Ministerie van Algemene Zaken

Korte reactie van de minister-president bij de ontvangst van de Atlas of European Values,
Den Haag, 23 juni 2005

Dames en heren,

Deze atlas had niet op een beter tijdstip kunnen komen. Juist nu we zijn begonnen aan een periode van bezinning op tempo en koers van de Europese samenwerking, komt er een boek uit dat daarbij enorm van pas komt. Een boek over de dromen, idealen, gevoelens en overtuigingen van de mensen in Europa. Niet alleen in de Europese Unie, maar breder, van IJsland tot Armenië.

Ik heb met speciale belangstelling gelet op de Nederlandse posities in het Europese waardenspectrum.

En dan zie je opvallende feiten. Feiten die we voor een deel al kenden uit andere bronnen, maar die nu voor het eerst in een vergelijkend Europees perspectief zijn geplaatst. Ik noem er vier.

Nederlanders zijn gelukkige mensen. Samen met de IJslanders en de Ieren voelen de Nederlanders zich het gelukkigst in hun persoonlijk leven. Bijna de helft van de Nederlanders zegt zelfs 'erg gelukkig' te zijn.

Nederlanders zijn relatief tolerant. Slechts een zeer kleine minderheid heeft er bijvoorbeeld bezwaar tegen om nieuwkomers als buren te krijgen.

Nederlanders hebben een positief mensbeeld. Op de vraag "Zijn de meeste mensen te vertrouwen?", antwoorden alleen Scandinaviërs en Nederlanders in meerderheid 'ja'.

Nederlanders zijn Europees gezind. Drie kwart van de Nederlanders vindt het lidmaatschap van de Europese Unie een goede zaak.

Gelukkig, tolerant, positief ingesteld en Europees. Dat zien we als we in de spiegel van deze atlas kijken.

Een beeld waar we best trots op mogen zijn.

Hoe verhoudt zich dat beeld nu tot het 'nee' van 1 juni?

Het lijkt niet erg waarschijnlijk dat dat 'nee' voortkomt uit een behoefte ons terug te trekken achter de dijken of uit een instinctieve afkeer van alles wat 'anders' is. Dat zou totaal niet sporen met de gegevens in deze atlas.

Veel aannemelijker is dat mensen geen bezwaar hebben tegen Europese samenwerking. Maar wel tegen de manier waarop die tot nu toe wordt vormgegeven. Mensen hebben onvoldoende het gevoel dat de Unie er voor hen is.

Het gaat velen te snel. Het wordt veel mensen te groot en te ongrijpbaar.

De les van 1 juni is dan ook niet dat de burger dichter bij de Unie moet worden gebracht. Maar dat de Unie dichter bij de burger moet worden gebracht.

Het is helder dat we in de Europese Unie niet op dezelfde voet kunnen doorgaan.

We moeten de tijd nemen om na te denken en met elkaar te praten. In de brede maatschappelijke discussie die zal worden gevoerd, zal de regering zich actief opstellen. Niet alleen door informatie te geven over hoe de Unie werkt en wat de Nederlandse inzet in Europa is. Maar ook door goed te luisteren.

Ik hoop dat mensen volop zullen meedoen aan die discussie, zowel het nee- kamp als het ja-kamp. Samen moeten we bepalen hoe Nederland zich de komende tijd gaat opstellen in Europa. Hoe ver de Europese samenwerking wat ons betreft kan reiken.

Laten we daarbij wel oog blijven hebben voor de waardevolle elementen van Europa.

Want natuurlijk is er veel te verbeteren. Maar er is ook veel bereikt. Vaak met grote en langdurige inspanningen. Die verworvenheden verdienen óók een plaats in de discussie.

In de Europese Unie zijn we vrij om ons geluk te zoeken waar en hoe we willen.
In de Europese Unie krijgen volken de kans zich aan de armoede te ontworstelen. Kijk naar Ierland, Spanje, Portugal, Hongarije. In de Europese Unie pakken we samen de problemen aan die afzonderlijke landen boven het hoofd zijn gegroeid. Denk aan luchtvervuiling. Denk aan criminaliteit.
En bovenal: in de Europese Unie gaat recht boven macht en is het de burger die uiteindelijk beslist.

Daarmee is de Unie een drager van waarden die voor ons allemaal wezenlijk zijn.

Vorig jaar heeft het Nederlands Voorzitterschap de Europese waarden voor het eerst nadrukkelijk op de politieke agenda gezet, in een reeks internationale conferenties.

De uitkomsten daarvan sluiten aan bij dat wat de European Values Studies ons tot nu toe hebben geleerd. Europa is 'united in its diversity'. Ons gezamenlijke terrein wordt afgebakend door de waarden vrijheid, respect voor mensenrechten en rechtsstaat, solidariteit en gelijkheid. Maar daarbinnen is volop ruimte voor nationale, regionale en individuele verschillen. Zoals deze Atlas van Europese Waarden laat zien.

Ik wil de onderzoekers en samenstellers heel hartelijk bedanken voor dit eerste exemplaar.

U toont ons 'de ziel van Europa', in al zijn regionale en nationale schakeringen. U heeft een fantastische prestatie geleverd. U laat ons Europa zien zoals het is: een continent gedragen en gevormd door de ideeën, overtuigingen en idealen van mensen.

De atlas ziet er prachtig uit. Met heldere kaarten. En gemakkelijk leesbare teksten. U bent er echt in geslaagd belangrijk wetenschappelijk materiaal aanschouwelijk te maken voor een breed publiek.

Ik weet zeker dat deze atlas zijn weg zal vinden naar talloze lezers en gebruikers.