Ministerie van Financiën

Vragen en antwoorden over vervreemding aandelen Schiphol

nieuwsbericht | 09-06-2006 | Directie Voorlichting

In verband met het kabinetsplan om een minderheidsbelang in Luchthaven Schiphol te verkopen, hieronder een aantal vragen en antwoorden.
* Wie hebben op dit moment de aandelen Schiphol in handen? De Staat houdt 75,8%, Amsterdam 21,8% en Rotterdam 2,4% van de aandelen in de NV Luchthaven Schiphol.


* Waarom wil de Staat eigenlijk de aandelen Schiphol verkopen? De logische tegenvraag is: waarom niet? Schiphol is immers een bedrijf dat concurreert met andere luchthavens in Europa om de gunst van de reiziger en de luchtvaartmaatschappijen. Een bedrijf dat vastgoed exploiteert en binnenlandse en buitenlandse luchthavens in portefeuille heeft. De Nederlandse Staat heeft in beginsel geen aandelen in bedrijven. Ook niet in voor Nederland zeer belangrijke bedrijven als Koninklijke Shell of Philips. In België, Duitsland, Engeland, Italië en vele andere landen zijn luchthavens geheel of gedeeltelijk in handen van particuliere aandeelhouders. In Frankrijk gaat dat binnenkort gebeuren. Nederland is een uitzondering aan het worden. Schiphol is wellicht geen gewoon bedrijf, het is wel een bedrijf.
* Soms is het goed om een uitzonderingspositie in te nemen, maar in dit geval is dat niet zo. Er zijn namelijk goede redenen om te willen verkopen:
* a. Door Schiphol te privatiseren worden de verantwoordelijkheden van de overheid ontvlochten. Nu is de overheid aandeelhouder, regelgever én toezichthouder. Dit is verwarrend en kan tot conflicten leiden. De Staat kan als toezichthouder maatregelen willen treffen die strijdig zijn met de belangen van de Staat als aandeelhouder. Ofwel: de Staat legt een boete op die de Staat moet betalen. Niet erg effectief. De ontvlechtingsoperatie is bedoeld om de rol van de overheid in de luchtvaartsector te verduidelijken. De dubbele petten verdwijnen en de verhoudingen worden transparanter.
* b. Maar je verliest toch macht en invloed als je de aandelen verkoopt? Dat is natuurlijk waar, maar die macht en invloed van de Staat als aandeelhouder zijn zeer beperkt. Bovendien, en belangrijker nog: de aandeelhouder heeft geen invloed op besluiten die over het publiek belang gaan! Schiphol is al tientallen jaren een zelfstandige onderneming, waar de Staat het aandeelhouderschap niet gebruikt (en ook juridisch niet kan gebruiken) om publieke belangen te borgen. Daar is een stelsel van wet- en regelgeving effectiever voor (ook om eerder genoemde belangenverstrengeling te voorkomen). Juist in relatie tot de privatisering ligt een wetsvoorstel in de Eerste Kamer dat publieke belangen beter borgt (wijziging van de Wet Luchtvaart). Het gaat dan om het waarborgen van de mainportfunctie van Schiphol en een uitgebreid tariefreguleringsstelsel. Daar zit ook een aspect van democratische controle bij: wetten en regels worden in alle openbaarheid democratisch opgesteld en door rechters indien nodig openbaar getoetst. Aandeelhoudersvergaderingen zijn besloten, niet democratisch gelegitimeerd en kunnen door de rechter moeilijk worden getoetst. Wet- en regelgeving zijn dus vanuit democratisch oogpunt veruit te verkiezen boven aandeelhouderschap als het gaat om invloeduitoefening.
* c. De overheid heeft op dit moment miljarden Euro's in de NV Schiphol zitten, die door privatisering vrijkomen en ingezet zouden kunnen worden voor andere belangrijke maatschappelijke doelen. Het is niet de taak van de overheid om als belegger met belastingmiddelen risicodragend in ondernemingen te participeren. Daar zijn particulieren beter voor toegerust.
* d. Een (gedeeltelijke) beursgang dwingt Schiphol tot meer discipline en transparantie over het ondernemingsbeleid. Analisten volgen de onderneming op de voet en brengen rapporten uit, en beursautoriteiten houden toezicht. Ook de beurskoers is een graadmeter van hoe de onderneming ervoor staat. Dit is vooral voor de mainportfunctie van belang. De luchtvaartsector kent grote dynamiek. Een commerciële benadering is daarbij van belang om optimaal in te kunnen spelen op veranderende omstandigheden. Het streven naar meer marktconforme rendementen zal de onderneming aanzetten tot focus op innovatieve oplossingen en efficiënte kostenstructuren. De tucht van de markt is hier groter dan de tucht van de overheidsaandeelhouder.
* e. De privatisering van Schiphol past ook in een Europese trend. In alle ons omringende landen zijn, zoals gezegd, luchthavens geheel of gedeeltelijk geprivatiseerd. Zelfs Frankrijk is bezig met de gedeeltelijke privatisering van zijn luchthaven. Privatisering creëert voor Schiphol een 'level playing field'. De onderneming krijgt dezelfde uitgangssituatie als haar concurrenten en kan op gelijke voet concurreren. Dat is geen theoretisch voordeel: in het verleden is het karakter van Schiphol als "staatsbedrijf" al eens een obstakel gebleken voor succesvolle samenwerking of expansie.
* Kortom, privatisering is juist van belang om al die doelstellingen te bereiken die de tegenstanders van privatisering zeggen na te streven. De mainportfunctie kan met wet- en regelgeving beter worden geborgd, het toezicht kan eenduidiger en transparanter, Schiphol kan beter groeien en expanderen buiten de bestaande locatie, de Staat kan de vrijkomende miljoenen opnieuw investeren.


* Wat merkt de passagier van de privatisering van Schiphol? De strategie van de onderneming zal niet van de ene op de andere dag wijzigen. Wel krijgt de onderneming te maken met de eerder genoemde 'tucht van de markt'. De onderneming zal nog nadrukkelijker de concurrentie aan moeten gaan met de directe (geprivatiseerde) concurrenten: BAA, de exploitant van de Londense luchthavens, Fraport (Frankfurt) en AdP (Parijs) om haar marktpositie te behouden of versterken. Het is voor Schiphol zaak haar klanten aan zich te binden, bijvoorbeeld door scherpe tarieven te bieden en/of excellente omstandigheden. Dit is goed voor de passagiers. Dus de passagier zal er op termijn zeker wel bij varen.


* Wat merken de omwonenden van de privatisering van Schiphol? De privatisering leidt niet tot wijzigingen van het overheidsbeleid met betrekking tot Schiphol. Wetgeving op het gebied van milieu- en geluidsoverlast blijft van kracht.Wel is sprake van een 'scheiding van petten'. Waar nu de overheid met betrekking tot Schiphol, wetgever, toezichthouder èn aandeelhouder is, stoot zij die laatste taak (gedeeltelijk) af. Hiermee worden ook de belangen bij Schiphol duidelijker gescheiden. En transparantie is ook voor de omwonenden belangrijk.
* Is een voorziening als een nationale luchthaven niet veel te belangrijk om te privatiseren? Een nationale luchthaven is inderdaad een zeer belangrijke voorziening waar niet lichtvaardig mee omgesprongen mag worden. Daarom is, in bijvoorbeeld de Luchtvaartwet die nu in de Eerste Kamer wordt besproken, een uitgebreid stelsel van waarborgen opgenomen om de publieke belangen te regelen. Ook bij tal van andere belangrijke onderwerpen intervenieert de overheid door middel van wet- en regelgeving, maar laat het de uitvoering aan marktpartijen over, zoals op het gebied van voeding, geneesmiddelen en de financiële sector.
* De beste garantie dat publieke belangen goed geborgd worden bieden dan ook wet- en regelgeving, niet het aandeelhouderschap. Het aandeelhouderschap geeftt namelijk slechts invloed op hoofdlijnen en toezicht achteraf op de bedrijfsvoering. Voor een gedegen borging van publieke belangen is een sturings- en controlemechanisme noodzakelijk dat direct aangrijpt bij de relevante aspecten van het functioneren van de luchthaven. Wet- en regelgeving (en het toezicht op milieu en veiligheid dat daaruit voortvloeit) past hier beter bij dan aandeelhouderschap.
* Bovendien is voor het houden van aandelen kapitaal nodig dat ook voor andere zaken aangewend kan worden. Het is niet voor niets dat in alle ons omringende landen overheden tot de conclusie gekomen dat het wenselijk is om privaat kapitaal bij nationale luchthavens te betrekken.


* Waarom wordt niet 100% van de aandelen verkocht? In het regeerakkoord is het kabinet overeengekomen niet verder te gaan dan een minderheidsvervreemding. Dit is in het wetsvoorstel door de Tweede Kamer expliciet vastgelegd.


* Waarom heeft de Staat zo'n haast met die verkoop? Er wordt al meer dan 10 jaar gesproken over de privatisering van Schiphol, dus er is zeker geen sprake van haast. Na zo'n lange en uitgebreide discussie waarbij alles wat te onderzoeken valt is onderzocht, wordt het tijd dat er nu eindelijk eens een beslissing wordt genomen. De geloofwaardigheid van de Staat als betrouwbare partner is in het geding.


* Hoe gaan andere landen om met hun luchthavens? In alle ons omringende landen zijn de nationale luchthavens geheel of gedeeltelijk geprivatiseerd.


* Worden de aandelen onderhands verkocht of op de beurs? Minister Zalm heeft daarover de Kamer geïnformeerd in zijn brief aan de Kamer van 17 maart. Hij kondigt daarin aan dat een zogenaamde combi-track gevolgd zal worden waarbij, op nadrukkelijk verzoek van een deel van de Kamer, een deel van de aandelen onderhands zal worden verkocht en een deel via een beursgang. Aan de onderhands te verkopen aandelen wordt een clausule verbonden, dat de kopende partij minimaal 7 jaar de aandelen houdt. Door deze constructie worden ook investeerders met een lange-termijnhorizon aan de onderneming gebonden.


* Wanneer heeft de overheid c.q. de Tweede Kamer voor het eerst besloten tot privatisering? Het CDA drong bij monde van het Tweede Kamerlid Van Rooij in 1995 aan op onderzoek naar de mogelijkheid om Schiphol te verkopen. In 1997 is het toenmalige kabinet Kok-II tot de conclusie gekomen dat verkoop voor de hand lag. In 2004 heeft het huidige kabinet gemeld daadwerkelijk over te gaan tot verkoop van een minderheidsbelang.


* Wanneer beslist de Eerste Kamer over privatisering? De Eerste Kamer beslist niet over privatisering van Schiphol, die bevoegdheid ligt conform de Comptabiliteitswet bij de Minister van Financiën. Hij moet na de verkoop verantwoording afleggen aan het parlement.
* In de Eerste Kamer is aan de orde de Luchtvaartwet waarin de publieke belangen m.b.t. Schiphol wettelijk worden vastgelegd. In het wetsvoorstel is wel vastgelegd dat de overheid slechts een minderheid van de aandelen Schiphol mag verkopen. Het debat in de Eerste Kamer staat gepland voor 20 juni.
* Klopt het dat Amsterdam de verkoop van aandelen door de Staat wil tegenhouden? Het huidige college heeft aangegeven, dat zij haar aandelen niet verkoopt en niet meewerkt aan de privatisering van Schiphol. Aangezien voor verkoop van aandelen aan private partijen een statutenwijziging nodig is en voor zo'n wijziging 80% van de stemmen nodig is, kan Amsterdam met dankzij deze formaliteit de uitvoering van een door de Tweede Kamer goedgekeurde kabinetsbesluit tot verkoop van aandelen door de Staat erg moeilijk maken.


* Wat vindt de Staat ervan dat Amsterdam die verkoop wil beïnvloeden? De Staat is van mening dat decentrale overheden geen landelijke, democratisch genomen besluiten behoren tegen te werken. Temeer daar ook de meerderheid van de aandeelhouders in Schiphol aan de privatisering wil meewerken. Er is ook geen enkele reden voor deze Amsterdamse opstelling. Het is immers wettelijk vastgelegd dat een meerderheid van de aandelen in handen van de overheid moet blijven, dus aan dat principiële argument wordt al tegemoet gekomen. Uiteraard staat het Amsterdam vrij om het eigen pakket aandelen niet te verkopen.
* Maar het feit dat Amsterdam nu een bod lijkt te doen op aandelen, toont aan dat Amsterdam in elk geval bereid is het gesprek aan te gaan. De Staat zal de komende periode met Amsterdam overleggen om te komen tot een acceptabel eindresultaat. De Staat heeft er vertrouwen in er met Amsterdam op een goede manier uit te komen.


* Wat vindt u van de stelling van Amsterdam dat Schiphol geen gewoon bedrijf is? Dat is een feitelijk juiste constatering en precies dat is de reden dat er een hele aparte wet voor is gemaakt die dat bijzondere en voor Nederland belangrijke karakter van het bedrijf beschermt en juist versterkt. Daar kan geen aandeelhouderschap tegenop.


* Wat vindt u ervan dat Amsterdam graag 29% van de aandelen Schiphol wil kopen? Op dit moment nemen we dat voor kennisgeving aan. Een groot probleem van deze optie is dat het niet lijkt te passen in een transparant en competitief proces. En juist zo'n proces levert voor het Rijk (en dus de belastingbetaler) de hoogste opbrengst op. Doordat partijen tegen elkaar 'opbieden', wordt een optimale verkoopopbrengst gerealiseerd en vloeien de meeste middelen naar de Schatkist. Niet alleen het kabinet vindt dat; dat het verkoopproces transparant en competitief moet zijn, is ook afgesproken met de Tweede Kamer. Amsterdam lijkt zo'n competitief proces te willen voorkomen en door rechtstreeks te onderhandelen met de Staat voor een dubbeltje op de eerste rang te willen zitten. De kosten zijn voor de Nederlandse belastingbetaler.
* Het is ons als medeoverheid overigens niet duidelijk welk probleem Amsterdam voor de Amsterdamse burger wil oplossen door aandelen Schiphol te kopen: publieke belangen worden geadresseerd via wet- en regelgeving en slechts een minderheidsbelang wordt verkocht. Het lijkt niet nodig dat de gemeente hiervoor honderden miljoenen euro inzet, die ook voor andere doelen zouden kunnen worden ingezet.
* Maar nogmaals, het is een interessante zet van Amsterdam en het opent de weg naar overleg.


* Wat vindt u ervan dat de provincie Noord-Holland aandelen Schiphol wil kopen? Voor Noord-Holland geldt hetzelfde als voor Amsterdam.


* Wat vindt u van het bod van 200 miljoen dat Amsterdam gedaan heeft? Het valt op dat het 'openingsbod' van Amsterdam (200 miljoen voor ongeveer 30% van de aandelen) een wel heel erg zuinig bod is. Minister Zalm heeft het voorstel in een eerste reactie "creatief, maar vooral humoristisch" genoemd.
* Verder is opvallend dat Amsterdam het bod wil financieren uit nieuwe leningen die Schiphol aan zou moeten trekken ('budgettair neutraal'). Zou Amsterdam haar bod willen verhogen, dan moet de onderneming dus nóg meer vreemd vermogen aantrekken, met alle risico op mogelijke financiële instabiliteit (of zelfs faillissement) van dien. Minister Zalm heeft al in eerdere instantie gezegd dat hij wat betreft de vermogenspositie en financiële soliditeit van Schiphol 'langs de rand van de afgrond geen bloemen wil plukken'. Het lijkt ons onwaarschijnlijk dat Amsterdam wel een dergelijk scenario wil voor Schiphol.


* Wanneer denkt u de verkoop te kunnen afronden? De minister zal het verkoopproces zorgvuldig doorlopen, maar verder zo snel mogelijk. Het is nu nog niet te zeggen wanneer het verkoopproces is afgerond.


* Wat vindt u van de stelling van Amsterdam dat deze deelprivatisering een eerste stap is op weg naar volledige privatisering? Deze stelling is onjuist. De Tweede Kamer heeft, door een amendement in de Luchtvaartwet, wettelijk geregeld dat een meerderheid van de aandelen Schiphol in handen van de overheid moet blijven. Verkoop van een meerderheidsbelang, laat staan volledige privatisering, wordt dus met de aanname van de nieuwe Luchtvaartwet onmogelijk gemaakt.


* Welke mogelijkheden heeft de Staat om verkoop door te zetten ondanks een 'nee' van Amsterdam? De minister van Financiën rekent erop er met Amsterdam uit te komen ondanks de schijnbaar grote verschillen van opvatting. Het is voorbarig om nu al uitspraken te doen over de situatie indien geen akkoord wordt bereikt.


* Wat heeft de Luchtvaartwet precies te maken met verkoop van aandelen Schiphol? Wat betreft Schiphol regelt de Luchtvaartwet twee belangrijke zaken: de waarborging van de mainportfunctie van Schiphol via een exploitatievergunning en een verbetering van de tariefregulering voor de luchtvaartmaatschappijen die van Schiphol afhankelijk zijn. Bovendien bevat de Luchtvaartwet, door het betreffende amendement van de Tweede Kamer, een wettelijk verbod op verkoop van een meerderheidsbelang aan private partijen.


* Hoeveel is de door de Staat verwachte opbrengst uit verkoop van aandelen Schiphol? De Staat kan niet ingaan op vragen naar de verwachtingen over de opbrengst, omdat dit een negatief effect heeft op haar onderhandelingspositie (kopers luisteren mee), maar het is duidelijk dat de totale waarde van Schiphol miljarden bedraagt.