Publicaties TNS NIPO onderzoek
27 mei 2006
Comeback Balkenende?
Vlak na de Gemeenteraadsverkiezingen spraken we - in enkele focusgroepen - met ontevreden kiezers over de politiek. Foto's van de belangrijkste politici werden getoond: geen van de kopstukken kon op veel bijval rekenen. Toen de afbeelding van Jan Peter Balkenende passeerde - eentje van ná de restyling - werd er aanvankelijk vrolijk gelachen. 'Totaal geen uitstraling', was het unanieme oordeel. Maar ook: 'Toch laat hij zich niet makkelijk uit het veld slaan' en 'Er is eigenlijk niemand die beter is'. Duidelijk werd dat als Balkenende waar maakt wat hij heeft beloofd, 'eerst het zuur, dan het zoet', hij hiervoor zal worden beloond.
Op dat moment echter, had de PvdA net de gemeenteraadsverkiezingen gewonnen en stond op een riante 50 kamerzetels in onze peiling. De populariteit van Bos was ongekend. 'Wij willen Wouter', kopte de Volkskrant van 4 maart op basis van onderzoek van TNS NIPO en de UvA. Het gat tussen Bos en Balkenende leek onoverbrugbaar geworden. De kiezers wilden nog liever Marijnissen of Verdonk als minister-president dan Balkenende, en het vertrouwen in de regeringscoalitie van CDA, VVD en D66 bereikte een dieptepunt. De economie trok aan, maar het consumentenvertrouwen bleef hierbij vooralsnog achter. Alle burgers zouden er in 2006 volgens Zalm en het CPB in koopkracht op vooruitgaan, maar de burgers zelf geloofden daar in februari nog helemaal niets van.
We zagen ook dat de prioriteitenagenda van de kiezers aan het veranderen was. Waren de belangrijkste motieven achter stemgedrag eind 2004 (na de moord op Theo van Gogh) nog (in gelijke mate) sociale zekerheid, economie, zorg & welzijn en veiligheid & terrorismebestrijding, nu is dat in de eerste plaats sociale zekerheid. Daarna volgen economie en zorg & welzijn. De thema's veiligheid & terrorismebestrijding en integratie van moslims zijn voor de kiezers op dit moment aanzienlijk minder belangrijk. In februari bleken vooral PvdA en de SP hier van te profiteren. Sociale zekerheid is immers een thema waarop deze partijen zich bij uitstek profileren.
Maar toen (eind april) nam Wouter Bos een voorschot op zijn toekomstig premierschap en lanceerde het plan om 65-plussers mee te laten betalen aan de AOW. Hij kreeg bijval (Nout Wellink, president DNB en CDA-lid), maar vooral veel kritiek, niet in de laatste plaats uit zijn eigen achterban (Marcel van Dam). Van degenen die in 2003 op de PvdA stemden noemt 41 procent het een slecht plan en voor een derde van de PvdA-kiezers is het door dit plan minder aantrekkelijk geworden om op de PvdA te stemmen. Ook onder andere kiezersgroepen werken de voorstellen allesbehalve wervend. De PvdA kukelt in de TNS NIPO-peiling dan ook van 50 (april) naar 44 zetels. Bovendien zien we CDA en VVD zich herstellen.
Het is echter niet de enige indicator waaruit blijkt dat de populariteit van Bos tanende is. Degenen die nu switchen van de PvdA naar een andere partij, geven hiervoor twee redenen: de AOW-plannen van Bos en het feit dat ze het vertrouwen in hem en de PvdA aan het verliezen zijn. Veel kiezers twijfelen aan de 'oprechtheid' van Bos. Deze week zien we dat nog 42 procent vertrouwen in Wouter Bos als minister-president heeft (was 48% in februari). Balkenende daarentegen wint aan vertrouwen: had in februari nog slechts een kwart (26%) vertrouwen in hem als premier, nu is dat een derde (33%). Ook op sympathie en bekwaamheid zien we de twee verder naar elkaar toe groeien. Balkenende roept nog steeds veel (en meer dan Bos) negatieve associaties op, maar Balkenende wekt nu, in vergelijking met begin dit jaar, meer gevoelens op van hoop, veiligheid en enthousiasme op.
Twee andere belangrijke indicatoren voor een comeback van Balkenende zijn het vertrouwen in de coalitie en het consumentenvertrouwen. Voor het eerst sinds 2003 zien we het vertrouwen in het kabinet Balkenende II significant stijgen. Nu heeft 24 procent vertrouwen in deze regering, terwijl dat lange tijd rond de achttien procent schommelde. Sinds circa een maand zien we bovendien het consumentenvertrouwen een ongekende stijging inzetten: voor het eerst deze kabinetsperiode denkt een meerderheid van de Nederlanders dat het Nederland de komende zes maanden beter zal gaan. Een dergelijke - maar kleinere - opleving zagen we ook in oktober vorig jaar en ook toen zagen we het vertrouwen in de regering toenemen (toen: 22%).
Kortom: alle lichten lijken op groen te staan voor Balkenende. Indien hij vakkundig laveert, kan hij beginnen aan een inhaalslag op Wouter Bos.
Balkenende heeft de wind van de economisch groei in de rug en kan nog een jaar werken aan het herstel van het CDA. Bos heeft zijn nek uitgestoken en - hoe dapper en wellicht noodzakelijk ook - zal nu moeten zien of en hoe hij deze lijn doorzet. Kiezers willen voorspelbare politiek. Ze willen weten: moet ik tot mijn 65ste doorwerken of langer, en wat is mijn inkomen als ik ben gestopt met werken? Deze kiezers zoeken bescherming tegen het harde sociaal-economische beleid van Balkenende II en dachten dat te vinden bij de PvdA en de SP. Bos' achterban zal nu gerustgesteld willen worden, wat voor Bos nog een hele exercitie zal worden. Neemt hij zijn plannen terug, dan zal hij door zijn opponenten worden beticht van 'draaikonterij'.
Het wordt dus een spannend verkiezingsjaar, waarvan de winnaar geenszins vaststaat.
Remco Frerichs en Peter Kanne onderzoeken electorale en maatschappelijke trends in Nederland voor TNS NIPO.
Bij publicatie of verspreiding graag de bron TNS NIPO vermelden. Voor eventuele vragen kunt u contact opnemen met
TNS NIPO