12 mei 2006
Door zeer intensieve controle door de boswachters van Staatsbosbeheer
is deze winter het predatormodel succesvol toegepast. Bij deze
beheermethode, ontwikkeld in samenwerking met wetenschap en
beleidsinstanties, wordt in geval van eventueel individueel lijden van
grote grazers tijdig ingegrepen waardoor het lijden van dieren wordt
voorkomen. In het kader van dit predatormodel is afgelopen winter 80%
van de dieren die volgens het zelfregulerend mechanisme van de natuur
zouden sterven met het geweer gedood. Vorig jaar bedroeg dat
percentage 65%. Door het tijdig ingrijpen geeft Staatsbosbeheer goede
invulling aan haar wettelijke zorgplicht voor de grote grazers in
natuurgebied Oostvaardersplassen. De rechter was in maart ook deze
mening toegedaan.
Binnen de kaders die opgesteld zijn in overleg met dierenartsen en
ecologen, hanteert Staatsbosbeheer een verbeterd predatormodel. De
boswachters zijn dagelijks in het natuurgebied en door deze intensieve
controle worden verzwakte dieren er op tijd uitgehaald. Doordat er
afgelopen winter voor het eerst toestemming was om te schieten met een
geweer met demper, was het verstoringseffect voor de overige dieren
nog veel minder. De grote grazers in het gebied laten natuurlijk
gedrag zien wat ze op andere plekken niet kunnen vertonen. De dieren
die nu in de Oostvaardersplassen leven, zijn er geboren en zullen er
ook sterven. De dieren hebben een leven in vrijheid gehad en
Staatsbosbeheer neemt de verantwoordelijkheid voor de zorg voor de
dieren en geeft ze een zo goed mogelijke einde. Staatsbosbeheer ziet
dit systeem van natuurlijke selectie binnen een populatie dieren als
basis voor het welzijn binnen een populatie en het duurzaam
voortbestaan van die populatie. De natuurlijke selectie vindt vooral
aan het einde van de winter (februari, maart en begin april) plaats.
Natuurlijke aantalsregulatie
De kuddes Heckrunderen, konikpaarden en edelherten in de
Oostvaardersplassen lijken op basis van de huidige populatiecijfers
van 1 mei 2006 niet verder meer te groeien. Onder de huidige
omstandigheden lijkt de verzadigingsdichtheid van het natuurgebied
bereikt. Momenteel leven er 2440 grote grazers in het natuurgebied,
ten opzichte van 2450 dieren vorig jaar mei. Er treedt klaarblijkelijk
natuurlijke aantalsregulatie op door de hoeveelheid beschikbaar
voedsel. In grote natuurgebieden is dat een natuurlijk verschijnsel.
De aantalsregulatie wordt in grote mate bepaald door de
weersomstandigheden in de winter. Ook de mate en de duur van de
aanwezigheid van de kolganzen en brandganzen, die het gras zeer kort
eten, spelen een belangrijke rol in de aantalsregulatie van de
grazers. Dit heeft tot gevolg dat vrouwelijke dieren het eerste jong
op latere leeftijd krijgen, terwijl er ook niet meer elk jaar een jong
geboren wordt. De natuur regelt dus zichzelf door middel van een
natuurlijke geboortebeperking.
Huidige aantallen
Momenteel leven er 2440 grote grazers in het natuurgebied: 370
Heckrunderen, 770 konikpaarden en 1300 edelherten. Vorig jaar mei
waren er 440 Heckrunderen, 760 konikpaarden en 1250 edelherten.
De natuurlijke sterfte bij de kuddes in de Oostvaardersplassen vindt
overwegend plaats in de periode januari tot en met april. De laatste
jaren was dit ongeveer 90% van de totale jaarlijkse sterfte. De
sterfte van de afgelopen periode (31 december- 1 mei 2006) was als
volgt: 171 Heckrunderen (224 in 2005), 185 konikpaarden (129 in 2005)
en 236 edelherten (248 in 2005). Het aantal grote grazers is in het
gebied, vergeleken met de situatie per 1 mei 2005, afgenomen met 4%.
Als er jaarlijks evenveel dieren worden geboren en overleven als dat
er sterven, mag men er van uitgaan dat de draagkracht van een gebied
op dat moment is bereikt. Het betekent niet dat komende jaren het
totaal aantal dieren constant zal zijn. Afhankelijk van het
voedselaanbod, het totaal aantal grote grazers, het aantal aanwezige
(overwinterende) ganzen en het weer (de strengheid van de winter,
neerslag en temperatuur) zullen er jaarlijke fluctuaties optreden in
geboorte en sterfte. Hierdoor zal het totaal aantal grazers schommelen
rond een langjarig gemiddelde. Uitschieters naar boven en beneden
blijven evenwel goed mogelijk.
Uit de literatuur is bekend dat de schommelingen in natuurlijke
systemen een omvang kunnen krijgen die enkele malen groter is dan de
gemiddelde jaarsterfte. De huidige draagkracht van het gebied zal ook
altijd onderhevig zijn aan veranderingen. Wanneer de kuddes edelherten
en konikpaarden nog verder groeien en de vegetatie zich verder zal
ontwikkelen kan dit invloed hebben op de draagkracht van het gebied
voor de Heckrunderen. Eén ding is zeker; draagkracht en omvang van de
kudde zullen door de tijd behoorlijk gaan veranderen. Dit is normaal
voor grote natuurgebieden als de Oostvaardersplassen. Dit alles duidt
er op dat de verschillende soorten steeds meer hun eigen plek in het
ecosysteem gaan innemen, en daarmee zorgen voor een verdergaande
ontwikkeling van het landschap.
Natuurlijke regulatie
De afname van de groei is door verschillende natuurlijke
verschijnselen te verklaren. Allereerst is het een feit dat de
beschikbaarheid van de hoeveelheid voedsel bepaalt hoeveel dieren er
kunnen leven. In alle (grote) natuurgebieden is dat een normaal
verschijnsel. Aan dat evenwicht draagt ook bij dat het aantal
geboorten afneemt. Het is een natuurlijk proces dat bij een toenemend
aantal dieren het aantal vrouwelijke dieren dat niet meer elk jaar een
jong krijgt, ook toeneemt. Deze vorm van geboortebeperking heet
dichtheidsafhankelijke regulatie. Ook krijgt een vrouwelijk dier pas
op latere leeftijd haar eerste jong. Bovendien komen nu ook dieren op
een leeftijd dat ze door ouderdom sterven. Runderen worden in dit
natuurgebied gemiddeld tien jaar met uitschieters naar twintig jaar of
ouder. De paarden bereiken een gemiddelde leeftijd van 17 jaar en
herten van circa 10-11 jaar. De dieren die ruim 20 jaar geleden werden
uitgezet, waren vooral jonge dieren. Er waren weinig dieren en volop
voedsel, dus de sterfte was heel laag. Nu is die generatie op een
leeftijd dat ze van ouderdom sterven. Vrijwel alle dieren die in de
Oostvaardersplassen leven, zijn daar geboren.
Staatsbosbeheer