Universiteit van Tilburg

Embargo tot vrijdag 3 juni 2005, 16.15 uur

Oratie Henriëtte Prast over haat-liefde verhouding tussen emotie en economie

De rationele, winstmaximaliserende mens is een mythe. Aldus Henriëtte Prast, hoogleraar Persoonlijke Financiële Planning in Tilburg. In haar oratie bespreekt zij de emoties die lijden tot irrationele persoonlijke financiële keuzes, tot de IT-hype en een te laag pensioen. Prast spreekt haar oratie uit op vrijdag 3 juni aan de Universiteit van Tilburg.

U hebt de keus tussen:

(1) een kans van 80 procent dat u 4000 euro kwijtraakt of (2) de zekerheid dat u 3000 euro kwijtraakt,

92% van de bevolking blijkt optie 1 te kiezen, hoewel deze wiskundig gezien niet de meest gunstige is. Optie 1 betekent namelijk zowel een hoger verlies (3200 versus 3000) als meer risico. Dit voorbeeld uit de oratie van hoogleraar Persoonlijke Financiële Planning Henriëtte Prast illustreert dat de homo economicus, de rationele winstmaximaliserende mens, in de praktijk niet blijkt te bestaan. Een mens laat ook in zijn financiële keuzes de emotie spreken. "Maar misschien moeten we daar blij mee zijn", aldus Prast, "want de homo emotionomicus is oneindig veel interessanter".
Persoonlijke financiële planning gaat over keuzes van mensen op het gebied van werk en vrije tijd, op het gebied van consumeren en sparen, en op het gebied van beleggen. Een boeiend vak, aldus Prast omdat de heel persoonlijke keuzes van belang blijken voor de hele maatschappij. Als mensen het vertrouwen in hun economische toekomst verliezen consumeren ze bijvoorbeeld minder, wat de economie zeker niet ten goede komt. En als mensen beleggingskeuzes maken op grond van overspannen verwachtingen kan dit leiden tot hypes gevolgd door paniek op de beurs. Prast probeert in haar wetenschappelijk werk systematiek te ontdekken in de emotionele factoren die het financieel en economisch gedrag beïnvloeden. In haar oratie bespreekt ze de zeven wetten van de emotie-economie, achtereenvolgens: verliesaversie, asymmetrische risicohouding, preferentie van de middenweg, het zelfbeheersingsprobleem, financieel analfabetisme, rampenbijziendheid en asymmetrische informatiefiltering.

Irrationele pijn
Emotioneel handelen op financieel gebied is echter niet altijd onverstandig. Uit Nibud onderzoek blijkt dat veel mensen geen voorlopige teruggaaf aanvragen omdat ze op die manier automatisch sparen. Dit lijkt irrationeel, want de teruggave zou op een spaarrekening gezet kunnen worden, zodat ook rente verkregen wordt. Maar volgens Prast gedraagt het individu zich net zo als de schrandere Odysseus, toen die zich aan de mast liet binden omdat hij bang was anders te zullen bezwijken voor de lokroep van de Sirenen. Mensen weten dat ze moeite hebben met sparen en gebruiken een toevallige drempel om er zich tegen te beschermen.
Toch is het irrationeel gedrag soms onverstandig. We luisteren als we eenmaal positief gestemd zijn beter naar goed nieuws, dan naar slecht nieuws (asymmetrische informatiefiltering), waardoor verwachtingen over beleggingen dan te hoog gespannen zijn. Omgekeerd geloven we als we in mineur zijn alleen maar slecht nieuws; zie het consumentenvertrouwen.
Verder worden we verdrietiger van verlies, dan dat we kunnen genieten van winst (verliesaversie), waardoor we als het ware overgevoelig zijn voor verlies. Belastingen of premies die niet van het brutoloon afgaan doen daarom irrationeel veel 'pijn'. En zo noemt Prast nog talloze interessante en vermakelijke voorbeelden van ons 'irrationele' economisch gedrag. Verklaringen vindt zij in de psychologie en de neuro-economie, een nieuwe wetenschappelijke richting in de economie die onderzoekt wat er zich in de hersenen afspeelt bij het nemen van economische beslissingen. Zo blijkt dat er bij het nemen van beslissingen op korte en lange termijn verschillende delen van de hersenen actief zijn, in 'conflict' met elkaar. Dat leidt tot het zelfbeheersingsprobleem: sparen lijkt altijd makkelijker in de toekomst, totdat die toekomst plotseling daar is.

Prof.dr. Henriëtte M. Prast (1955) is sinds januari 2005 bijzonder hoogleraar Persoonlijke Financiële Planning in Tilburg, een leerstoel ingesteld op initiatief van de Rabobank. Prast werkt bij de divisie wetenschappelijk onderzoek van de Nederlandsche Bank. Zij studeerde enkele jaren biologie en daarna economie aan de Vrije Universiteit Amsterdam en promoveerde in 1996 aan de Universiteit van Amsterdam. Zij heeft onderzoek gedaan naar inflatie, werkloosheid en het gedrag van centrale banken, naar het toezicht op de financiële sector en de historie daarvan, en naar depositoverzekering in theorie en empirie. Momenteel richt zij zich op behavioural finance, onder andere toegespitst op pensioenen. Zij publiceert in de internationale wetenschappelijke literatuur en in de binnenlandse vakpers. Bovendien schrijft zij sinds 2000 in het Financieele Dagblad een wekelijkse column over de wisselwerking tussen economie en psychologie. Bij uitgeverij Business Contact verschenen over dit onderwerp de boeken Geld en Gevoel - over emoties, economie en ethiek, en Geld en geluk - over emotie-economie.

Noot voor de pers
Henriëtte Prast spreekt haar inaugurele rede 'Emotie-economie: de mythe van de persoonlijke financiële planning' uit op vrijdag 3 juni om 16.15 uur in de aula van de Universiteit van Tilburg, Warandelaan 2, Tilburg.
Voor meer informatie kunt u contact opnemen met prof.dr. Henriëtte Prast, via tel: 013 466 3126 en via 020 - 524 3738, e-mail: h.m.prast@dnb.nl.
De tekst van de rede is voor journalisten (onder embargo tot 3 juni) te verkrijgen via Anja Huijben, Afdeling Voorlichting en Externe Betrekkingen, UvT, tel: 013 466 2000, e-mail: persberichtuvt@uvt.nl.