D66
Bijdrage van D66-Tweede-Kamerlid Bert Bakker aan het wetgevingsoverleg
d.d. 15 mei 2006 met staatssecretaris Rutte (Onderwijs, Cultuur en
Wetenschap) over de financiering in het hoger onderwijs en de
invoering van leerrechten
Leerrechten
De D66-fractie is in beginsel voor leerrechten. Zij bevorderen de
keuzevrijheid, zij geven mogelijkheden tot flexibiliteit en mobiliteit
en zij zijn in ieder geval in potentie in staat om via vraagsturing de
kwaliteit en de innovatie te vergroten, zij geven meer ruimte aan
excellente studenten en zij leiden tot studentvolgende financiering,
of zo zou het ten minste moeten zijn.
Het wetsvoorstel zet daar een eerste stap in, maar is in veel
opzichten nog onvoldoende. Om te beginnen zijn leerrechten uitgedrukt
in periodes, in tijdvakken in plaats van in modules, wat eigenlijk
veel logischer zou zijn. Een periode van een halfjaar is te lang voor
studenten en het is ook te lang om het effect te kunnen hebben dat
mijn fractie graag zou zien optreden. Er staan nogal wat
administratieve lasten tegenover. Je kunt je zelfs de vraag stellen of
de voordelen wel opwegen tegen het nadeel van de administratieve
lasten. Ik heb mij van meet af aan thuis gevoeld bij de manier waarop
mevrouw Joldersma het meest gewenste model omschreef, het
Eftelingmodel. Ik zal de beschrijving die mevrouw Joldersma gaf, niet
herhalen, maar ik vind het een heel interessante gedachte, hoewel er
natuurlijk veel haken en ogen aan zitten. In ieder geval zou dat het
perspectief moeten zijn waarnaar wij ontwikkelen. Ik wil de
staatssecretaris vragen om na vandaag als wij even aannemen dat het
wetsvoorstel het haalt dat traject uitdrukkelijk in gang te zetten.
Maandsystematiek
De fractie van D66 is dus in beginsel voor leerrechten, maar vindt de
uitwerking nog niet goed genoeg. Ik heb het al gehad over het eerste
halfjaar. Ik voel heel veel voor het amendement dat inmiddels is
ingediend door mevrouw Joldersma en de heer Tichelaar om te komen tot
een systematiek van een jaar. Ik zal dat amendement dan ook steunen.
Wij hebben het in een aantal interruptiedebatjes gehad over de vraag
hoe het dan moet met de bekostiging van de instelling. Komt er dan een
tweede peilmoment? Zeker wanneer de grote bewegingen van studenten
meevallen en niet meer dan enkele procenten beslaan, is het denkbaar
om de plussen en minnen die alle instellingen in de loop van een jaar
ervaren, tegen elkaar weg te strepen en te zeggen: het eerstvolgende
peilmoment is dan weer volgend jaar. Dat is denkbaar. Ik ben heel
benieuwd naar de antwoorden van de staatssecretaris op alle
aangedragen suggesties. De kern van het geheel en daar gaat het mij om
is de student en de maandsystematiek.
Als je het perfect regelt, wil je natuurlijk op het moment dat een
student overstapt de bekostiging laten volgen. Dat is evident. De
vraag is alleen of het in de praktijk niet zo is dat er studenten
overstappen van instelling A naar instelling B, studenten van
instelling B naar instelling C en andere studenten weer van instelling
C naar instelling A. De vraag is of onder die overstappen zoveel
daadwerkelijke bewegingen schuilgaan dat je al die administratieve
rompslomp voor een studentvolgingssysteem overhoop moet halen voor een
financiering die de facto in de loop van het jaar maar marginaal wordt
aangepast, omdat het om slechts kleine percentages gaat. Natuurlijk
willen wij heel hoge percentages, maar ik kan mij goed voorstellen dat
je op dit punt een praktische en niet zozeer een principiële
benadering kiest.
Mevrouw Joldersma gaf vanmorgen aan dat wij dan naar een tweede
peildatum in het studiejaar moeten, bijvoorbeeld 1 april. Aan de hand
van de veranderingen die dan worden geconstateerd kan de verdeling die
naar aanleiding van het eerste peilmoment heeft plaatsgevonden worden
gecorrigeerd. Natuurlijk gaan daarachter vele bewegingen schuil, van
duizenden studenten. Wij hopen dat die bewegingen toenemen. Echter,
alleen wanneer per saldo grote aantallen studenten vanuit bijvoorbeeld
Groningen naar andere instellingen vertrekken en geen studenten vanuit
die instellingen naar Groningen, leidt dat de facto tot grote
financieringsverschuivingen. Als er de facto geen grote verschuivingen
zijn, moet de zaak vanwege de administratieve rompslomp misschien
beperkt gehouden worden.
Resterende leerrechten
Ik heb een aantal amendementen ingediend. Ik heb geen amendement
ingediend over de maximering van de inzet van resterende leerrechten
van afgestudeerden op één jaar. Er was in eerste instantie een
amendement-Tichelaar om dit te regelen, maar daarin gebeurde dat voor
iedereen tegelijk. Heb ik goed gezien dat het in het amendement nu
wordt geregeld voor nieuwe studenten, dus voor een stabiele situatie
en niet voor overgangssituaties? Als dat zo is doen zich geen
problemen voor en zal ik het amendement graag steunen.
Geneeskunde
Het wetsvoorstel kent nieuwe rechten toe aan mensen die eerst iets
anders hebben gestudeerd en daarna een opleiding geneeskunde starten.
Het vreemde is dat mensen die al een opleiding op het terrein van de
gezondheidszorg hebben afgerond daarvan worden uitgesloten. Ik vind
het echt belachelijk dat juist mensen die aantoonbaar affiniteit
hebben met de medische sector, met geneeskunde, worden uitgesloten en
dat mensen die bijvoorbeeld Frans zijn gaan studeren vervolgens wel
nieuwe leerrechten krijgen. Ik heb een amendement ingediend om dit te
herstellen. Overigens vind ik dat er sowieso minder reden zou moeten
zijn om een parkeerstudie te volgen. Er is nog steeds een numerus
fixus, een probleem dat drie kabinetten geleden al zou zijn opgelost.
VWOers die overstappen van HBO naar universiteit
Het wetsvoorstel geeft extra rechten aan mbo'ers en havisten die met
hun hbo-propedeusegetuigschrift overstappen naar een wo
bacheloropleiding, maar het sluit mensen met een vwo-achtergrond uit.
Ik heb een amendement ingediend om dat recht ook aan vwo'ers toe te
kennen.
Ik was sowieso al niet zo bang voor de U-bochtconstructies, maar daar
komt bij dat ik vind dat de middelbareschoolcarrière niet van invloed
moet zijn op de leerrechten. Nog een op de drie studenten gaat vanuit
het vwo naar een hbo-opleiding. Als zo iemand alsnog besluit te
switchen naar het wo, zie ik geen reden om hem rechten te onthouden;
vandaar mijn amendement op stuk nr. 34.
Deeltijdstudenten
Er zijn al vragen over de leerrechtensystematiek gesteld waarbij ik
mij kortheidshalve aansluit. Over de deeltijdstudenten wil ik
eventueel een motie indienen, maar dat hangt natuurlijk sterk af van
het antwoord van de staatssecretaris.
Schakelprogrammas
De schakelprogramma's worden vastgelegd in het CROHO-register. Het is
de bedoeling dat men daarvoor uitloopleerrechten kan inzetten. Ik heb
gemerkt dat verschillende woordvoerders dezelfde wens hebben, maar nu
is het de vraag hoe dit technisch moet worden geregeld, via amendering
of op een andere manier door toedoen van de staatssecretaris. Hoe dan
ook, ik dring hier wel op aan.
WHOO
Een sterke positie van de student van belang om de keuzevrijheid en de
flexibiliteit waar te kunnen maken. Er is ook vanochtend al meermalen
gewezen op de relatie met de Wet hoger onderwijs en onderzoek, die wij
nog niet kennen. Belangrijke elementen hierbij zijn medezeggenschap,
die misschien zelfs wel op de allereerste plaats komt, informatie,
transparantie en bescherming van de student als consument. Ik geef
overigens wel toe dat het woord consument tussen aanhalingstekens moet
worden gezet, want de student is natuurlijk niet alleen maar
consument. Kortom, het gaat om de rechtspositie van de student. Wij
gaan dit thema nog apart behandelen. De heer Tichelaar heeft een motie
aangekondigd waar ik veel voor voel, maar het gaat er ook om dat wij
een aantal dingen die direct samenhangen met leerrechten en die een
link met de WHOO hebben, nu al moeten regelen. Daarbij gaat het
bijvoorbeeld om studenten die bij het volgen van een opleiding worden
geconfronteerd met een negatief accreditatiebesluit; die moeten hun
voor die opleiding ingezette leerrechten gewoon van de instelling
terugkrijgen. En dit geldt ook voor het voor die opleiding betaalde
collegegeld.
Begrotingsverplichting
Verder wil de staatssecretaris een deel van de begrotingsverplichting
voor de instellingen schrappen. Dit hangt samen met de uitwisseling
van informatie met het ministerie, maar ook met de medezeggenschap. De
begroting is immers een aanknopingspunt voor de medezeggenschap en de
medezeggenschap concentreert zich voor een belangrijk deel ook op de
begroting. Ik zie eerlijk gezegd geen administratief voordeel in het
schrappen van een deel van de begrotingsverplichting, want iedere
instelling zou toch een begroting moeten maken. Ik heb hierover een
amendement ingediend.
Instellingscollegegeld
Vervolgens het vervallen van het maximum voor het
instellingscollegegeld. Ik ben niet zo geporteerd van het vrijgeven
van de hoogte van het collegegeld, wat mij betreft is er geen
wettelijke bepaling nodig om de beperking tot tweemaal de hoogte van
het wettelijke collegegeld los te laten nu al te regelen. Bovendien,
als wij daar toch toe overgingen, dan zou ik veel voelen voor de
suggestie van mevrouw Kraneveldt om de hoogte van het collegegeld aan
de kostprijs te relateren. Dat vind ik heel sterk, het gaat tenslotte
om publieke instellingen met een groot publiek, algemeen belang. Maar
als wij dit niet doen en als wij het ook niet aan de kostprijs
relateren, als wij volledig in de wereld van de private financiering,
van de private instellingen terechtkomen, zoals mevrouw Joldersma het
omschreef, dan is er op dat punt sprake van marktwerking. Van een
marktpositie mag geen misbruik worden gemaakt; misbruik kun je maken
zodra je een aanmerkelijke marktmacht of een monopolie voor
bijvoorbeeld bepaalde opleidingen hebt. Dan ligt het dus voor de hand
om de NMa bevoegd te verklaren om hierop toezicht te houden. Ik heb
een voorstel ingediend om dit te bewerkstelligen.
Diplomaopslag
De diplomaopslag wordt gezien als een noodzakelijk kwaad om
instellingen te prikkelen tot het leveren van output, maar vanmorgen
is al opgemerkt dat gebruik van dit middel ertoe kan leiden dat te
makkelijk diploma's worden verstrekt, zeker aan het eind van het
traject. Het monitoren hiervan lijkt mij essentieel; hoe denkt de
staatssecretaris dit te kunnen regelen? Overigens is er ook hierbij
een link met de WHOO, want daarin wordt voorgesteld om de
examencommissies in het hoger onderwijs te versterken. De
onderwijsopslag, de vaste bekostigingscomponent, wordt zodanig
vastgesteld dat de nieuwe bekostigingssystematiek in 2008 budgettair
neutraal kan worden ingevoerd. Wat betekent dit voor de verdeelsleutel
voor de financiering van de instellingen? Ik denk hierbij met name aan
het steeds weerkerende probleem van de jonge universiteiten versus de
oude. Dat zullen wij moeten terugvinden in de nog in te vullen bijlage
2 bij het bekostigingsbesluit. Aangezien dit onderdeel er nog niet is,
vraag ik de staatssecretaris wat op dat punt zijn uitgangspunten zijn.
Geoormerkte rijksbijdragen
De geoormerkte rijksbijdragen voor bijvoorbeeld de lerarenopleidingen
worden afgeschaft; zij worden gebundeld in de onderwijsopslag. Nu is
er het risico dat een instrument om specifieke opleidingen te steunen,
bijvoorbeeld artsenopleidingen, komt te vervallen. In ieder geval zijn
de middelen die geoormerkt worden ingezet, moeilijker traceerbaar en
zou er ook een probleem kunnen zijn op het punt van de verantwoording.
Immers, op het moment dat je hiervoor middelen toevoegt, moet dit ook
VBTB-proof zijn: je moet kunnen laten zien dat het is ingezet waarvoor
het is bedoeld. Ik voel er daarom voor om een mogelijkheid in de wet
te creëren voor de geoormerkte rijksbijdrage. Ook op dat punt heb ik
een amendement opgesteld.
Open Universiteit
Een vraag heb ik over de invoering van leerrechten en de betekenis
daarvan in concreto voor studenten aan de Open Universiteit. Bladzijde
24 van de proeve geeft daarover, wat mij betreft, nog te weinig
helderheid.
Profileringsfonds
Over het Profileringsfonds had ik het een en ander willen zeggen, maar
kortheidshalve volsta ik met op te merken dat ik graag het amendement
van mevrouw Joldersma daarover steun. Ik neem hierbij in overweging
dat zij mij heeft verzekerd dat dit amendement min of meer ook geldt
voor college- en examengeld, zij het met een zekere omweg.
Raulinvergoeding
Over de Raulinvergoeding is al het een en ander gezegd door de
collega's. Ik overweeg op dat punt een amendement, maar ik hoor graag
wat de staatssecretaris erover zegt.
30-plussers
Ik vind het jammer dat de stelregel "je leven lang leren" niet is
aangegrepen om vooral ten aanzien van 30-plussers tot een verbetering
in dit opzicht te komen, al begrijp ik dat dit is vanwege allerlei
financiële consequenties. Ik begrijp dat op het moment dat je de
leeftijdsgrens hoger legt of deze helemaal loslaat, dit heel grote
consequenties heeft voor het hele systeem, zodat je dit niet in één
klap kunt doen. Tegelijkertijd vind ik dat het perspectief van
vergroting van de deelname aan hoger onderwijs, ook voor mensen boven
de dertig jaar, centraal moet blijven staan. Mijn vraag is hoe de
staatssecretaris op dit punt zijn beleid combineert en hoe hij wat dit
betreft het verdere ontwikkelingperspectief ziet. Ik weet dat je
leerrechten ook na je dertigste kunt meenemen, als je ze niet hebt
opgemaakt. De vraag is wat er gebeurt op het moment dat mensen in de
loop van hun leven moeten bij- of omscholen. Dat kan vaak gebeuren
vanuit een bedrijf, maar het kan ook heel vaak gebeuren dat men op een
goed moment een carrièrestap maakt. Ik hoor graag een beschouwing van
de staatssecretaris hierover.
15-5-2006 11:00