Ministerie van Buitenlandse Zaken

http://www.minbuza.nl/20050623-183130-A

Speech door Agnes van Ardenne-van der Hoeven,

Minister voor Ontwikkelingssamenwerking.

Donderdag 23 juni 2005

Openingstoespraak Minister voor Ontwikkelingssamenwerking bij Van Heuven Goedhart-lezing door drs. R.F.M. Lubbers

Ridderzaal, Den Haag

(Gesproken woord geldt)

Dames en heren,

Afgelopen maandag, 20 juni, was het wereldvluchtelingendag. Een dag waarop we aandacht vragen voor de miljoenen mensen op de vlucht. Miljoenen medemensen, op de vlucht om uit de greep te blijven van oorlog en geweld. Uit de greep van de - gewelddadige kant van de natuur en de mens. Huis enhaard moesten zij achterlaten, als een boom die plotseling ontworteld wordt. Iedere vluchteling sleept een eigen tragedie met zich mee. Een verhaal over een leven dat plots werd afgebroken, vaak niet te voorzien. Een tak die door de wind wordt afgebroken en meegevoerd. Zoals de 14-jarige Echa Nyange, die op de vlucht sloeg voor het geweld in Kongo. In de chaos van het moment van de vlucht, raakte hij zijn ouders kwijt. Nu woont hij alweer vier jaar in een vluchtelingenkamp in Tanzania. Al vier jaar lang wacht hij iedere bus op die in het kamp aankomt, in de hoop zijn ouders weer terug te zien. Niet alleen op 20 juni, maar iedere dag moeten onze gedachten en ons hart uitgaan naar Echa en naar andere vluchtelingen. Iedere dag moeten wij werken aan een positieve wending in hun verhalen. Vandaag zijn wij in het gezelschap van een - man die daar uitzonderlijk hard aan gewerkt heeft:Ruud Lubbers. Als Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen, een topfunctie. Ik heb veel waardering voor zijn inzet en zijn werk. Voordat ik Ruud Lubbers het woord geef, zal ik zelf ook kort ingaan op de vluchtelingenproblematiek.

Dames en heren,

Onder de miljoenen mensen op de vlucht, zijn inmiddels de zogenaamde ontheemden in de meerderheid. Diegenen die binnen de grenzen van hun eigen land huis en haard zijn ontvlucht. Terwijl het aantal internationale vluchtelingen volgens de laatste cijfers van de VN-vluchtelingenorganisatie is gedaald tot 9 miljoen, zijn er nu wereldwijd 20 tot 25 miljoen ontheemden. Ontheemden verkeren vaak in een zo mogelijk nog kwetsbaarder positie dan vluchtelingen. De aandacht voor vluchtelingen is bijna onbegrensd. Kunnen vluchtelingen op grond van het vluchtelingenverdrag rekenen op internationale bescherming onder toezicht van de VN-vluchtelingenorganisatie, - voor ontheemden bestaat een dergelijk verdrag niet. Zezijn armer, hebben een minder groot sociaal netwerk en blijven dikwijls verstoken van effectieve bescherming en hulpverlening. Doordat zij binnen de landsgrenzen verkeren, zijn ze voor hulp aangewezen op de eigen overheid. Een overheid die niet altijd bereid of in staat is voor deze ontheemden te zorgen. We hebben het hier vaak over "failed states" of "failed governments". Voor ons als leden van de internationale gemeenschap, niet alleen overheden maar ook bedrijven en maatschappelijke organisaties, is het in toenemende mate onacceptabel om aan de kant te blijven staan. Wij moeten ons inzetten voor vluchtelingen in landen als Colombia, Soedan en Kongo. De Secretaris-Generaal van de VN stelt dan ook, dat wanneer overheden onwillig dan wel onmachtig zijn om ernstige en grootschalige schendingen van fundamentele mensenrechten te voorkomen of te beëindigen, de verantwoordelijkheid voor de bescherming van burgers verschuift naar de - internationale gemeenschap. We spreken ook wel vaneen "responsibility to protect". Kofi Annan pleit ervoor, dat de VN-lidstaten dit principe tijdens de VN-top in september omarmen. Dit zou een stap voorwaarts zijn. De Nederlandse regering ondersteunt dit pleidooi natuurlijk van harte.

Laat ik er niet omheen draaien: in de praktijk zal de internationale hulp aan ontheemden een netelige en complexe kwestie blijven. Het conflict in Darfur heeft juist aangetoond, dat de internationale gemeenschap op dit punt nog tekortschiet. Ook daar kwamen de hulp en de bescherming te laat en was en is het te weinig. Hoe goed er momenteel ook door de vredesmacht van de AU en de hulporganisaties wordt gewerkt, het is en blijft "too little, too late"! Een effectieve bescherming van ontheemden gaat vaak de mogelijkheden van één enkele hulporganisatie en zelfs - van een internationale vredesmacht te boven. Daarvooris de problematiek te veelomspannend en ingewikkeld. Nederland maakt zich, samen met andere grote donorlanden, sterk voor de zogenaamde "collaborative approach". Een gezamenlijke aanpak van de bescherming van ontheemden door VN-organisaties en NGO's, onder leiding van OCHA, de humanitaire coördinator van de VN. Hulporganisaties zoals het Internationale Rode Kruis, de VN-vluchtelingenorganisatie en UNICEF moeten vanaf het eerste begin aan boord zijn en hun expertise kunnen toevoegen aan de gezamenlijke inspanning. De internationale gemeenschap leert met vallen en opstaan om ontheemden effectief de helpende hand te bieden. We hebben nog een lange weg te gaan, maar zijn ook al van ver gekomen.

Dames en heren,

We moeten niet alleen iedere dag stilstaan bij de schrijnende situatie van miljoenen vluchtelingen en ontheemden in de wereld. We moeten er ook naar handelen. Daarbij is het zaak om ervoor te zorgen, dat het schaarse geld terechtkomt op de plekken waar onze hulp het hardste nodig is. Daarom heb ik zojuist besloten om ruim 9 miljoen euro, die ik eerst voor de noodhulp na de tsunami-ramp beschikbaar had gesteld, aan te wenden voor humanitaire hulp in Afrika. Die hulp kan ten goede komen aan ontheemden, maar ook aan anderen in nood. Door de overweldigende internationale solidariteit, door de enorme toevloed van hulpfondsen voor de tsunami-regio, zal deze ruim 9 miljoen euro in die regio niet meer nodig zijn. In Afrika kan dit geld nog veel leed verlichten, in dit geval door de financiering van VN-voedselhulp in Soedan en Ethiopië, waar de droogte grote gaten in de voedselvoorraad heeft geslagen. In de - tsunami-regio gaan we na de noodhulpfase verder metde wederopbouw. Ook daarvoor is voldoende geld beschikbaar. Afrika daarentegen heeft nog steeds veel hulp nodig, klimaatverandering en conflicten drukken zwaar op de bewoners van dit continent.

Dames en heren,

Voordat ik afsluit, wil ik nog het woord richten tot de organisator van deze lezing, Stichting Vluchteling, en tot de hoofdspreker, Ruud Lubbers.

Stichting Vluchteling is, als steun en toeverlaat van vele vluchtelingen wereldwijd, een professionele partner van de Nederlandse overheid. Een partner met een breed draagvlak in de Nederlandse samenleving. Dat bewijst u met uw aanwezigheid hier. U slaagt erin, ieder jaar weer veel particuliere fondsen te - genereren. Met innovatieve projecten betrekt u deNederlandse burger bij de vluchtelingenproblematiek. Laat ik er één noemen: het boek "De Onzichtbaren", van Karel Glastra van Loon. Dit veelgelezen en veelgeprezen boek is met steun van Stichting Vluchteling geschreven en geeft een gezicht aan de vluchtelingen uit Birma, het huidige Myanmar. Het vertelt hun verhaal. Ik wil Stichting Vluchteling van harte aanmoedigen door te gaan met dergelijke initiatieven. Deze verhalen zijn het waard om verteld te worden.

Dames en heren,

Ik noemde al de enorme werkkracht en inzet van Ruud Lubbers. De afgelopen jaren heeft hij die kracht ingezet voor de mensen die huis en haard ontvlucht zijn. Onder de voortvarende en bezielende leiding van Ruud - Lubbers, zijn belangrijke stappen gezet in hetvernieuwingsproces van de VN-vluchtelingenorganisatie. Onder zijn leiding lanceerde de organisatie nieuwe initiatieven als de "Agenda for Protection", het "Conventie Plus"-initiatief, de 4-R's ­ of komt er nog een vijfde bij? Deze initiatieven staan in het teken van het beter beschermen van vluchtelingen en ontheemden en van het in een vroeg stadium zoeken naar duurzame oplossingen voor hun problemen. Niet alleen oplossingen voor de korte termijn, maar ook voor de lange termijn. Verder heeft er de afgelopen jaren een proces van reflectie op het mandaat en de beheersstructuur van UNHCR plaatsgevonden. Toen Ruud Lubbers in 2001 aantrad als Hoge Commissaris, was de financiële situatie van UNHCR uiterst zorgwekkend ­ hij laat een financieel solide organisatie achter. Ruud, meer in het algemeen laat jij UNHCR als een solide organisatie achter. Ik hoop dat de nieuwe Hoge Commissaris Guterres het vernieuwingsproces zal voortzetten. UNHCR zal in elk - geval op de trouwe steun van Nederland kunnen blijvenrekenen.

Dames en heren,

De 14-jarige Kongolese vluchteling Echa Nyange zit momenteel nog steeds in een opvangkamp in Tanzania. Iedere dag wacht hij met een foto van zijn ouders op de bussen die binnenkomen. Wij werken allemaal voor mensen zoals hij. Zodat hij niet meer op de bus hoeft te wachten, maar uiteindelijk zelf op de bus kan stappen, terug naar zijn vaderland.

Dank u.