140 - Smeerenburgcollectie terug naar Noorwegen
Nederlandse walvisvaarders in de Gouden Eeuw
Datum: 10 november 2005
Nederlanders waren in de Gouden Eeuw verwoede walvisvaarders. Terwijl
de Scandinaviërs Spitsbergen nog nauwelijks hadden ontdekt, vestigden
landgenoten zich in al 1614 op de eilandenarchipel voor de
walvisvangst. De overblijfselen uit die periode, bijeengebracht in de
Smeerenburgcollectie, worden op 19 november 2005 door het Rijksmuseum
Amsterdam en het Arctisch Centrum van de Rijksuniversiteit Groningen
overgedragen aan de Noorse dienst voor Monumentenzorg. Die zal het
grootste deel van de collectie binnenkort permanent tentoonstellen op
Spitsbergen.
De bijzondere collectie bestaat uit archeologische voorwerpen uit de
walvisvangstnederzetting Smeerenburg die van 1614-1652 gevestigd was
op Amsterdameiland, Spitsbergen. Verschillende Nederlandse steden
beheerden op deze barre plek, zo'n 1000 kilometer van de noordpool,
traanovens waarin de walvisresten werden verwerkt. De voorwerpen uit
de Smeerenburgcollectie (smeerenburg = blubberstad, van walvisvet)
zijn opgegraven in de periode 1978-1981 door Groninger archeologen
tijdens de Arctisch Centrum-Carl Denig-Spitsbergen expedities.
Complete stad
Ze geven een goed beeld van de vaak moeilijke omstandigheden in de
voormalige Nederlandse nederzetting. Zo is aan de gevonden kleding te
zien op welke wijze de inwoners zich tegen de vochtige koude
probeerden te beschermen. Gereedschappen tonen aan dat er in de
nederzetting behalve walvisvaarders ook bakkers, smeden, timmerlieden,
schoenlappers en botteliers werkzaam waren. Dat er zo nu en dan ook
tijd was voor ontspanning blijkt uit de resten van tabakspijpen, glas
en aardewerk, vondsten die erop wijzen dat de Nederlandse nederzetting
een café rijk was. Daarentegen blijkt uit de aanwezigheid van een
grafveld in de buurt dat veel inwoners van Smeerenburg hun verblijf in
de kou met de dood hebben.
Historisch verhaal
In 1988 zijn veel van de voorwerpen tentoongesteld op de grote
expositie Walvisvaart in de Gouden Eeuw in het Rijksmuseum te
Amsterdam. Op deze tentoonstelling is met behulp van de voorwerpen en
afbeeldingen van de vindplaats met succes het verhaal verteld van de
17de eeuwse Nederlandse walvisvaarders op Spitsbergen. De
tentoonstelling maakte duidelijk dat de collectie alleen samen met de
vindplaats het complete historische verhaal vertelt. Daarom is
besloten de collectie terug te brengen naar Spitsbergen, zodat daar
het Nederlandse aandeel in de geschiedenis van Spitsbergen uitgebeeld
kan worden. Met de overdracht van de Smeerenburgcollectie aan
Noorwegen is dit een feit.
Overdracht
Zaterdag 19 november 2005 vindt de overdracht van de
Smeerenburgcollectie aan Noorwegen plaats in Amsterdam. Het grootste
deel van de collectie zal door de Noorse dienst voor Monumentenzorg
worden ondergebracht in nieuw gebouwde magazijnen in Longyearbyen op
Spitsbergen. Een deel van collectie zal tentoongesteld worden in de
permanente expositie van het Svalbard museum aldaar. Het deel dat in
Nederland achterblijft zal een plaats krijgen in het Rijksmuseum
Amsterdam. Het schip van de Gouverneur van Spitsbergen, dat speciaal
naar Amsterdam is gekomen om de collectie op te halen, ligt tijdens de
bijeenkomst afgemeerd bij het Muziekgebouw.
Arctisch Centrum
Het Arctisch Centrum is een expertisecentrum van de Rijksuniversiteit
Groningen dat gespecialiseerd is in poolonderzoek. Binnen het centrum
wordt archeologisch, historisch, geografisch en biologisch onderzoek
gedaan in en betreffende de poolgebieden. Veel van dit onderzoek
maakt deel uit van internationale onderzoeksprojecten die niet alleen
een fundamenteel maar ook een toegepast karakter hebben. Zo
participeren onderzoekers van het Arctisch Centrum in internationaal
milieu- en klimaatonderzoek waarbij ze zich vooral bezig houden met de
gevolgen van veranderingen in de natuurlijke omgeving voor de inwoners
van de poolgebieden.
Noot voor de pers
De overdracht vindt plaats op zaterdag 19 november 2005 om 11 uur in
het Muziekgebouw aan 't IJ, Piet Heinkade1, in Amsterdam
Informatie: Prof. dr. L. Hacquebord, tel. 050-3636832, e-mail
l.hacquebord@rug.nl
Rijksuniversiteit Groningen