Kartuizerklooster in de Jordaan
speeltuin op gewijde grond
30 mei 2005
---
Ulli Fischer
Een paar straten in de Jordaan markeren de plek waar een van de oudste
en rijkste kloosters van Amsterdam zich bevond: het Kartuizerklooster.
Het werd gesticht in 1392. In deze tijd bestond de Jordaan nog niet.
Er was nauwelijks bebouwing in dit landelijke gebied langs de dijk
richting Haarlem. Amsterdam was een kleine nederzetting met zo'n 3000
inwoners. De westelijke stadsgrens was de huidige Spuistraat.
Het Kartuizerklooster was op Historiserende afbeelding van
Kartuizerklooster zoals dat geweest moet zijn in 1496 of 1562. Ets van
Caspar Jacobz. Philips, 1789. afstand van de stad gelegen, omdat
Kartuizer monniken in afzondering leefden. In feite was het een
gemeenschap van kluizenaars. Iedere monnik had een eigen cel, een
huisje van twee verdiepingen met een kleine tuin gegroepeerd rond een
binnenhof. Beneden werd gewerkt. Boven werd gebeden, gemediteerd en
geslapen. De monniken hadden een zwijgplicht die slechts een keer per
week doorbroken werd tijdens de gemeenschappelijke wandeling.
Kloosterterrein
Het vierkante kloostercomplex was afgeschermd van de buitenwereld door
een muur. Daaromheen liepen sloten en bevonden zich uitgestrekte
landerijen. Binnen de muur stond in het oostelijke deel de kerk en de
Mariakapel, waarin de bibliotheek was gevestigd. De naast elkaar
gelegen cellen waren verbonden door overdekte gangen. De huidige
Karthuizerstraat valt vermoedelijk samen met de oorspronkelijke
zuidelijke omgang. Het kloostercomplex besloeg ongeveer het gebied dat
nu wordt begrensd door Westerstraat, Tichelstraat, Lindengracht,
Tweede Lindendwarsstraat en Tweede Boomdwarsstraat.
Het Kartuizerklooster groeide gauw uit tot een van de rijkste en
mooiste kloosters van Amsterdam. Het kon rekenen op de steun van een
machtig netwerk. Aangevoerd door Stadsschout Dirk Simonsz. en
begunstigd door de graaf van Holland, Albrecht van Beieren.
Zielenheil
Devotie was diepgeworteld in het middeleeuwse leven. Amsterdammers
gaven van alles aan het klooster: geld, voedsel, kunstwerken en ook
zakken kalk en heipalen. Geven was belangrijk voor het zielenheil. En
de gever had zo de mogelijkheid zich maatschappelijk of politiek te
profileren.
Vanaf 1430 zette een neerwaartse lijn in voor de Kartuizers. Binnen de
stadsmuren van Amsterdam ontstonden steeds meer kloosters. De band met
het veraf gelegen Kartuizerklooster verwaterde. Aan het eind van de
eeuw was de sfeer omgeslagen. De vroedschap van Amsterdam vond het
lastig dat kloosters in de stad veel ruimte opslokten en geen
belasting betaalden.
Verwoesting
Vogelvlucht van het Huiszitten-Weduwenhof, prent uit periode
1663-1693, vervaardiger onbekend. In de 16e eeuw kwam de reformatie op
gang. De Nederlanden raakten verstrikt in oorlog. In 1572 werd het
Kartuizerklooster door de Geuzen in brand gestoken en bijna volledig
verwoest. De laatste Amsterdamse Kartuizer stierf in 1614. Het enige
tastbare bewijs dat heden resteert van het klooster zijn de
fundamenten. Ze kwamen in 2003 te voorschijn bij opgravingen in de
Jordaan.
Biertuin
Nadat het klooster ter ziele was, werd van 1600 tot 1733 een deel van
de kloostertuin in gebruik genomen als biertuin. In de ruïne van het
klooster vestigden zich twee herbergen: de `Kleine- en de Grote
Karthuizer' Op de plek waar de zuidelijke kloostercellen stonden, werd
in 1650 een hofje voor weduwen aangelegd: het `Huiszitten-Weduwenhof'.
Ook bekent als `Karthuizer Weduwenhof', ontworpen door Daniiol
Stalpaert. Nu zijn de woningen rond dit prachtige, rustige hofje
ondergebracht in de sociale huursector.
Schedels
Uniek voor een druk bevolkte buurt als de Jordaan is de grote
speeltuin, tegenover het Weduwenhof. Dit open stuk was ten tijde van
de Kartuizers deel van de Kloostertuin. Van 1602 tot 1860 was het in
gebruik als begraafplaats. In de laatste helft van de vorige eeuw is
er een speeltuin aangelegd. Geruchten gaan dat kinderen soms nog
botten vonden en dat er wel eens met schedels is gevoetbald.
Gemeente Amsterdam