Ingezonden persbericht
Persbericht, 16 maart 2005
Mosselpubers bepalen hun eigen landschap wel:
zeebra -patronen op Wadden verklaard
YERSEKE / TEXEL / UTRECHT Op luchtfoto s van de Waddenzee staan soms regelmatige donkere strepen, loodrecht op de stroomrichting. Dat zijn jonge mossels die hun landschap opsieren met bandpatronen. Ze groeien daardoor harder, herstellen beter van stormen en kunnen overleven ook op plekken waar ze anders zouden verhongeren. Onderzoeker Johan van de Koppel van het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) doet dit uit de doeken in het maartnummer van het wetenschappelijke tijdschrift The American Naturalist samen met collega s van Universiteit Utrecht en Alterra-Texel.
Als je met een vliegtuig over de Waddenzee vliegt, dan vallen je de mosselbanken direct op, zegt Johan van de Koppel van het NIOO. Het lijkt van boven een beetje op een zebra. De mosselmozaïeken op de bodem van de Waddenzee zijn intrigerend. Ze worden gevormd door jonge mossels. Deze schelpdieren beschermen zich tegen sterke getijdenstromingen door een dichte mat te vormen - een dier alleen zou gauw meegesleurd worden. Aan de andere kant krijg je als mossel in een dichtopeengepakte mosselbank al gauw last van voedseltekort. De algen zijn dan al door soortgenoten aan de rand van het mosselbed uit het water gefilterd voordat het water jou bereikt. Door zich te rangschikken in banden met daartussen steeds vier meter kale bodem behouden mossels hun bescherming, terwijl ze ook het voedselprobleem oplossen.
Uit ons onderzoek blijkt dat de mossels in gestreepte mosselbanken harder groeien, in vergelijking met mossels uit een ongestreept bed, verklaart Van de Koppel. Ze vormen het landschap dus naar eigen wens. De onderzoekers gebruikten luchtfoto s van mosselbanken uit de Waddenzee als basis en maakten daarna wiskundige modellen om de patronen te verklaren.
Verder tonen de modellen aan dat banken met banden beter bestand zijn tegen verstoring, bijvoorbeeld veroorzaakt door stormen. Dit is waardevolle informatie voor het beheer van natuurlijke jonge mosselbanken: het is wellicht goed gestreepte mosselbanken te ontzien bij het vissen op mosselzaad . Deze maken namelijk de meeste kans om een volwassen , meerjarige bank te worden en zulke banken zijn onmisbaar voor de vogels in de Waddenzee.
Mosselbanken in zebrazeeën zijn niet de enige ecosystemen waarin organismen zelf het landschap boetseren. Ook in veengebieden in Siberië, zogenaamde lintbossen in berggebieden en droge tijgerbossen net ten zuiden van de Sahara bepalen ecologische relaties het gezicht van het ecosysteem door regelmatige patronen te vormen. Van de Koppel: Ook hier hebben de bewoners de planten het landschap zo beïnvloed dat de groei van de vegetatie optimaal is. Het lijkt dus echt iets algemeens te zijn.
De patronen in de mosselbanken blijken tijdelijk. Ze worden in een paar maanden gevormd, tijdens de eerste zomer van jonge mossels. Mosselpubers zijn dan nog redelijk beweeglijk. Ze zijn op zoek naar een goede plek om zich voor langere tijd te vestigen. Een plek met buren, maar ook weer niet teveel. Oudere mossels zitten met hun zogenaamde byssusdraden stevig verankerd aan hun buren en kunnen niet meer zo makkelijk verhuizen. In de winter verstoren stormen de duidelijke strepen in de jonge bedden; oude mosselbedden vertonen daardoor een onregelmatiger patroon.
Het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) verdiept zich in de ecologie van land, zoet water en brak en zout water. Het Centrum voor Estuariene en Mariene Ecologie in Yerseke (Zld.) bestudeert het leven in de zee en in estuaria. Dit centrum is voortgekomen uit het Delta Instituut voor Hydrobiologisch Onderzoek, dat in 1957 werd gesticht om de ecologische effecten van het Delta Plan te onderzoeken. De twee andere NIOO-vestigingen zijn te vinden in Heteren en Nieuwersluis. Het NIOO is met ongeveer 250 medewerkers het grootste onderzoeksinstituut van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW).