Spotten met de actualiteit: de geschiedenis van de politieke spotprent in Nederland

De wereld is al weken in de ban van de spotprent. De cartoons van de profeet Mohammed die de Deense krant Jyllands-Posten publiceerden vielen in de moslimwereld niet in goede aarde en er zijn zelfs al doden in deze affaire gevallen. Nog niet heel lang geleden stond ook heel Nederland op zijn kop bij beledigende religieuze of politieke prenten.

Binnenkort verschijnt een AO-uitgave over de geschiedenis van de Nederlandse spotprent. Sinds wanneer kennen we deze vorm van humor in ons land, hoe heeft de spotprent zich ontwikkeld en op welke manier is er in de loop der eeuwen op gereageerd?

Zolang mensen tekenen, hebben ze andere mensen uitgebeeld. Al vanaf het prille begin van de tekenkunst maken kunstenaars gebruik van overdrijving. Zo staan op oude Griekse vazen figuren afgebeeld die er bespottelijk uitzien door te grote neuzen, dikke lippen of spitse kinnen. Van groot belang voor de ontwikkeling van de spotprent was de uitvinding van de drukpers in de vijftiende eeuw. Want vanaf dan kunnen gravures met spotprenten vermeerderd en verspreid worden.

De eerste spotprenten in Nederland hangen samen met een roerige politieke tijd. Tijdens de tachtigjarige oorlog verscheen er een golf van prenten tegen de Spaanse overheersers. De oudste prent die teruggevonden is betreft een karikatuur van de Spaanse hertog van Alva uit het jaar 1572. Daarnaast zijn in deze periode de Paus en de katholieke kerk doelwit van spot voor calvinistische spotprenttekenaars.

Dat spotprenten in Nederland niet altijd onschuldig geweest zijn, bewijst het jaar 1672. De verhoudingen tussen de Republiek en Engeland waren in dit rampjaar zeer gespannen en ons land werd dan ook overspoeld met pamfletten die de spot dreven met de Engelsen. De Engelse koning was echter not amused door deze, vaak persoonlijke, beledigingen en gebruikte de Nederlandse pamfletten als motief om een oorlog tegen de Republiek te beginnen. De Nederlanders zouden met hun spotprenten de oorlog zelf uitgelokt hebben!

Door nieuw ontwikkelde druktechnieken verschenen aan het einde van de negentiende eeuw de eerste kranten. Spotprenten konden vanaf die tijd in kranten afgedrukt worden, waardoor ze een vast platform kregen en een wijde verspreiding.

De twintigste eeuw zorgde voor een verdere groei en bloei van de politieke prent. Vanaf de jaren zestig worden heilige huisjes als geloof, seksualiteit en hoogwaardigheidsbekleders steeds meer betreden, met de nodige ophef vandien. In dit AO worden een aantal processen naar aanleiding van spotprenten besproken die laten zien hoe de grenzen van de vrijheid van meningsuiting langzaam verschoven worden.

De AO-uitgave 'Spotprenten' (AO 2848) verschijnt half maart, maar is nu al te bestellen voor ¤ 3,25 excl. verzendkosten bij AO, via de website: www.actueleonderwerpen.nl of bel 0320-286962. De uitgave is ook via de boekhandel te bestellen. Abonnees van de AO-reeks krijgen de uitgave automatisch thuisgestuurd. Of bestel de digitale uitgave van dit AO voor ¤ 1,95 (hier worden geen verzendkosten bij gerekend).

Eerder verschenen boekjes in dezelfde categorie zijn o.a.: Persvrijheid (AO 2805), De vrijheid van meningsuiting (AO 2818) en Het staat in de krant (AO 2009).


IVIO Uitgeverij B.V.
IVIO Uitgeverij brengt sinds 1936 de populair-educatieve Actuele Onderwerpen reeks uit, met als doel hoogwaardige, exclusieve informatie op een objectieve en toegankelijke wijze voor een breed publiek te ontsluiten. Abonnees ontvangen elke twee weken een uitgave over een verassend en actueel onderwerp.

Kijk ook op onze website voor andere uitgaven of abonnementen: www.actueleonderwerpen.nl