Embargo tot vrijdag 3 juni 2005, 16.15 uur
Oratie Henriëtte Prast over haat-liefde verhouding tussen emotie en
economie
De rationele, winstmaximaliserende mens is een mythe. Aldus Henriëtte
Prast, hoogleraar Persoonlijke Financiële Planning in Tilburg. In haar
oratie bespreekt zij de emoties die lijden tot irrationele
persoonlijke financiële keuzes, tot de IT-hype en een te laag
pensioen. Prast spreekt haar oratie uit op vrijdag 3 juni aan de
Universiteit van Tilburg.
U hebt de keus tussen:
(1) een kans van 80 procent dat u 4000 euro kwijtraakt of
(2) de zekerheid dat u 3000 euro kwijtraakt,
92% van de bevolking blijkt optie 1 te kiezen, hoewel deze wiskundig
gezien niet de meest gunstige is. Optie 1 betekent namelijk zowel een
hoger verlies (3200 versus 3000) als meer risico. Dit voorbeeld uit de
oratie van hoogleraar Persoonlijke Financiële Planning Henriëtte Prast
illustreert dat de homo economicus, de rationele winstmaximaliserende
mens, in de praktijk niet blijkt te bestaan. Een mens laat ook in zijn
financiële keuzes de emotie spreken. "Maar misschien moeten we daar
blij mee zijn", aldus Prast, "want de homo emotionomicus is oneindig
veel interessanter".
Persoonlijke financiële planning gaat over keuzes van mensen op het
gebied van werk en vrije tijd, op het gebied van consumeren en sparen,
en op het gebied van beleggen. Een boeiend vak, aldus Prast omdat de
heel persoonlijke keuzes van belang blijken voor de hele maatschappij.
Als mensen het vertrouwen in hun economische toekomst verliezen
consumeren ze bijvoorbeeld minder, wat de economie zeker niet ten
goede komt. En als mensen beleggingskeuzes maken op grond van
overspannen verwachtingen kan dit leiden tot hypes gevolgd door paniek
op de beurs. Prast probeert in haar wetenschappelijk werk systematiek
te ontdekken in de emotionele factoren die het financieel en
economisch gedrag beïnvloeden. In haar oratie bespreekt ze de zeven
wetten van de emotie-economie, achtereenvolgens: verliesaversie,
asymmetrische risicohouding, preferentie van de middenweg, het
zelfbeheersingsprobleem, financieel analfabetisme, rampenbijziendheid
en asymmetrische informatiefiltering.
Irrationele pijn
Emotioneel handelen op financieel gebied is echter niet altijd
onverstandig. Uit Nibud onderzoek blijkt dat veel mensen geen
voorlopige teruggaaf aanvragen omdat ze op die manier automatisch
sparen. Dit lijkt irrationeel, want de teruggave zou op een
spaarrekening gezet kunnen worden, zodat ook rente verkregen wordt.
Maar volgens Prast gedraagt het individu zich net zo als de schrandere
Odysseus, toen die zich aan de mast liet binden omdat hij bang was
anders te zullen bezwijken voor de lokroep van de Sirenen. Mensen
weten dat ze moeite hebben met sparen en gebruiken een toevallige
drempel om er zich tegen te beschermen.
Toch is het irrationeel gedrag soms onverstandig. We luisteren als we
eenmaal positief gestemd zijn beter naar goed nieuws, dan naar slecht
nieuws (asymmetrische informatiefiltering), waardoor verwachtingen
over beleggingen dan te hoog gespannen zijn. Omgekeerd geloven we als
we in mineur zijn alleen maar slecht nieuws; zie het
consumentenvertrouwen.
Verder worden we verdrietiger van verlies, dan dat we kunnen genieten
van winst (verliesaversie), waardoor we als het ware overgevoelig zijn
voor verlies. Belastingen of premies die niet van het brutoloon afgaan
doen daarom irrationeel veel 'pijn'. En zo noemt Prast nog talloze
interessante en vermakelijke voorbeelden van ons 'irrationele'
economisch gedrag. Verklaringen vindt zij in de psychologie en de
neuro-economie, een nieuwe wetenschappelijke richting in de economie
die onderzoekt wat er zich in de hersenen afspeelt bij het nemen van
economische beslissingen. Zo blijkt dat er bij het nemen van
beslissingen op korte en lange termijn verschillende delen van de
hersenen actief zijn, in 'conflict' met elkaar. Dat leidt tot het
zelfbeheersingsprobleem: sparen lijkt altijd makkelijker in de
toekomst, totdat die toekomst plotseling daar is.
Prof.dr. Henriëtte M. Prast (1955) is sinds januari 2005 bijzonder
hoogleraar Persoonlijke Financiële Planning in Tilburg, een leerstoel
ingesteld op initiatief van de Rabobank. Prast werkt bij de divisie
wetenschappelijk onderzoek van de Nederlandsche Bank. Zij studeerde
enkele jaren biologie en daarna economie aan de Vrije Universiteit
Amsterdam en promoveerde in 1996 aan de Universiteit van Amsterdam.
Zij heeft onderzoek gedaan naar inflatie, werkloosheid en het gedrag
van centrale banken, naar het toezicht op de financiële sector en de
historie daarvan, en naar depositoverzekering in theorie en empirie.
Momenteel richt zij zich op behavioural finance, onder andere
toegespitst op pensioenen. Zij publiceert in de internationale
wetenschappelijke literatuur en in de binnenlandse vakpers. Bovendien
schrijft zij sinds 2000 in het Financieele Dagblad een wekelijkse
column over de wisselwerking tussen economie en psychologie. Bij
uitgeverij Business Contact verschenen over dit onderwerp de boeken
Geld en Gevoel - over emoties, economie en ethiek, en Geld en geluk -
over emotie-economie.
Noot voor de pers
Henriëtte Prast spreekt haar inaugurele rede 'Emotie-economie: de
mythe van de persoonlijke financiële planning' uit op vrijdag 3 juni
om 16.15 uur in de aula van de Universiteit van Tilburg, Warandelaan
2, Tilburg.
Voor meer informatie kunt u contact opnemen met prof.dr. Henriëtte
Prast, via tel: 013 466 3126 en via 020 - 524 3738, e-mail:
h.m.prast@dnb.nl.
De tekst van de rede is voor journalisten (onder embargo tot 3 juni)
te verkrijgen via Anja Huijben, Afdeling Voorlichting en Externe
Betrekkingen, UvT, tel: 013 466 2000, e-mail: persberichtuvt@uvt.nl.
Universiteit van Tilburg