Afscheidsrede Leo Noordman, hoogleraar Tekstwetenschap
Over de relatie tussen taal en kennis
Als je je autosleuteltje omdraait en de motor start niet, vraag je je
af: hoe komt dat? Begrijpen van gebeurtenissen betekent samenhang
ertussen waarnemen. We willen gebeurtenissen zien als gevolg van
bepaalde oorzaken. Dat geldt ook voor het begrijpen van tekst. Die
samenhang wordt niet alleen bepaald door de tekst, maar hangt ook af
van onze kennis. In zijn afscheidsrede gaat prof. Noordman in op de
relatie tussen de tekstwetenschap, die tekst als object van onderzoek
heeft, en de cognitieve wetenschappen, die zich bezighouden met
menselijke kennis.
Noordmans uitgangspunt is dat de wijze waarop wij een tekst begrijpen
niet alleen afhangt van de tekst, maar ook van onszelf als
informatieverwerkend systeem en van onze kennis. Als wij
gebeurtenissen begrijpen brengen wij eenheid en samenhang tussen die
gebeurtenissen aan. Een van de factoren die bepaalt hoe we de wereld
begrijpen, is oorzakelijkheid. We zijn geneigd waargenomen
gebeurtenissen te zien als gevolg van bepaalde oorzaken.
In zijn rede toont Noordman aan dat de wijze waarop we informatie in
tekst begrijpen, afhangt van de wijze waarop onze kennis is
gestructureerd. Causaliteit (oorzaak-gevolg relaties) vormt een
belangrijk principe in het structureren van kennis. Daarom proberen we
bij het begrijpen van tekst oorzakelijke verbanden op het spoor te
komen. Als we lezen: Jan draaide het contactsleuteltje om en de motor
startte lezen we veel meer in die zin dan een opsomming van twee
gebeurtenissen. Wij interpreteren de opsomming als een oorzakelijk
verband; we lezen dus meer in de tekst dan wat er letterlijk staat. En
het verrassende is dat het begrijpen van een oorzakelijk verband niet
meer tijd kost dan het begrijpen van een opsomming.
Relaties over samenhang en causaliteit zijn belangrijk voor een goed
tekstbegrip. Maar wat als een taal dergelijke relaties niet kan
uitdrukken, omdat deze taal daar geen vormen of woorden voor heeft?
Wat heeft dat voor consequentie voor de manier waarop sprekers van die
taal communiceren en denken? Een zin als Jan las de krant voordat hij
ging fietsen geeft een tijdsrelatie aan, het woord voordat geeft aan
welke activiteit er eerst gebeurt. Maar het Yukatek Maya (een
Maya-taal die wordt gesproken in Yucatan, Mexico) kent geen woord voor
voordat. Toch zijn sprekers van het Yukatek Maya in staat even
efficiënt met elkaar te communiceren over tijdsrelaties als sprekers
van talen die wel dergelijke woorden hebben, leert experimenteel
onderzoek. Deze sprekers maken gewoon meer gebruik van inferenties en
kennis van de wereld.
Aan het eind van zijn oratie stelt Noordman de vraag: wat koop ik
hiervoor? Heel veel belangrijke toepassingen van kennis, aldus
Noordman, zijn voortgekomen uit onderzoek dat niet begonnen was met
een praktisch-economische doelstelling, maar uit nieuwsgierigheid en
interesse van onderzoekers in vragen als: hoe functioneert de mens,
wat is onze positie in de wereld en hoe zit wereld in elkaar?
Tegelijkertijd is het zo dat resultaten uit de tekstwetenschap heel
bruikbaar zijn voor het verbeteren van teksten, bijvoorbeeld voor
handleidingen om apparaten te bedienen. Kennis over de wijze waarop
mensen teksten begrijpen leidt tot heel praktische aanwijzingen om
goede teksten te schrijven.
Leo Noordman (1940, s-Hertogenbosch) studeerde filosofie in Leuven en
psychologie in Groningen. In 1977 promoveerde hij aan de
Rijksuniversiteit Groningen op het proefschrift Inferring from
language. In de jaren zeventig werkte hij aan de University of
California (Berkeley) en Carnegie-Mellon University (Pittsburgh). In
1984 werd Noordman hoogleraar Tekstwetenschap aan de Universiteit van
Tilburg. In die periode begeleidde hij twintig onderzoekers naar het
doctoraat, vier anderen gaan onder zijn supervisie nog promoveren.
Noordman heeft ruim honderd publicaties over taalkunde,
taalpsychologie en tekstwetenschap op zijn naam staan. Hij is verder
redacteur en reviewer van een groot aantal (internationale)
wetenschappelijke tijdschriften.
Noot voor de pers
Prof.dr. Leo Noordman spreekt zijn afscheidsrede Taal en kennis uit op
vrijdag 28 januari 2005 om 16.15 uur in de aula van de Universiteit
van Tilburg, Warandelaan 2 te Tilburg.
Media-exemplaren van de afscheidsrede zijn op te vragen bij de
Afdeling Voorlichting en Externe Betrekkingen, tel. 013 466 2000,
e-mail: persberichtuvt@uvt.nl.
Leo Noordman is te bereiken op tel. 013 466 2689, e-mail:
noordman@uvt.nl
Persberichten van de UvT staan ook op Internet:
www.uvt.nl/persberichten/.
Informatie over deskundigen van de UvT, zie: www.uvt.nl/webwijs/
Laatst gewijzigd: woensdag 26 januari 2005
bullet Meer zoekmogelijkheden
bullet Experts en expertise
Zie ook
Contact
E-mail: P.H.C.Siebers
Universiteit van Tilburg