Lijst Pim Fortuyn
De geschiedenis herhaalt zich niet
Den Haag, 06/05/2006 - Laat ik het maar ronduit zeggen. Ik geloof niet
in het bestaan van een gat op rechts. Het gat zit overal, links en
rechts, waar sprake is van een regentenmentaliteit. Ik geloof niet dat
een Geert Wilders, Peter R. de Vries of Marco Pastors op eigen kracht
dertig zetels in de Tweede Kamer kan behalen, laat staan daarvoor
bekwame kamerleden kan vinden. Het verlangen naar een nieuwe Pim
Fortuyn dat door Maurice de Hond wordt gesignaleerd, is even
begrijpelijk als het verlangen naar een herhaling van het EK voetbal
1988. Wie denkt dat de klok gewoon kan worden teruggezet naar 6 mei
2002, denkt als de generaals die de vorige oorlog naspelen, denkt als
de sportjournalisten die nog steeds het Nederlands elftal willen laten
spelen als in 1988.
We willen aanvallend en dominant voetbal, we willen spektakel, ook in
de politiek. Ondertussen wordt een outsider als Griekenland Europees
kampioen en wint een outsider als Van Buitenen de Europese
verkiezingen. Het grote verschil tussen politiek en sport is dat
Nederland wel vier, acht, twaalf of zestien jaar kan wachten op het
nieuwe droomelftal, maar niet op het droomkabinet. De geschiedenis
herhaalt zich niet op dezelfde wijze, ook al willen politicologen en
columnisten ons dat doen geloven. Zelfs al zou Pim Fortuyn in eigen
persoon reïncarneren in ons midden, dan nog is een herhaling van 2002
onwaarschijnlijk. Een gewaarschuwd mens telt voor twee. De politieke
tegenstanders zullen zich niet voor de tweede keer laten verrassen
door hun tegenstander te minachten en te onderschatten; de pers heeft
haar les geleerd en niet in de laatste plaats: de kiezer heeft de
LPF-soap met hoge kijkdichtheid bekeken en zal argwanend beoordelen of
de zo geprezen stemmentrekker wel de mensen en de organisatie achter
zich heeft om waar te maken wat hij belooft.
Zeker, er is ruimte voor een nieuwe Pim Fortuyn. Maar welke Pim
Fortuyn leeft er in de harten van de mensen? Een rechtse
charismatische populist die hamerde op de themas veiligheid en
vreemdelingenbeleid, zoals zijn invloedrijke tegenstanders ons weer
willen doen geloven? Of een inspirerende leider die de burger weer
richting en hoop gaf?
Fortuyn was gekwetst door de rechtse karikatuur die zijn tegenstanders
van hem schetsten, gekwetst door de miskenning van zijn sociologische
werk. In zijn huis beslaan de boekenplanken met zijn boeken en studies
vele meters. Hij bracht adviezen aan de overheid uit, schreef
wetenschappelijke rapporten over het functioneren van onderwijs, zorg
en openbaar bestuur. Het standaardwerk van Pim Fortuyn is De verweesde
samenleving dat begint met de sleutelzin: Sinds 1990 houd ik mij bezig
met de intrigerende omgang van ons land met de moderniteit. De
socioloog Fortuyn was gegrepen door de vraag wat onze moderne Westerse
samenleving zo welvarend en succesvol heeft gemaakt, welke kostbare
verworvenheden wij moeten behouden en doorgeven aan onze kinderen en
aan nieuwkomers. Fortuyn identificeerde de kernwaarden van de
moderniteit, zoals de scheiding van Kerk en Staat, de ontwikkeling van
de parlementaire democratie, de gelijkwaardigheid van man en vrouw,
van homo en hetero, de vrije marktwerking, de vrijheid van
meningsuiting, individuele verantwoordelijkheid en gemeenschapszin. In
een geseculariseerde samenleving waarin de verzuiling alleen nog
bestaat in politieke partijen en omroepen, geven deze kernwaarden een
houvast.
Wie Fortuyn reduceert tot een rechts populist doet hem niet alleen
onrecht, maar wakkert ook de mediahype aan van zogenaamd
charismatische politici. De personendemocratie lijkt uit te draaien op
een Idols-finale. De jacht op charismatische personen is een
dwaalspoor dat is uitgezet door journalisten en politicologen die
willen dat het spel volgens hun regels wordt gespeeld. Het is leuk om
over personen te schrijven, de parlementaire journalistiek vertoont
ook steeds meer trekjes van sportverslaggeving waarbij meer sprake is
van meningen dan van feiten. Maar de jacht op een charismatische
lijsttrekker is niet alleen leuk voor de media, hij speelt ook de
gevestigde partijen in de kaart die immers over een veel groter
potentieel aan geschikte personen beschikken. De PvdA heeft zich
zonder al te grote problemen hervormd, binnen de VVD woedt een
machtsstrijd die vooralsnog de partij niet schaadt, GroenLinks kan de
bestuurscrisis snel de baas worden, het politieke gestuntel van D66
hoeft deze partij niet fataal te worden, omdat er nog volop leven is
buiten de fractie. Aan de continuïteit van deze partijen wordt niet
getwijfeld, omdat ze niet afhankelijk zijn van één charismatische
politicus maar van een politiek programma. De leden dragen de
lijsttrekker en niet andersom. Het is een misvatting dat je politiek
kunt bedrijven zonder partijorganisatie. Personendemocratie
bevoordeelt bijna altijd de gevestigde partijen, die ook over de
middelen beschikken voor een mediacampagne. Sporadisch - eens in een
generatie als de politieke partijen zijn ingedut - breekt een
nieuweling door. Na Hans van Mierlo in 1966 hebben we 35 jaar op Pim
Fortuyn moeten wachten.
Nee, de doorbraak van Pim Fortuyn was helemaal niet die van een
charismatische persoonlijkheid en een goede debater. Dat etiket is hem
achteraf opgeplakt. Fortuyn was ook geen allemansvriend zoals Wouter
Bos, de Beaujolais onder de politici die iedereen lekker vindt. Toch
stemden in 2002 1,6 miljoen gewone mensen op hem, op de LPF die zijn
standpunten bleef uitdragen. Pim was ook geen debater in de huidige
parlementaire betekenis van het woord. Pim was een begaafd spreker,
een echte redenaar, ook in staat het tv-debat kort en scherp te
voeren, maar Pim zag op tegen de lange en geestdodende debatten in de
Kamer. Pim zou als premier als een moderne Demosthenes of
Quintillianus prachtige en meeslepende redevoeringen hebben gehouden,
, maar als hij voor de vijfde keer in vijf minuten zou worden
geïnterrumpeerd door een Kant of een Halsema, zou hij in woede zijn
ontstoken. Hij wilde vandaan onder de Haagse kaasstolp. Iedere week
een dag per helikopter het land in om de burgers te bezielen zelf
actief te worden. Ik was graag meegevlogen
De Tweede Kamer moet helemaal geen debatingclub worden. Het gekakel
tijdens het vragenuurtje is alleen leuk voor de journalisten op de
tribune. De betrokken politici mogen vervolgens hopen dat zij een
minuutje krijgen van Meester Mingelen in Den Haag Vandaag, maar de
kloof tussen burger en politiek wordt er geen centimeter kleiner door.
Paul van Buitenen krijgt hooguit de troostprijs als het gaat om de
verkiezing van charismatische personen, maar was ondertussen wel de
verrassing van de Europese verkiezingen.
Fortuyn staat in een lange Nederlandse traditie die terug gaat tot
Joan Derk van der Capellen tot den Pol. Hij liet zich inspireren door
diens pamflet Aan het volk van Nederland. De doorbraak van Pim Fortuyn
heeft dan ook alles te maken met het aanpakken van de regentenklasse
in Nederland, met het concreet benoemen van de problemen en hun
oorzaken, en met het tonen van daadkracht. Dat is wat hij bedoelde
met: ik zeg wat ik denk en ik doe wat ik zeg. Fortuyn was een
inspirerend leider, een authentieke persoonlijkheid, niet het product
van een mediahype, maar volledig zichzelf. Natuurlijk had Pim Fortuyn
volop charisma, ik zal de laatste zijn om dat te betwisten, maar
louter charisma maakt iemand nog geen premier van dit land. Want dat
wordt het centrale punt in 2007. De lijsttrekkers van de grote
partijen zullen langs deze meetlat worden gelegd: wie willen wij als
premier van het land, wie heeft de vertrouwenwekkende en bestuurlijke
kwaliteiten daarvoor? Lubbers en Kok genoten dat vertrouwen, ondanks
het ontbreken van charisma. Wouter Bos is een publiekslieveling, maar
moet zijn leiderschapskwaliteiten nog tonen. Voor modern leiderschap
is naast de externe uitstraling minstens zo belangrijk dat het ook
intern wordt gedragen. Dat is de lakmoesproef voor leiderschap: volgt
de partij eensgezind de politieke leider? Verenigt hij zijn achterban,
ook bij het nemen van moeilijke beslissingen zoals de strategische
keuze voor een links kabinet of voor samenwerking met CDA of VVD? Die
horde zal Bos nog moeten nemen.
Pim Fortuyn was de juiste man op de juiste tijd met het juiste
programma én de juiste zwakke tegenstanders. De vloek van
mannetjesmakers en opiniepeilers is dat zij talentvolle kandidaten als
Heinsbroek, Wilders, Peter R. de Vries of Pastors voorspiegelen dat
2002 kan worden herhaald, omdat charisma in een tv-democratie
voldoende zou zijn. Dat is hetzelfde als het Nederlands elftal met
alleen spitsen laten spelen. Die spits is belangrijk, maar kan het
niet zonder elftal en tactiek. De hervormde LPF heeft een goed elftal
met ervaring, maar ontbeert de scorende spits. Samenwerking ligt dus
voor de hand, maar lijkt vooralsnog ver te zoeken. Op rechts ontbreekt
het besef dat modern leiderschap vooral intern verenigend moet zijn.
Het resultaat van de Alleingang zal zijn dat allen in 2007 met lege
handen zullen staan en dat is het slechtste eerbetoon aan Pim Fortuyn
dat denkbaar is.
Mat Herben
Mat Herben was woordvoerder van Pim Fortuyn van 1 maart tot 6 mei
2002.
dit artikel is gepubliceerd in TROUW, 6 mei 2006