Federale regering Belgie
Toespraak eerste minister: opening derde internationale conferentie
federalisme
(2005-03-03)
persdienst eerste minister
Toespraak eerste minister: opening derde internationale conferentie
federalisme Brussel, 3 maart 2005
TOESPRAAK VAN EERSTE MINISTER GUY VERHOFSTADT BIJ DE OPENING VAN DE
DERDE INTERNATIONALE CONFERENTIE OVER HET FEDERALISME.
BRUSSEL, 3 MAART 2005.
Sire,
Geachte collega's,
Dames en heren,
Het is vandaag een grote eer voor ons land om politici en experten uit
meer dan tachtig verschillende landen te mogen verwelkomen op de derde
internationale conferentie over federalisme. Net zoals Canada en
Zwitserland die de vorige twee conferenties organiseerden, bezit ook
België een federale staatsstructuur. Elke federaal land is
verschillend, uniek. Elke federale staat is anders geconcipieerd. In
die zin is federalisme eerder een methode dan een model. Een
staatsstructuur is immers geen statisch gegeven, maar integendeel, een
dynamisch proces, een proces dat regelmatig om verfijning, om
aanpassing vraagt. Dat doen we in België al vijfentwintig jaar.
Ons land viert dit jaar inderdaad haar 25ste verjaardag als federale
staat. Sinds 1980 bepaalt artikel 1 van onze grondwet: «België is een
federale Staat, samengesteld uit gemeenschappen en gewesten». 1980 was
echter noch het begin - noch heteindpunt.Deeersteingrediëntendie
geleid hebben tot de Belgische federale staatsordening werden gelegd
in de beginjaren zestig met de vastlegging van de taalgrens en de
invoering van het beginsel van deterritorialiteit.Ditwasinfeite
de officiële erkenning van het feit dat de scheiding tussen het
Romaanse en het Germaanse deel van Europa dwars door ons land loopt.
In 1970 werden de taalgebieden en de gemeenschappen grondwettelijke
erkend en vastgelegd. Hiermee werd de basis gelegd van een vrij unieke
federale structuur dat een onderscheid maakt tussen grondgebied en
taal. In 1980 werd dit onderscheid geformaliseerd door naast de drie
cultuurgemeenschappen, met name de Vlaamse, de Franse en de
Duitstalige gemeenschap, drie gewesten te creëren. Die drie gewesten,
het Vlaamse, het Waalse en het Brusselse gewest zijn op basis van
grondgebied verdeeld. Vanuit het federale niveau werd aan de
gemeenschappen persoonsgebonden bevoegdheden overgeheveld. Aan de
gewesten werden grondgebonden bevoegdheden zoals economie,
tewerkstelling, ruimtelijke ordening, leefmilieu en huisvesting
toegekend.
Na nog drie hervormingen in 1988, 1993 en 2001, waarbij aan de
deelgebieden eigen instellingen en ruime financiële middelen werden
toegekend, is nu de tijd aangebroken voor het aanpassen van de
federale politieke instellingen. Het unitaire bicamerale stelsel is
door de feiten achterhaalde. De huidige Senaat zal worden omgevormd
tot een kamer van gewesten en gemeenschappen, die bevoegd zal zijn
voor de grondwet, de bijzondere wetten, de internationale akkoorden,
verdragen en multilaterale samenwerkingsovereenkomsten. Deze nieuwe
Senaat zal ook beslissingen van de federale Kamer kunnen evoceren
wanneer deze betrekking hebben op de rechten en belangen van de
gewesten en gemeenschappen.
Het Belgische staatsmodel is vooral een voorbeeld van het zogenaamde
decentraliserend federalisme, waarbij bevoegdheden van het federale
niveau worden overgeheveld naar het niveau van de regio's. Maar er
bestaat uiteraard ook een omgekeerde federale vorm, een federale
staatsorde waarbij regio's of naties een deel van hun bevoegdheden
overdragen aan een groter geheel. Een mooi voorbeeld hiervan blijft de
stichting van de Verenigde Staten van Amerika toen James Madison en
Georges Washington in 1787 in Philadelphia de losse Confederatie van
staten tot een hechte Unie hebben omgesmeed. In de 19de eeuw zijn op
dezelfde wijze heel wat staten ontstaan, zoals Duitsland of Italië.
Het grote voorbeeld van de 20ste eeuw is natuurlijk de Europese Unie.
Wat vijftig jaar geleden begonnen is als een losse samenwerking tussen
zes landen op het vlak van kolen en staal, is vandaag een Unie
geworden van 25 lidstaten.
De opbouw van de Europese Unie loopt inmiddels al meer dan vijftig
jaar. Stap voor stap. Maar elke stap van dit groots project is een
stap vooruit geweest op de weg naar meer welvaart en meer vrede. We
zijn geëvolueerd van een economische samenwerking, over een interne
markt naar een gemeenschappelijke munt. We evolueren van een
gemeenschappelijk veiligheidsbeleid, over een gemeenschappelijk
defensiebeleid naar één Europese minister van Buitenlandse zaken. En
laat ons hopen dat binnenkort ook de Europese grondwet door alle
lidstaten wordt geratificeerd.
Kortom, de opbouw van een federale staat is een vrij langzaam proces
waarbij van alle zijden compromisbereidheid nodig is. Maar hoe
moeizaam ook, het is wel de goede methode voor conflictpreventie. Of
dit nu gaat om conflicten tussen culturen, tussen talen of religies.
Een democratische federale staat vervangt de oorlog met wapens door
een gestructureerde dialoog.
De verspreiding van het federalisme, gecombineerd met democratie, kan
in heel wat conflictgebieden in de wereld een instrument voor vrede
zijn. Het is eveneens een wapen tegen wat de Toqueville «de tirannie
van de meerderheid» noemde. Hoewel elk conflict om een eigen
specifieke oplossing vraagt, en het onmogelijk is om de structuur van
België, Zwitserland of een ander land zomaar te transplanteren, is het
wel van groot belang om de volgende dagen met alle know-how en
expertise hier aanwezig over mogelijke opties na te denken.
Voor Irak bijvoorbeeld. Een maand geleden zijn daar voor het eerst
democratische verkiezingen doorgegaan. Ondanks de dreigen van terreur
zijn ze een succes geworden. Nu staan we voor de grote uitdaging om
samen met de Irakezen een duurzame staat op te bouwen. We hebben met
ons land reeds onze steun aangeboden bij het schrijven van een
grondwet. Dit is geen sinecure. Irak bestaat immers uit diverse talen,
etnische groepen en religies. Zo zou een zekere vorm van autonomie
voor de Soennieten mogelijke toekomstige conflicten kunnen vermijden.
Een ander voorbeeld is Cyprus, waar het toch ook moet mogelijk zijn om
het Griekse en het Turkse deel op verschillende beleidsdomeinen te
laten samenwerken. Of Jeruzalem. Misschien is het Brusselse gewest,
dat economisch door één bestuur, maar cultureel door twee
gemeenschappen wordt bestuurd, een interessant voorbeeld om ook daar
tot een oplossing te komen.
Ook Congo, dames en heren, is vandaag op zoek naar het moeilijke
evenwicht tussen eenheid en verscheidenheid. Congo komt uit een
periode van oorlog die zowel de economie, de staatsstructuren als de
Congolese families heeft ontwricht. Vandaag ligt er voor de transitie
van Congo een concreet stappenplan op tafel, namelijk de akkoorden van
Suncity. De nieuwe grondwet die de machtsverhoudingen regelt is een
eerste cruciale stap in dat transitieproces. Het ontwerp van grondwet
dat vandaag voorligt moet zo snel mogelijk worden aangenomen. De
grondwet schept immers het kader waarbinnen alle volgende stappen van
de akkoorden van Suncity moeten gebeuren. De uitvoering van de
akkoorden betekent dan ook dat er na de grondwet verkiezingen moeten
komen binnen de vooropgestelde timing. Dit proces naar democratie,
naar een stabiele federale staat in Congo is een katalysator voor
stabiliteit in de hele regio.
Het zou evenwel oneerlijk zijn van de internationale gemeenschap om
enkel eisen te stellen. Meer dan ooit is er internationale steun nodig
om dit mooi en belangrijk Afrikaans land in de transitie te helpen. We
moeten goed beseffen dat een duurzame toekomst voor dit land
onmogelijk is, als niet iedereen bereid is om geld vrij te maken. We
zijn vooruit aan het gaan. Laat ons nu vooral samen doorgaan.
Dames en heren,
Deze Derde Internationale Conferentie over het Federalisme is geen
vrijblijvend colloquium. Federalisme is een instrument voor vrede, een
instrument voor democratie. Heel wat landen waar het dagelijkse leven
vandaag beheerst worden door conflicten hebben nood aan creatieve
oplossingen. De volgende drie dagen heeft elk van u een missie. De
missie om uw ervaring en creativiteit te bundelen, oplossingen te
zoeken en zo de wereldvrede enkele stappen vooruit te helpen.
Ik dank u.