdelijke opvangplaatsen van overheidswege is volstrekt
        onvoldoende. Er zijn wel particuliere weeshuizen en opvangcentra: OPD, FVS,
        Maison Shalom, Arche de Noel, SOS Villages. De lokale ngo's krijgen ongeveer
        500 subsidie per jaar van het ministerie. 
        Er zijn naar schatting ruim 5000 straatkinderen in Burundi, waarvan 1700 in de
        agglomeraties Bujumbura, Gatumba, Gitega, Kayanza, Muyinga, Ngozi en
        Rumonge.
4.3     Activiteiten internationale organisaties
        In Burundi zijn ongeveer 60 internationale ngo's werkzaam onder strakke regie
        van de centrale overheid. De meeste VN-organisaties zijn in Burundi werkzaam,
        158            Zie ook § 3.3.4 Bewegingsvrijheid
        159            VN, Consolidated Inter-Agency Appeal 2004 (november 2003), p.9
                                                        49

        Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





        waaronder UNAIDS, UNDP, UNESCO, UNFPA, UNICEF, UNIFEM, WFP,
        WHO en UNHCR.160 In januari 2004 kondigde Oxfam-Groot-Brittannië aan zich
        terug te trekken uit Burundi omdat de veiligheidssituatie de effectiviteit van het
        werk te zeer beïnvloedde. Twee Oxfam partners, Oxfam-Quebec en NOVIB,
        besloten wel in Burundi werkzaam te blijven.161
        UNHCR oordeelt dat de situatie in Burundi is verbeterd, maar dat de situatie nog
        niet duurzaam is. Om die reden beperkt UNHCR zich tot facilitering van
        vrijwillige terugkeer en moedigt de organisatie terugkeer niet aan.162 Tegen
        terugzending van afgewezen Burundese asielzoekers maakt UNHCR geen
        expliciet bezwaar, maar geeft er de voorkeur aan hiermee te wachten tot de
        veiligheidssituatie dusdanig is verbeterd, dat een veilige en waardige terugkeer
        mogelijk is. 
4.4     Beleid andere Europese landen
        Verenigd Koninkrijk
        De Britse IND beoordeelt alle asielverzoeken op individuele basis en hanteert geen
        bijzonder toelatingsbeleid met betrekking tot Burundese asielzoekers. Afgewezen
        Burundese asielzoekers kunnen, in verband met de situatie in hun land, een beroep
        doen op het Europese Hof voor de Rechten van de Mens of een beroep op
        buitengewone omstandigheden en een verblijfsvergunning voor 48 maanden
        krijgen. Verwijdering van afgewezen Burundese asielzoekers vindt, in verband
        met de situatie in Burundi, niet plaats.
        Duitsland
        Het Bundesamt für Migration und Fluchtlinge (BAMF) beoordeelt de Burundese
        asielverzoeken op individuele basis. Het behoren tot een bepaalde categorie vormt
        geen grond voor asielverlening. Ook zijn er geen categorieën die in aanmerking
        komen voor een subsidiaire bescherming. Voor personen die afkomstig zijn uit
        gebieden waar rebellen actief zijn, kunnen uitzettingsbelemmeringen gelden,
        indien geen vestigingsalternatief wordt vastgesteld. In de verslagperiode vonden
        vanwege de veiligheidssituatie in Burundi geen gedwongen uitzettingen plaats van
        uitgeprocedeerde Burundese asielzoekers.
        België
        Het Commissariaat Generaal voor Vluchtelingen en Staatlozen hanteert geen
        bijzonder toelatings- en terugkeerbeleid voor asielzoekers uit Burundi. Aanvragen
        160            Voor de activiteiten van UNHCR zij verwezen naar § 4.1 Migratiestromen
        161            IRIN, Oxfam-GB cloes its country office due to insecurity (5 januari 2004)
        162            UNHCR in een memorandum aan Nederland Notes on Burundi (19 mei 2004), IRIN, Funds
                       available but UN refugee agency not yet ready to promote repatriation, official says (7 april
                       2004)
                                                        50

Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





van personen die door het regeringsleger of de rebellen worden verdacht van
collaboratie met de andere partij worden met bijzondere aandacht bekeken. Vrees
voor vervolging kan als gerechtvaardigd worden aangemerkt in geval van
gemengde huwelijken, etnische oorsprong, en verkrachting door militairen. Tot
slot kan lidmaatschap van of sympathie voor de Tutsipartij Parena reden zijn voor
bijzondere aandacht bij de beoordeling van de aanvraag. Gedwongen terugkeer
van uitgeprocedeerde asielzoekers vond in de verslagperiode niet plaats omdat de
Burundese autoriteiten geen laissez-passers verstrekken. 
Zwitserland
Zwitserland beoordeelt de Burundese asielverzoeken op individuele basis. Er zijn
geen categorieën, die in aanmerking komen voor subsidiaire bescherming. Sinds
1995 wordt gedwongen terugkeer naar Burundi niet opeisbaar geacht vanwege de
veiligheidssituatie in het land. Vanwege de verbetering van de politieke en
veiligheidssituatie in Burundi is op deze praktijk in ongeveer tien zaken
afgeweken. Dit was in gevallen dat de asielzoeker gelogen had over zijn of haar
identiteit, of nauwe betrekkingen onderhield met de regering in Burundi. 
Italië
Italië beoordeelt asielverzoeken van Burundezen individueel, en hanteert geen
bijzonder beleid voor bepaalde categorieën asielzoekers. In 2003 en in 2004
werden uitgeprocedeerde asielzoekers naar Burundi uitgezet.

                                         51

      Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





5     Samenvatting
      Op 1 november 2004 loopt de transitieperiode in Burundi, en daarmee het mandaat
      van de huidige regering, af. In het Arusha-akkoord is vastgelegd dat vóór het einde
      van de overgangsperiode verkiezingen gehouden moeten worden. Het is echter
      maar de vraag of tijdig aan de voorwaarden voor verkiezingen voldaan kan
      worden. 
      Even leek in de verslagperiode sprake van vooruitgang in de onderhandelingen
      over een staakt-het-vuren met de FNL. Na een congres van de FNL in Tanzania in
      april 2004 kondigde de rebellengroepering een staakt-het-vuren aan. Onmiddellijk
      na het congres vonden echter nieuwe gevechten plaats tussen de FNL en het leger.
      Beide partijen beschuldigden elkaar ervan de gevechten te hebben uitgelokt.
      Indien er vóór het einde van de overgangsperiode geen staakt-het-
      vurenovereenkomst gesloten wordt met de FNL, zullen de verkiezingen in delen
      van Burundi ernstig gehinderd, zo niet onmogelijk worden. 
      Begin mei 2004 stapte de FDD uit de overgangsregering omdat de voormalige
      rebellengroepering vond dat onvoldoende snelheid werd gemaakt met de
      uitvoering van de staakt-het-vurenovereenkomst tussen de FDD en de regering.
      Overigens bleef het staakt-het-vuren tussen de regering enerzijds en de FDD en
      andere facties anderzijds dat eind 2003 tot stand kwam, in de verslagperiode
      gerespecteerd. Het bijeenbrengen van de voormalige rebellen in kampen, de
      zogenaamde précantonnement, verliep langzaam. Dit was onder andere het gevolg
      van onenigheid tussen de FDD en het leger over de definitie van een `rebel', en
      dus over wie er toegang zouden moeten krijgen tot de voorzieningen voor
      demobiliserende rebellen. Doordat de fase van de précantonnement zo langzaam
      verliep, werd tot op moment van schrijven nog niet begonnen aan de
      daadwerkelijke ontwapening van de rebellen. President Ndayizeye sprak in de
      verslagperiode zijn twijfel uit over de mogelijkheid verkiezingen te houden indien
      de rebellen nog niet ontwapend waren.
      Vóór er verkiezingen kunnen plaatsvinden, zal eerst overeenstemming bereikt
      moeten worden over een nieuwe grondwet en een kieswet. In de verslagperiode
      was hierover een moeizame discussie gaande. Voornaamste punt van onenigheid
      was hoe in een democratisch systeem een voor de Tutsi acceptabele etnische
      machtsverdeling te garanderen. Ondanks de onenigheden boekte de discussie toch
      enige voortgang. In juni 2004 zou een referendum over de nieuwe grondwet
      moeten plaatsvinden om tijdig de lokale verkiezingen te kunnen houden, die
      vooraf moeten gaan aan de presidentiële verkiezingen.
      De gevechten tussen het regeringsleger en de FDD enerzijds en FNL-rebellen
      anderzijds speelden zich in de verslagperiode hoofdzakelijk af in de provincies
      Bujumbura Rural, Bubanza en Bururi. Terwijl het aantal militaire
                                               52

Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





gevechtshandelingen afnam door ondertekening en handhaving van het staakt-het-
vuren met de FDD, nam de criminaliteit mede als gevolg van de grote
hoeveelheden wapens in omloop, toe. Met name in de provincies Cibitoke,
Bubanza en Bururi, maar ook in gebieden langs de grens met Tanzania vonden
criminele aanvallen en hinderlagen plaats, en werden burgers bestolen, afgeperst
en verkracht. Zowel voormalige militairen van het regeringsleger als rebellen zijn
verantwoordelijkheid voor deze onveiligheid. 
Op het gebied van de burgerlijke en politieke mensenrechten was er weinig
verandering te merken ten opzichte van de vorige verslagperiode; de situatie bleef
onveranderd slecht. Twee leiders van vakbonden voor onderwijzend personeel
werden opgepakt naar aanleiding van stakingen in het onderwijs. Hoewel de
doodstraf sinds 2000 in Burundi niet meer was uitgevoerd, kondigde president
Ndayizeye in de verslagperiode aan dat hierin verandering zou komen. 
Minderjarigheid eindigt op 18-jarige (strafrechtelijk) en 21-jarige leeftijd. De
minimumleeftijd voor rekrutering in het leger in Burundi is 16 jaar. Gedurende het
hele conflict in Burundi zijn kinderen door alle strijdende partijen ingezet voor
allerlei werkzaamheden, inclusief gevechten. Opvang van alleenstaande
minderjarigen geschiedt nauwelijks van overheidswege, maar in de meeste
gevallen door de familie (extended family). 
In januari 2004 sloten Burundi, Tanzania en UNHCR een tripartiete overeenkomst
over de terugkeer van Burundese vluchtelingen. Vanaf dat moment keerden reeds
meer dan 30.000 vluchtelingen uit Tanzania terug naar Burundi. UNHCR oordeelt
dat de situatie in Burundi is verbeterd, maar dat de situatie nog niet duurzaam is.
Om die reden beperkt UNHCR zich tot facilitering van vrijwillige terugkeer en
moedigt de organisatie terugkeer niet aan.
                                         53

Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





Literatuurlijst
Naslagwerken en rapporten
Amnesty International, Poverty, isolation and ill-treatment. Juvenile Justice in
Burundi. (september 2002)
Amnesty International, Burundi: Rape ­ the hidden human rights abuse (24
februari 2004)
Amnesty International, Burundi: child soldiers ­ the challenge of demobilisation
(24 maart 2004)
CIA, World Fact Book 2003, Burundi (18 december 2003)
Coalition to stop the use of child soldiers, Child soldier use 2003 (januari 2004)
Europa Publications, Africa South of  the Sahara - 2003 ­ Burundi (Londen, 2000)
Economist Intelligence Unit, Burundi Country Profiles (tot en met 2003)
Economist Intelligence Unit, Country Reports Burundi (tot en met mei 2004)
Human Rights Watch, Burundi, To protect the people: the government-sponsored
`self-defense' program in Burundi (14 december 2001)
Human Rights Watch, Preparing for elections:Tightening control in the name of
unity (mei 2003)
International Crisis Group, Burundi: One hundred days to put the peace process
back on track, ICG Africa Report No 33 
International Crisis Group, Burundi: Sortir de l'Impasse, (Brussel, 14 mei 2001)
International Institute for Strategic Studies, The military balance 2003-2004
(oktober 2003)
République du Burundi, Décret-loi No 1/8 du 17 mars 1980  portant Code Pénal
Militaire. 
UNDP, Human development index 2003
UN OCHA, Consolidated Inter-Agency Appeal for Burundi 2004,  november 2003
                                          54

Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





UNGA, A/56/479 Situation of human rights in Burundi (17 October 2001) 
UNSC, S/2003/399 Letter dated 2 april 2003 from the Permanent Representative
of South Africa to the United Nations addressed to the President of the Security
Council (3 april 2003)
UNSC, S/2004/210 Report of the Secretary-General on Burundi (16 maart 2004)
US Department of State, Country report on human rights practices in Burundi
2003 (februari 2004)
US Department of State, International Relegious Freedom Report 2003 (december
2003)
Websites
www.ethnologue.com 
www.ligue-iteka.bi 
www.mask.org.za
www.unhchr.ch/treaties 
www.africa-union.org/officialdocuments
www.ecoi.net 
www.un.org
www.reliefweb.org
                                        55

Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





Bijlage I       Overzicht politieke partijen en rebellengroepen
De belangrijkste pro-Hutu partijen zijn:
Frodebu, CNDD, Palipehutu, Parti du Peuple (PP), Parti Libéral (PL) en
Rassemblement pour le Peuple du Burundi (RPB).
De belangrijkste pro-Hutu rebellengroepen zijn:
FDD, FNL en Frolina.
Tot de in mei 1999 gevormde G-7 behoren: 
Frodebu, CNDD, Palipehutu, Parti du Peuple, Parti Libéral, Rassemblement pour
le Peuple du Burundi en Frolina.
De belangrijkste pro-Tutsi partijen zijn :
Uprona, Parena, Parti pour la Réconciliation du Peuple (PRP), Anadde, Inkinzo,
Abasa, AV-Intwari, Parti pour la Socio-Démocratie (PSD), Parti Indépendant
pour les Travailleurs (PIT) en Rassemblement pour la Démocratie, le
Développement Economique et Social (Raddes).
Tot de in 1999 gevormde G-8 behoorden : 
Parena, PRP, Anadde, Inkinzo, Abasa, AV-Intwari, PSD en PIT .
Tot de in 2000 gevormde G-10 behoorden de partijen van de G-8 plus Uprona en
Raddes .
Tot de in 2001 gevormde G-6 behoorden :
Anadde, Inkinzo, PRP, PIT, Raddes en AV-Intwari.
Korte beschrijving van de pro-Hutu partijen:
Frodebu
Het Front pour la démocratie au Burundi (Frodebu; opgericht in 1986 en wettelijk
goedgekeurd in 1992; voornamelijk Hutu partij) won de verkiezingen in 1993
onder leiding van Melchior Ndadaye en regeerde, hoewel tegen het einde nog
slechts nominaal, tot 1996. De partij is diep verdeeld en is twee keer gesplitst door
meningsverschillen over de kwestie van de machtsdeling met het door Tutsi
beheerste militaire apparaat. Als gevolg daarvan is de partij verdeeld tussen een
binnenlandse en een buitenlandse vleugel en een gewapende afscheiding. De
eerste splitsing vond plaats in 1995 nadat Frodebu eind 1994 afspraken maakte
met Uprona over machtsdeling, en leidde ertoe dat de minister van Binnenlandse
Zaken, Léonard Nyangoma, de Conseil national pour la défense de la démocratie
(CNDD, zie hieronder) vormde. De tweede splitsing vond plaats in 1998, nadat de
binnenlandse vleugel van Frodebu, geleid door de secretaris-generaal van de partij,
                                         56

Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





Augustin Nzojibwami, toetrad tot de regering van president Pierre Buyoya. De
buitenlandse vleugel, geleid door de voorzitter van de partij, Jean Minani,
verwierp deze beslissing en sindsdien hebben de twee vleugels niets van elkaar
willen weten. Wel heeft toenadering plaatsgevonden tussen de buitenlandse
vleugel van het Frodebu en de CNDD sinds de vorming van de G-7 in mei 1999,
terwijl de cohesie van de binnenlandse vleugel van het Frodebu zwak is door
rivaliteiten tussen vooraanstaande leden.
Het Frodebu heeft de vredesovereenkomst van Arusha van 28 augustus 2000
getekend. Na aanvankelijk verzet tegen de kandidatuur van Buyoya voor het
interim-presidentschap tekende Frodebu uiteindelijk ook de overeenkomst over de
overgangsperiode van 23 juli 2001 (Arusha). Ook stemde Frodebu in met het
volgende uitvoeringsakkoord op 11 oktober 2001 (Pretoria).
In de visie van Mandela is het Frodebu als belangrijkste gematigde Hutu partij er
verantwoordelijk voor om de Hutu gemeenschap achter het vredesakkoord van
Arusha en de uitvoering van de overgangsbepalingen te krijgen.
CNDD
De Conseil national pour la défense de la démocratie (CNDD; een voornamelijk
Hutu partij) en zijn gewapende vleugel, de Forces pour la défense de la
démocratie (FDD), zijn ontstaan uit het Frodebu. In 1995 wees Léonard
Nyangoma, de toenmalige minister van Binnenlandse Zaken, de overeenkomst van
Frodebu tot machtsdeling met Uprona af, stapte uit Frodebu, verliet het land om de
strijd aan te gaan tegen het Burundese leger en richtte daartoe CNDD en FDD op.
De FDD brak los van de CNDD in mei 1998, waardoor de positie van Nyangoma
verzwakt werd, waarop deze een verbond sloot met de buitenlandse vleugel van
het Frodebu. 
De CNDD tekende, als lid van de G-7, het vredesakkoord van Arusha van 28
augustus 2000. Begin 2001 verbrak Nyangoma het bondgenootschap met de
buitenlandse vleugel van het Frodebu weer, uit onvrede over de keuze van Buyoya
voor het interim-presidentschap. Het CNDD distantieerde zich dan ook van de
overeenkomst over de overgangsperiode van 23 juli 2001 (Arusha). Het wilde
geen enkele bemoeienis met de overgangsregering en was uitsluitend
geïnteresseerd in staakt-het-vuren-onderhandelingen.
Palipehutu
De Parti pour la libération des peuples Hutu (Palipehutu) werd in de zeventiger
jaren van de vorige eeuw gevormd door Hutu vluchtelingen om de Burundese
strijdkrachten te verslaan, en intensiveerde zijn strijd na de moord op premier
Ndadaye in 1993. De leider van de Palipehutu is Etienne Karatasi. De gewapende
vleugel van Palipehutu, de Forces Nationales pour la Libération (FNL), splitste
zich in 1999 van de partij af en noemt zich sindsdien Palipehutu-FNL of FNL. De
FNL in Burundi stond onder leiding van Agathon Rwasa, maar voor
onderhandelingen in Arusha werd Alain Mugabarabona door Zuid-Afrika erkend
                                          57

Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





als de woordvoerder van de FNL. Hij tekende voor Palipehutu, als lid van de G-7,
het vredesakkoord van Arusha van 28 augustus 2000. 
In maart 2004 keerde Karatasi na 39 jaar ballingschap in Denemarken terug naar
Burundi. Hij zei daarbij de enige leider van Palipehutu en FNL te zijn en riep
Rwasa en Mugabarabona op de namen van hun groeperingen te veranderen.
Alle facties vinden een groot deel van hun aanhang onder de Burundese
vluchtelingen in Tanzania. 
PP 
De Parti du Peuple is een kleinere pro-Hutu partij, opgericht in 1992.
De PP tekende, als lid van de G-7, het vredesakkoord van Arusha van 28 augustus
2000.
PL 
De Parti Libéral is een kleinere pro-Hutu partij, opgericht in 1992.
De PL tekende, als lid van de G-7, het vredesakkoord van Arusha van 28 augustus
2000.
RPB 
De Rassemblement pour le Peuple du Burundi is een kleinere pro-Hutu partij,
opgericht in 1992.
De RPB tekende, als lid van de G-7, het vredesakkoord van Arusha van 28
augustus 2000.
Korte beschrijving van de pro-Tutsi partijen:
Uprona
De Union Nationale pour le Progrès (Uprona) is opgericht in 1961 en was van
1966 tot 1991 de enige politieke partij in Burundi. De partij is begonnen als
nationale partij maar heeft sinds jaren vooral de Tutsi belangen behartigd. Tot
1998 stond de partij tegenover president Buyoya vanwege zijn samenwerking met
Frodebu. In 1998 werd de voorzitter, Charles Mukasi, vervangen door Luc
Rukingama, een aanhanger van Buyoya, en sindsdien steunt Uprona president
Buyoya en trad Uprona toe tot de regering. Charles Mukasi heeft echter nog grote
aanhang onder de gewone leden.
Uprona heeft de vredesovereenkomst van Arusha van 28 augustus 2000 getekend,
evenals de overeenkomsten over de overgangsperiode van 23 juli 2001 (Arusha)
en 11 oktober 2001 (Pretoria).
In de visie van Mandela is Uprona als belangrijkste gematigde Tutsi partij er
verantwoordelijk voor om de Tutsi gemeenschap achter het vredesakkoord van
Arusha en de uitvoering van de overgangsbepalingen te krijgen.
                                         58

Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





Parena
De Parti pour le Redressement National (Parena) is een Tutsi partij, opgericht in
1995, die zich in het algemeen radicaler opstelt dan de Uprona. De leider van de
partij is oud-president (1976-1987) Bagaza.
Parena heeft als lid van de G-8 en G-10 het vredesakkoord van Arusha van 28
augustus 2001 ondertekend, maar heeft zich steeds verzet tegen de kandidatuur
van Buyoya voor het interim-presidentschap en de overige overgangsregelingen.
Het heeft zich echter niet aangesloten bij de Mouvement de Résistance pour la
Réhabilitation du Citoyen, een brede Tutsi beweging tegen de regelingen inzake
de overgangsregering, die na 23 juli 2001 ontstond.
Abasa
De Alliance Burundo-Africaine pour le Salut is een kleine pro-Tutsi partij,
opgericht in 1993. Abasa steunde als lid van de G-8 en G-10 de
vredesovereenkomst van Arusha. Het maakt geen deel uit van de G-6.
Anadde
De Alliance Nationale pour le Droit et le Développement Economique is een
kleine pro-Tutsi partij, opgericht in 1993. Anadde steunde als lid van de G-8 en G-
10 de vredesovereenkomst van Arusha, maar verzette zich als lid van de G-6 tegen
de kandidatuur van Buyoya voor het interim-presidentschap. Het neemt deel in de
Mouvement de Résistance pour la Réhabilitation du Citoyen, een brede Tutsi
beweging tegen de regelingen inzake de overgangsregering, die na 23 juli 2001
ontstond.
AV-Intwari
De Alliance des Valiants is een kleine pro-Tutsi partij, opgericht in 1993. Evenals
Anadde steunde AV-Intwari als lid van de G-8 en G-10 de vredesovereenkomst
van Arusha, maar verzette het zich als lid van de G-6 tegen de kandidatuur van
Buyoya voor het interim-presidentschap. AV-Intwari neemt deel in de Mouvement
de Résistance pour la Réhabilitation du Citoyen, een brede Tutsi beweging tegen
de regelingen inzake de overgangsregering, die na 23 juli 2001 ontstond.
Inkinzo
Inkinzo (`het schild'), is een kleine pro-Tutsi partij opgericht in 1993. Ook Inkinzo
steunde als lid van de G-8 en G-10 de vredesovereenkomst van Arusha, maar
verzette zich als lid van de G-6 tegen de kandidatuur van Buyoya voor het interim-
presidentschap. Inkinzo neemt deel in de Mouvement de Résistance pour la
Réhabilitation du Citoyen, een brede Tutsi beweging tegen de regelingen inzake
de overgangsregering, die na 23 juli 2001 ontstond.
                                          59

Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





PIT
De Parti Indépendant pour les Travailleurs is een kleine pro-Tutsi partij,
opgericht in 1993. Ook de PIT steunde als lid van de G-8 en G-10 de
vredesovereenkomst van Arusha, maar verzette zich als lid van de G-6 tegen de
kandidatuur van Buyoya voor het interim-presidentschap. De PIT neemt deel in de
Mouvement de Résistance pour la Réhabilitation du Citoyen, een brede Tutsi
beweging tegen de regelingen inzake de overgangsregering, die na 23 juli 2001
ontstond.
PRP
De Parti pour la Réconciliation du Peuple is een kleine pro-Tutsi partij, opgericht
in 1992. Ook de PRP steunde als lid van de G-8 en G-10 de vredesovereenkomst
van Arusha, maar verzette zich als lid van de G-6 tegen de kandidatuur van
Buyoya voor het interim-presidentschap. De PRP neemt deel in de Mouvement de
Résistance pour la Réhabilitation du Citoyen, een brede Tutsi beweging tegen de
regelingen inzake de overgangsregering, die na 23 juli 2001 ontstond.
PSD
De Parti pour la Socio-Démocratie is een kleine pro-Tutsi partij, opgericht in
1993. De PSD ondertekende als lid van de G-8 en G-10 het vredesakkoord van
Arusha en maakt geen deel uit van de G-6.
Raddes
De Rassemblement pour la Démocratie, le Développement Economique et Social
is een kleine pro-Tutsi partij, opgericht in 1993. Raddes ondertekende als lid van
de G-10 het vredesakkoord van Arusha, maar verzette zich als lid van de G-6
tegen de kandidatuur van Buyoya voor het interim-presidentschap. Raddes neemt
deel in de Mouvement de Résistance pour la Réhabilitation du Citoyen, een brede
Tutsi beweging tegen de regelingen inzake de overgangsregering, die na 23 juli
2001 ontstond.
MRC
De Mouvement de Réhabilitation du Citoyen is officieel toegelaten op 20
november 2002. De partij staat onder leiding van Epitace Bayaganakandi, die zich
verzette tegen het interim-presidentschap van Buyoya, en die namens de G6
kandidaat was om zelf dat presidentschap te vervullen.
De partij is een uitvloeisel van de Mouvement de Résistance pour la Réhabilitation
du Citoyen,een brede Tutsi beweging tegen de regelingen inzake de
overgangsregering.
                                           60

Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





Bijlage II   Kaart van Burundi 





                                      61

Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





                                      62

Algemeen Ambtsbericht Burundi | juni 2004





                                      63

---- --

woensdag 23 juni 2004