Juristen als wereldvreemde en esoterische navelstaarders
Oratie prof. Theo de Roos
Leken begrijpen soms maar weinig van het debat dat juristen met elkaar
voeren. Maar begrijpen juristen wel de wereld waarin burgers leven?
Juristen moeten meer open staan voor signalen vanuit de maatschappij
én ze moeten leren waar de gevaarlijke zwakke plekken van het
strafrecht zich bevinden. Dan pas kan het strafrecht zich ontdoen van
haar zelfgenoegzame, arrogante en introverte houding. Dat betoogt
hoogleraar strafrecht Theo de Roos in zijn oratie.
Er zijn juristen die houden van een stevig potje retoriek. De
rechtspraak zou tegenwoordig slechts ten dienste staan van de
criminaliteitsbestrijding. Nieuwe terrorismemaatregelen zouden leiden
tot een 'politiestaat', Nederland zou zelfs een 'totalitair regime'
krijgen. Volgens De Roos is zo'n polariserend debat niet vruchtbaar om
het strafrecht te analyseren. Maar het zegt wel veel over hoe juristen
met elkaar in debat gaan.
Burgers snappen weinig van dergelijke juridische fratsen, stelt de
Roos, en zelfs de Hoge Raad maakt zich schuldig aan 'gezwabber'. Leken
kunnen niet anders dan constateren dat juristen maar een esoterisch,
navelstarend volkje zijn die heel ingewikkeld doen over allerlei
dogmatische concepten.
Dat blijkt bijvoorbeeld uit het Mensenroof-arrest uit 2001. Een baby
was illegaal geadopteerd en van Brazilië naar Nederland gebracht.
Strafbaar, want in de wet staat dat bij mensenroof iemand
wederrechtelijk 'over de grenzen van het koninkrijk der Nederlanden
wordt gebracht'. Toch werden de mensensmokkelaars vrijgesproken: de
wetgever had immers beoogd dat alleen strafbaar is 'het vanuit
Nederland over de grens voeren naar het buitenland'. In deze zaak was
het omgekeerde het geval. De Roos vraagt zich af of dat nog wel is uit
te leggen aan het grote publiek. Overigens werden de babysmokkelaars
later alsnog veroordeeld.
Om dergelijke misvattingen te voorkomen, pleit De Roos voor een
strafrechtsbeoefening met een 'open mind'. Dat zou kunnen gebeuren
door de kloof tussen de burger en het strafrecht te verkleinen,
bijvoorbeeld door het betrekken van leken bij de rechtspraak. De Roos
wijst juryrechtspraak echter van de hand.
Beter is het om vonnissen nóg beter uit te leggen, of om burgerpanels
te laten 'meebeslissen' over de straftoemeting van echte
(niet-gefingeerde) strafzaken, zoals in Groningen op initiatief van
het Dagblad van het Noorden is gebeurd.
Maar minstens zo belangrijk is dat juristen in opleiding veel meer dan
nu in het algemeen het geval is vertrouwd worden gemaakt met
empirische disciplines, met als 'leerdoel' dat zij, met name als zij
een togaberoep gaan uitoefenen, maar het gaat ook op voor functies als
wetgevingsambtenaar, een antenne ontwikkelen om maatschappelijke
ontwikkelingen en standen van zaken in hun werk te onderkennen.
Officieren van justitie en rechters nemen aan de lopende band
beslissingen die diep in het leven van burgers ingrijpen, en ze moeten
daarom weten wat zij aanrichten. Volgens De Roos moeten juristen zowel
open staan voor signalen vanuit de maatschappij, als leren die
kritisch te filteren. Maar zij moeten bovenal leren waar de
gevaarlijke zwakke plekken van ons strafrechtssysteem zich bevinden,
die zelfgenoegzaamheid en arrogantie, introversie en afscherming tegen
kritiek faciliteren.
Prof.mr. Theo de Roos (56) werd op 1 februari 2005 benoemd tot
hoogleraar straf- en strafprocesrecht aan de Universiteit van Tilburg.
Hiervoor bekleedde hij eenzelfde leerstoel aan de Universiteit Leiden.
De Roos studeerde rechten aan de Vrije Universiteit en promoveerde in
1987 aan de Universiteit Utrecht op Strafbaarstelling van economische
delicten. Sinds 1977 is hij advocaat, en (mede-)oprichter en partner
van advocatenkantoor De Roos & Pen. De Roos is o.a.
raadsheer-plaatsvervanger in het hof Leeuwarden, lid van de
adviescommissie strafrecht van de Nederlandse Orde van Advocaten en
redacteur van een groot aantal juridische tijdschriften. Zijn
wetenschappelijke publicaties bestrijken een breed terrein, waaronder
economisch strafrecht, militair straf- en tuchtrecht, rechtsbijstand,
advocatuur in strafzaken, straftheoretische en rechtspolitieke
onderwerpen.
Noot voor de pers
Prof.mr. Theo de Roos spreekt zijn oratie Het strafrecht doet van zich
spreken uit op vrijdag 28 oktober 2005, om 16.15 uur in de aula van de
Universiteit van Tilburg, Warandelaan 2 te Tilburg.
Media-exemplaren van de oratie zijn op te vragen bij de Afdeling
Voorlichting en Externe Betrekkingen, tel. 013 466 2000, e-mail:
persberichtuvt@uvt.nl.
Theo de Roos is te bereiken op tel. 013 466 2383, e-mail:
T.A.deRoos@uvt.nl.
Persberichten van de UvT staan ook op Internet:
www.uvt.nl/persberichten/. Informatie over deskundigen van de UvT,
zie: www.uvt.nl/webwijs/.
Universiteit van Tilburg