Ministerie van Sociale Zaken
en Werkgelegenheid
Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer Postbus 90801
2509 LV Den Haag
der Staten-Generaal Anna van Hannoverstraat 4
Binnenhof 1a Telefoon (070) 333 44 44
2513 AA `s-GRAVENHAGE Telefax (070) 333 40 33
Uw brief Ons kenmerk
AV/A&Z/2006/15977
Onderwerp Datum
Twee onderzoeksrapporten over kinderopvang 28 februari 2006
VERZONDEN
Hierbij bied ik de eindrapportage aan van `De klant in beeld; Wet kinderopvang en de gevolgen
voor de gebruikers'. Het onderzoek is uitgevoerd door onderzoeksbureau Vyvoj in opdracht van
SZW.
Daarnaast ga ik in deze brief in op het heden aan u aangeboden rapport van het SCP: `Hoe het
werkt met kinderen, moeders over kinderopvang en werk'. Het SCP heeft dit onderzoek op eigen
initiatief uitgevoerd, met een financiële bijdrage van SZW.
Beide onderzoeken richten zich op de periode 2004 en 2005, de periode waarin de Wet
kinderopvang werd ingevoerd. Daarbij zij opgemerkt dat de economische groei in deze jaren
(2004-2005) met 1,2% BBP ruim onder het gemiddelde lag van 2,2% in de afgelopen vijftien jaar
(1991-2005). Het gebruik van kinderopvang hangt sterk samen met de conjunctuur. De
vraaguitval bij kinderopvang in 2005 moet ook in die context worden bezien. In beide
onderzoeken zijn ouders met kinderen tot 12 jaar geënquêteerd over arbeidsparticipatie en het
gebruik van kinderopvang. Het Vyvoj-onderzoek richt zich alleen op gebruikers van formele
kinderopvang. Het SCP-onderzoek heeft een bredere groep onderzocht, namelijk een steekproef
van (werkende en niet-werkende) moeders met kinderen tot 12 jaar, waarvan een deel (13%)
gebruik maakt van formele kinderopvang.
De klant in beeld; Wet kinderopvang en de gevolgen voor de gebruikers (Vyvoj)
Doel van dit onderzoek was de gevolgen van de Wet kinderopvang voor de `bestaande'
gebruikers (eind 2004) van formele kinderopvang in beeld te brengen. Daarvoor is een steekproef
van meer dan 1000 ouders die eind 2004 gebruik maakten van formele kinderopvang op 3
meetmomenten in 2004 en 2005 geënquêteerd.
Uit het onderzoek blijkt, dat de Wet kinderopvang voor het merendeel (85%) van de `bestaande'
gebruikers van formele kinderopvang eind 2004 geen gevolgen heeft gehad voor het gebruik van
formele kinderopvang in 2005. Van de bestaande gebruikers geeft 15% aan dat- naast ook andere
redenen- de Wet kinderopvang reden was om het gebruik van formele kinderopvang te wijzigen:
7,5% zegt het gebruik verminderd te hebben, 6% zegt gestopt te zijn, en 1,4% geeft aan het
2
gebruik van formele kinderopvang te hebben vermeerderd. Daarbij worden de kosten van
kinderopvang het meest als reden voor wijzigingen genoemd.
De ouders die het gebruik van formele kinderopvang hebben verminderd of gestopt, zijn relatief
vaker te vinden in de midden- en hogere inkomensklassen, en ook in huishoudens met ontbrekende
werkgeversbijdragen.
De ouders die aangeven het gebruik van formele kinderopvang wegens de Wet kinderopvang te
hebben vermeerderd, zijn met name te vinden in de laagste twee inkomensklassen (belastbaar
gezinsinkomen tot 30.000 per jaar). Juist voor deze groepen is kinderopvang in 2005 goedkoper
geworden.
De onderzoeksopzet maakt het niet mogelijk een uitspraak te doen over veranderingen in het totale
volume (inclusief in- en uitstroom) aan uren kinderopvang in 2005 ten opzichte van 2004. Doel van
het onderzoek was immers de gevolgen voor `bestaande gebruikers' van eind 2004 in kaart te
brengen. Wel geeft het onderzoek een indicatie. Het totale volume aan uren kinderopvang is voor
de `bestaande gebruikers' met 7,3% gedaald, deels door een effect van de wet, maar deels ook
door de natuurlijke uitstroom.
Daarnaast is door middel van een beperkt aanvullend onderzoek een beeld verkregen van de
nieuwe instroom in 2006. Het profiel van de nieuwe gebruikers van formele kinderopvang in 2005
wijkt qua inkomen, opleidingsniveau, stedelijkheid en andere aspecten niet af van het profiel van de
gebruikers eind 2004. De precieze omvang van de groep nieuwe instroom kon niet exact worden
vastgesteld, en wordt door het onderzoeksbureau geschat op 21% tot 32% van de 0-3 jarigen op
jaarbasis. Het te verwachten instroompercentage voor de formele kinderopvang van 0-3 jarigen is
bij gelijkblijvende omvang van de markt 25% op jaarbasis. De berekeningswijze geeft geen exacte
vergelijking, maar kan worden gezien als indicator voor de vergelijking tussen instroom en
uitstroom. De omvang van de nieuwe instroom komt overeen met een omvang van instroom zoals
verwacht vóór invoering van de Wet kinderopvang.
Hoe het werkt met kinderen; moeders over kinderopvang en werk (SCP)
Doel van dit onderzoek was inzicht te verkrijgen in overwegingen van moeders om gebruik te
maken van (formele en informele) kinderopvang in verband met arbeidsparticipatie. Daarvoor
werden 2000 moeders met kinderen van 0-12 jaar in 2004 en 2005 geënquêteerd.
Uit het onderzoek blijkt dat opvattingen over werk en kinderopvang het meest bepalend zijn voor
de arbeidsparticipatie van moeders.
In 61% van de huishoudens met kinderen tot en met 12 jaar wordt geen gebruik gemaakt van
formele of informele kinderopvang. In ruim de helft van deze huishoudens werkt de moeder niet en
zorgt zij zelf voor haar kinderen. In de overige huishoudens stemmen de ouders onderling de
werktijden op elkaar af, of werkt de moeder uitsluitend onder schooltijd. Werken in deeltijd biedt
deze moeders de mogelijkheid om de zorg voor kinderen grotendeels of geheel in eigen handen te
houden
Er wordt vaker gebruik gemaakt van informele dan van formele opvang. In 31% van alle
huishoudens in dit onderzoek passen familie of bekenden op de kinderen, in 13% van de
huishoudens wordt (ook) gebruik gemaakt van formele kinderopvang. Huishoudens met nog niet
schoolgaande kinderen maken vaker gebruik van formele opvang dan huishoudens met kinderen
op de basisschool (24% versus 7%).
3
Meer dan de helft van de moeders vindt dat een kind het beste altijd door de eigen ouders kan
worden opgevangen. Dit geldt met name voor moeders van basisschoolleerlingen. Het merendeel
van de moeders ziet (schoon)ouders en andere familieleden of bekenden als betrouwbare
opvangadressen. Het vertrouwen in de formele opvang is geringer; twee op de drie moeders
zouden hun kinderen daar liever niet aan toevertrouwen. Sterk naar voren komt in dit onderzoek
dat opvattingen over `goede zorg' voor kinderen in relatie tot de zorg die kinderopvang biedt van
invloed zijn op de arbeidsdeelname.
Ten tijde van het onderzoek was er voldoende aanbod aan formele opvang. Ook de kosten van
kinderopvang komen in dit onderzoek niet naar voren als onoverkomelijk struikelblok om toe te
treden op de arbeidsmarkt of meer uren te gaan werken. Gemiddeld genomen beslaan de
opvangkosten een kwart van het inkomen van de vrouw en een tiende van het huishoudinkomen.
Het SCP concludeert in de epiloog, dat het van belang is dat het vertrouwen in de formele opvang
verder toeneemt. Moeders houden de belangen van hun kinderen heel scherp in de gaten en stellen
hoge eisen aan kinderopvang. Zij zullen hun kinderen uitsluitend aan opvang toevertrouwen als zij
ervan overtuigd zijn dat de kwaliteit gewaarborgd is en de opvang goed is voor hun kind. Steeds
meer moeders hebben het gevoel dat dat bij formele opvang het geval is, getuige het steeds grotere
aandeel kinderen dat aan deze opvang wordt toevertrouwd. Maar nog steeds is er een categorie
vrouwen voor wie dit niet geldt en die (mede) daarom niet buitenshuis werken.
Beleidsreactie en -maatregelen
De gevolgen van de invoering van de Wet kinderopvang zijn, blijkens het Vyvoj-onderzoek,
beperkt gebleven. Wel gaf een deel van de gebruikers- relatief vaker ouders uit de midden en
hogere inkomensklassen- aan dat de wet (mede) aanleiding was het gebruik van formele
kinderopvang te verminderen. Voor de midden en hogere inkomens waren de kosten voor
kinderopvang in 2005 vaak hoger dan in 2004. Dit knelpunt heeft het kabinet vorig jaar al
onderkend. Om dit knelpunt op te lossen is met ingang van 1 januari 2006 een intensivering met
200 miljoen voor de kinderopvang ingezet. Daarvan komt 130 miljoen direct ten goede aan de
ouders uit de midden- en hoger inkomensklassen. Met deze intensivering is dit negatieve
inkomenseffect van de wet gerepareerd (zie tabel 1). Ik verwacht dan ook dat het gebruik van
formele kinderopvang door deze groepen in 2006 weer aan kan trekken. Daar komt bij dat de
arbeidsmarkt zich herstelt. De werkloosheid is inmiddels over haar hoogtepunt heen en de
werkgelegenheid groeit in 2006 voor het eerst sinds vier jaar weer. Ook dit zal een effect hebben
op het gebruik van kinderopvang. Ik hoor van ondernemers in de kinderopvang ook signalen dat in
de laatste maanden sprake is van een aantrekkende vraag.
Tabel 1 Netto huishouduitgaven per jaar voor 3 dagen dagopvang voor 2 kinderen, bij een
volledige werkgeversbijdrage.
Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid