Persbericht van de Universiteit Utrecht
Faculteit Geowetenschappen
5 januari 2006
Rivierdelta s op Mars in korte tijd gevormd
Rivierdelta s op Mars zijn - bijna vier miljard jaar geleden - gevormd in zeer korte tijd. Uit onderzoek van de Utrechtse geowetenschapper Maarten Kleinhans blijkt dat sommige delta s zelfs binnen een jaar ontstaan kunnen zijn. Mars heeft volgens Kleinhans dan ook maar relatief korte tijd stromend water gehad, veel korter dan tot nog toe is verondersteld. Eind december 2005 publiceerde Kleinhans hierover in het Journal of Geophysical Research Planets.
Er liggen veel rivierdelta s in inslagkraters op het zuidelijk halfrond van Mars. Deze kraters stroomden vol met water vanuit de riviergeulen. Het water voerde zand, grind en rotsen mee en sleet zo de rivierdalen uit. Het sediment kwam terecht in de kratermeren en vormde delta s. Kleinhans heeft berekend hoe snel de Martiaanse rivieren het sediment mee hebben gesleept. Dit vergeleek hij met de hoeveelheid sediment die was weggesleten uit de rivierdalen en was neergelegd als delta s. Daarmee kon hij de tijdsduur vaststellen die minstens nodig was voor de vorming van de delta s. Deze minimum vormingsduur varieert van minder dan een jaar tot tientallen jaren. Dit alles vond bijna vier miljard jaar geleden plaats. Om nu nog te bepalen hoe hard en hoe lang het water in de Martiaanse rivieren stroomde, heeft Kleinhans aardse formules aangepast voor het verschil in zwaartekracht.
Stromend water op Mars
Een grote onzekerheid in de berekeningen van Kleinhans is de vraag of het water continu doorgestroomd heeft bij de vorming van de Martiaanse delta s. In werkelijkheid was de toevoer van water aan de rivieren waarschijnlijk sterk variabel in de tijd. Van de Gusev krater is bijvoorbeeld bekend dat het water afkomstig was uit een enorm meer, dat op catastrofale manier in een paar jaar leegliep. De hoeveelheid water in dat meer is echter niet voldoende om de grootte van de stroomafwaarts gelegen delta te kunnen verklaren. Het moet dus een paar keer bijgevuld zijn met water en opnieuw zijn leeggelopen. Over de tijd die nodig is om het meer op te vullen is niets bekend. De totale vormingsduur van de delta zou dan ook veel groter kunnen zijn dan het paar jaar dat nu uit de berekening volgt. Toch is een vormingsduur van bijvoorbeeld 10.000 jaar nog zeer kort op een geologische tijdschaal, en veel korter dan tot nu toe voor Mars wordt aangenomen. In vergelijking: de Rijn-Maasdelta in Nederland en veel andere delta s over de hele wereld zijn ook in de laatste 8.000 jaar gevormd.
Delta s nabootsen
Een andere onzekerheid is de vraag of het Martiaanse sediment vooral uit fijn zand of grove grind bestaat. De landers van de NASA hebben de Marsbodem maar op enkele plaatsen dichtbij genoeg kunnen fotograferen. De samenstelling van het sediment is van groot belang voor de uiteindelijke vorm van de delta s. In de toekomst willen Utrechtse geowetenschappers daarom delta s laten ontstaan in het laboratorium. Zo kan worden gecontroleerd welke deltavorm hoort bij welke omstandigheden en mengsels van sedimenten. De delta s in het laboratorium zijn goed vergelijkbaar met een paar typen delta s op Aarde en op Mars. Deze interplanetaire vergelijking levert ook meer begrip op van de delta s op Aarde.
Afbeeldingen
Bij het persbericht op www.uu.nl/nieuws is een afbeelding te vinden van de fan delta in de Holden krater.
Kijk ook op: http://photojournal.jpl.nasa.gov/figures/ en www.msss.com/mars_images/
Meer informatie over de Mars Express van de ESA met mooie beelden met sporen van water op: www.dlr.de
Publicatie
Journal of Geophysical Research Planets: Kleinhans, M. G. (2005), Flow discharge and sediment transport models for estimating a minimum timescale of hydrological activity and channel and delta formation on Mars, J. Geophys. Res., 110, E12003, doi:10.1029/2005JE002521.
Publications.
Nadere informatie
Perscommunicatie Universiteit Utrecht, (030) 253 9300, e-,mail perscommunicatie@uu.nl of r.e.t.meijer@uu.nl
Universiteit Utrecht