Stadsdeel De Baarsjes Amsterdam
Masterplan Kunst Chassébuurt
Plan van aanpak voor kunstopdrachten in de Chassébuurt.
Stadsdeel De Baarsjes
Sector Onderwijs, Welzijn & Publiekszaken
Afdeling Kunst & Cultuur
Maart 2006
Inhoudsopgave
1 Inleiding 3
1.1 Aanleiding 3
1.2 Doelstelling 3
1.3 Vraagstelling 3
2 Beleidsuitgangspunten 4
2.1 Stedelijk Vernieuwingsplan Chassébuurt 4
2.2 De Verbeelding van De Baarsjes 4
3 Een visie op kunst in de Chassébuurt 5
3.1 Culturele Analyse 5
3.2 Zorgvuldigheid, kwaliteit en samenhang van de Amsterdamse Schoolstijl 5
3.3 Culturele diversiteit 5
4 Voorstel kunstopdrachten 7
4.1 Soorten aanleidingen 7
4.2 Prioriteiten 7
4.3 Voorstellen voor toekomstige kunstopdrachten 7
5 Organisatie en middelen 10
5.1 Organisatie 10
5.2 Budget 10
5.3 Tienjarenplan; hoe nu verder? 11
Bijlagen
A. Betrokkenheid buurtbewoners en ondernemers 12
B. Bestaande kunstwerken en monumenten 13
C. Lopende kunstopdrachten en overige ideeën kunstopdrachten 14
D. Financieel kader Masterplan Kunst Chassébuurt 16
E. Meerjarenplan 17
---
1 Inleiding
1.1 Aanleiding
De herinrichting van de Chassébuurt in De Baarsjes vormt de aanleiding voor het opstellen van een
Masterplan Kunst. Het stadsdeel heeft besloten om ook vanuit cultureel perspectief invulling te geven
aan de verbetering van de Chassébuurt en om die reden zal kunst een rol spelen bij de revitalisering
van deze buurt. Parallel aan het Stedelijke Vernieuwingsplan is daarom dit grondplan voor
kunstopdrachten in de openbare ruimte ontwikkeld; het Masterplan Kunst Chassébuurt.
1.2 Doelstelling
Het doel van het Masterplan Kunst is om medewerkers van Stadsdeel De Baarsjes en andere
betrokkenen bij de herinrichting van de Chassébuurt een handvat te bieden bij het uitzetten van
kunstopdrachten. Het plan heeft de functie van een raamwerk, waarin staat welke visie het stadsdeel
heeft over kunst in de openbare ruimte van de Chassébuurt en welke kunstopdrachten binnen deze
visie passen. Het plan biedt een handleiding op het moment dat er zich een aanleiding voordoet om
een kunstopdracht uit te zetten.
1.3 Vraagstelling
Om goede keuzes te kunnen maken over waar kunst aan moet voldoen heeft het stadsdeel gezocht
naar een antwoord op de vraag: (hoe) kan kunst, en cultuur in het algemeen, betekenisvol worden in
de Chassébuurt? De antwoorden op deze vraag zijn verwerkt in dit plan van aanpak.
---
2 Beleidsuitgangspunten
2.1 Stedelijk Vernieuwingsplan Chassébuurt
In het Stedelijk Vernieuwingsplan Chassébuurt staat welke projecten het stadsdeel de komende jaren
gaat uitvoeren. Deze projecten bestaan onder andere uit sloop- en nieuwbouw van woningblokken,
bouw van sociale voorzieningen, versterken van de plaatselijke economie, vergroten van de
leefbaarheid, verbeteren van de veiligheid, creëren van aantrekkelijke verblijf- en recreatieruimten in
de openbare ruimte, en herinrichting van de straten.
2.2 De Verbeelding van De Baarsjes
De doelstelling van het kunst- en cultuurbeleid1 van het stadsdeel is het verlevendigen van de buurt
door het plaatsen van kunstobjecten in de openbare ruimte. In hoofdstuk 4 wordt benadrukt dat het
stadsdeel met het Masterplan Kunst Chassébuurt op dit punt een andere weg zal inslaan naar een
meer integrale aanpak van kunst in de openbare ruimte.
Volgens de beleidsopvattingen van het stadsdeel draagt het verlenen van kunstopdrachten bij aan de
verrijking van de openbare ruimte, de versterking van de identiteit van de buurt, en het maakt
zichtbaar wat er speelt en leeft. Kunst kan een impuls leveren aan de sociale cohesie tussen de
bewoners. Het is verder gebruikelijk om bij al het beleid zoveel mogelijk de betrokkenheid van
bewoners en ondernemers te stimuleren.2
Een belangrijk onderdeel van het kunstbeleid blijft het handhaven van percentageregelingen (zie §
5.2) bij stedelijke vernieuwingen. Dit houdt in dat het stadsdeel een budget voor kunst reserveert bij
elk project voor nieuwbouw van woningen of openbare gebouwen, en bij herinrichting van de
openbare ruimte. In de Chassébuurt is het stadsdeel momenteel met veel vernieuwingsprojecten
bezig en dit zou een groot aantal kleinere kunstopdrachten tot gevolg hebben. Het stadsdeel wenst
niet bij elk nieuw gebouw uit automatisme een klein kunstwerkje te plaatsen, maar wil keuzes maken
uit grotere kunstopdrachten van een hoogwaardige kwaliteit. Daarvoor heeft zij samen met het
Amsterdams Fonds voor de Kunst Atelier Veldwerk uit Den Haag uitgenodigd om een culturele
analyse van de Chassébuurt te maken, en op basis daarvan kunnen die keuzes worden gemaakt.
1 `De Verbeelding van De Baarsjes' (1999-2002) en `Actieplan Kunst' (2003-2006).
2 Zie bijlage A: Betrokkenheid buurtbewoners en ondernemers.
---
3 Een visie op kunst in de Chassébuurt
3.1 Culturele Analyse
Atelier Veldwerk presenteerde in januari 2005 hun Culturele Analyse van de Chassébuurt met een
aantal aanbevelingen over de manier waarop kunst samenhang kan krijgen met de Chassébuurt. De
aanbevelingen in de culturele analyse van Atelier Veldwerk verschillen inhoudelijk tamelijk met
opvattingen over kunst in de openbare ruimte in het rapport De Verbeelding van De Baarsjes. Het
stadsdeel en aanwezigen bij twee inspraakavonden in januari 2006 hebben deze criteria
overgenomen3.
De doelstelling van het stadsdeel om de buurt te verlevendigen door het plaatsen van kunstobjecten in
de openbare ruimte moet wat Atelier Veldwerk betreft zo snel mogelijk worden verlaten. De kunst
moet volgens hen een integraal onderdeel gaan vormen van de openbare ruimte. Dit betekent dat de
kunsten meer kunnen en moeten zijn dan een toevoeging. Met het uitspreken van de verwachting dat
de kunst een object in de openbare ruimte zal moeten opleveren gaat men voorbij aan de actuele
ontwikkelingen in de kunst. Met deze beperking wordt een belangrijk deel van de hedendaagse
kunstpraktijk uitgesloten. Bij kunstopdrachten moet niet gedacht worden aan min of meer traditionele
invullingen. In principe kan iedere bijzonder context, iedere plaats, ieder detail, aanleiding vormen
voor een kunstopdracht. Andersom geldt ook dat al het bijzondere als kunst behandeld moet kunnen
worden. De kunst zit in de buurt verweven.
3.2 Zorgvuldigheid, kwaliteit en samenhang van de Amsterdamse Schoolstijl
De zorgvuldigheid van de Amsterdamse Schoolstijl is door Atelier Veldwerk als eerste criterium voor
nieuwe kunstopdrachten ter overweging gegeven. De nadruk ligt bij dit criterium sterk op de
zorgvuldigheid, en minder op de Amsterdamse Schoolstijl in termen van retro. Het betekent dus niet
dat een hedendaags kunstwerk in de bouwstijl van de jaren `30 van de twintigste eeuw hoeft te
passen. Het betekent wel dat het dezelfde kwaliteit en zorgvuldigheid houdt, krijgt of terugkrijgt, die
het uitgangspunt waren van de Amsterdamse Schoolstijl.
Zorgvuldigheid gaat over een traditie, om de manier waarop de Amsterdamse Schoolstijl werd
toegepast. De details in deze architectuur zijn met precisie aangebracht en er is met zorg gekeken
naar de samenhang van kunst met de omgeving. Atelier Veldwerk pleit dan ook voor kunst die met
dezelfde zorgvuldigheid een plek binnen de omgeving krijgt. De kunstenaar krijgt daarom de opdracht
om met gevoel voor kwaliteit naar de omgeving te kijken en daar vervolgens het kunstobject op een
samenhangende wijze aan toe te voegen.
In de afgelopen decennia is deze zorgvuldigheid verwaarloosd. Door privatisering en marktwerking
zijn goedkope standaardoplossingen vaker verkozen boven duurdere, maar mooiere oplossingen. Als
voorbeeld geeft Atelier Veldwerk de manier waarop in het verleden met het renoveren van sommige
gebouwen is omgesprongen. Kozijnen die in Amsterdamse Schoolstijl werden vormgegeven, zijn
zonder pardon vervangen door polyester kozijnen. Dit heeft de fraaie aanblik van deze gebouwen
aanzienlijk verminderd.
3.3 Culturele diversiteit
Het tweede criterium is het benutten van de culturele verscheidenheid. De Chassébuurt is net een
lappendeken als men denkt aan het aantal verschillende culturen die de buurt rijk is. De sociaal-
culturele kenmerken van de bewoners van de Chassébuurt zijn hierdoor een vanzelfsprekend
uitgangspunt bij het verlenen van kunstopdrachten. De diversiteit van de bevolking moet daarom
herkenbaar zijn in de kunstwerken voor de openbare ruimte van de Chassébuurt.
Het stadsdeel kan kunstenaars uitnodigen die affiniteit hebben met de verwerking van verschillende
sociaal-culturele elementen in de kunsten. Er zijn vele voorbeelden van dergelijke kunstwerken te
vinden; één daarvan is het werk van Hans van Houwelingen, de bestrating van een plein in een
Utrechtse volksbuurt (de Amerhof) in het patroon van een Perzisch tapijt. Tekens en symbolen uit
verschillende culturen kunnen een input zijn voor de vormgeving van kunstwerken. Het gebruik van de
specifieke Arabische typografie, maar ook beeldtaal, decoraties, patronen, motieven, abstracties
(enzovoort), kunnen bijvoorbeeld uitgangspunt zijn voor een kunstwerk bij de nieuwe Westermoskee.
3 Er waren vooral aanwezigen op de avond voor de `professionals', de culturele ondernemers en kunstenaars uit de buurt. Het
stadsdeel wil nogmaals een inspraaktermijn houden na de voltooiing van het concept Masterplan Kunst Chassébuurt.
---
Naast de criteria heeft Atelier Veldwerk enkele voorstellen gedaan voor concrete kunstopdrachten die
verderop in het Masterplan Kunst staan beschreven.
Het stadsdeel kan zich vinden in de visie van Atelier Veldwerk over de manier waarop kunst een plek
kan krijgen in de openbare ruimte van de Chassébuurt. Telkens wanneer een gebouw, straat of plein
hiervoor in aanmerking komt, worden deze criteria als uitgangspunt genomen om een kunstopdracht
te kiezen.
---
4 Voorstel kunstopdrachten
4.1 Soorten aanleidingen
De criteria nodigen uit tot een integrale benadering van de kwaliteit van de bebouwde en ruimtelijke
omgeving zoals dit in de Amsterdamse Schooltraditie past. Om die kwaliteit te realiseren kan men
denken aan erkers, etalages, bankjes, een onderdoorgang, een hekwerk, een brug, plantenbakken,
straatpaaltjes of lantaarnpalen, etc.
De huidige opvatting is dat bij de keuze voor kunstopdrachten hoeft het stadsdeel niet uit te komen op
de meest voor de hand liggende kunstwerken zoals standbeelden en monumenten. Het stadsdeel
kiest niet voor kunst als een vlag op een modderschuit, maar wil eerst de openbare ruimte op orde
brengen (repareren en opruimen) voordat zij iets nieuws inbrengt.
4.2 Prioriteiten
De voorstellen voor kunstopdrachten zijn getoetst aan een aantal prioriteiten. Bovenaan de lijst staan
kunstopdrachten die in voldoende mate passen binnen de twee criteria; de zorgvuldigheid van de
Amsterdamse School en de culturele diversiteit. Een tweede prioriteit die aan de kunstopdrachten
wordt gesteld is het benodigde budget en de mate van zichtbaarheid van de kunsten. Kortom, de
kunstopdracht met het meeste effect voor het minste geld heeft voorrang.
4.3 Voorstellen voor toekomstige kunstopdrachten
Met de prioriteiten als uitgangspunt is per kunstopdracht een afweging van de kosten en de baten
gemaakt, en dit heeft geresulteerd in de lijst met voorstellen voor toekomstige kunstopdrachten.
a. Hekwerken
Voorstel is dat het stadsdeel een opdracht formuleert voor het ontwerpen van hekken die op
verschillende locaties in de hele Chassébuurt geplaatst kunnen worden (bijvoorbeeld bij de
onderdoorgangen van Plan West, rondom de Westermoskee, in het Admiralenblok, etc). Het
stadsdeel doet hiermee afstand van de gestandaardiseerde hekwerken en verhoogt de kwaliteit
van de openbare ruimte door speciaal ontworpen hekwerken te plaatsen. De opdracht bestaat bij
voorkeur uit een enkel hekontwerp, zodat met de hekken een heldere samenhang in de openbare
ruimte wordt gecreëerd. Het stadsdeel kiest liever bewust niet voor meerdere hekontwerpen,
omdat dit niet ten goede komt van de zorgvuldigheid, kwaliteit en samenhang.
Een tweede voorstel is dat het stadsdeel in de opdrachtformulering een ontwerpwedstrijd opneemt
waaruit één winnend ontwerp wordt gekozen. Het stadsdeel kan daarbij ook enkele bijzondere
(bekende) ontwerpers uitnodigen om deel te nemen. Dit is niet ongebruikelijk bij architectonische
opdrachten en prijsvragen. Wellicht kan dit in samenwerking met Stichting Kunst en Openbare
Ruimte (SKOR), de Beroepsorganisatie Nederlandse Ontwerpers (BNO) of Premsela (Stichting
voor Nederlandse Vormgeving).
De ontwerpopdracht voor hekwerken is een typerend voorbeeld waarin de beide criteria volgens
Atelier Veldwerk verenigd kunnen worden. Deze kunstopdracht draagt bij aan de zorgvuldigheid
van de Amsterdamse Schoolstijl omdat een kunstenaar met oog voor kwaliteit en samenhang een
hek op maat zal maken. Wanneer het hekwerk binnen de kaders van de diverse culturele
bevolkingssamenstelling past, voldoet het kunstwerk uitstekend aan de visie van het Masterplan
Kunst Chassébuurt.
b. Typografisch plan
Voorstel is dat het stadsdeel een opdracht opstelt voor het ontwerp van een typografisch plan voor
de hele Chassébuurt omdat dit bijdraagt aan de visuele samenhang van de buurt. Dit plan kan
bijvoorbeeld door het stadsdeel voor wegwijzers worden gebruikt, door ondernemers voor gevel-
of etalagebelettering en door bewoners voor hun huisnummerbordjes. Of het stadsdeel plaatst
een typografische aanduiding op de nieuwe voorgevel van het Admiralenblok. Het gebruik van
één typografisch plan zorgt ervoor dat de straten meer een eenheid vormen zoals dat ook binnen
de Amsterdamse Schoolstijl het geval was. Het zorgt dus voor een heldere samenhang van de
openbare ruimte. Mooie typografische voorbeelden die aansluiten bij de culturele diversiteit zijn de
Arabische kalligrafie of de letterstijl die op de bruggen in de Chassébuurt zijn gebruikt.
Een voorstel dat bij het bovenstaande aansluit is dat het stadsdeel onderzoekt of het mogelijk is
om gevelbelettering en huisnummerbordjes te subsidiëren, zodat buurtbewoners gestimuleerd
---
worden om gebruik te maken van het typografische plan. Ook voor deze kunstopdracht kan het
stadsdeel overwegen om een ontwerpwedstrijd uit te schrijven.
c. Kunst- en architectonische toepassingen rondom de Westermoskee (Piri Re'isplein).
In het bijzonder de bouw van de Westermoskee geeft kans om de criteria zorgvuldigheid en
diversiteit te verenigen in kunsttoepassingen. Atelier Veldwerk; "De ontwikkeling rondom de
Westermoskee maakt dat de openbare ruimte hier een uitermate geschikte plaats is voor een
`proeftuin'. In de vormgevingswereld speelt bijvoorbeeld de vraag of toegepaste kunst wel of niet
kunst is. Arabische kunst is veelal toegepast, dus die schone discussie kan in de Chassébuurt
plaatsvinden. Het stadsdeel zou een symposium en/of workshop kunnen organiseren."
Atelier Veldwerk denkt bijvoorbeeld aan smeedwerk, beeldhouwwerken, metselwerk, cijfers en
letters, hekwerken, poorten en doorgangen die in de geest van de criteria worden ontworpen. Een
eerste voorstel is dat rondom de Westermoskee in ieder geval de speciaal ontworpen hekken uit
het eerste voorstel door het stadsdeel worden geplaatst.
Bij het stadsdeel is bekend dat het moskeebestuur ambachtslieden uit Turkije wil aantrekken om
kunsttoepassingen in de Westermoskee te vervaardigen. In hoeverre zij ook voor kunst aan de
buitenkant van de moskee en op het plein zorgen is onduidelijk. De architecten hebben in het
verleden ook een idee aangedragen voor een kunstwerk op het Piri Re'Isplein.
Voorstel is dat het stadsdeel met architecten (Marc en Nada Breitman), moskeebestuur,
projectontwikkelaar (Kristal) en andere betrokkenen overleg pleegt, en afspraken vastlegt, om
kunsttoepassingen zorgvuldig met de nieuwbouw te integreren. Aangezien de bouw van de
Westermoskee dit jaar van start gaat is het belangrijk om deze kunstopdracht zo snel mogelijk op
te pakken.
d. Onderdoorgangen, entrees en binnentuinen
Onderdoorgangen stralen vaak een onprettige, donkere en onvriendelijke sfeer uit. Een
kunstenaar of architect kan een positieve invloed op de sfeer uitoefenen.
Veel binnentuinen zijn vanaf de straat niet te zien doordat er gesloten huizenblokken omheen
staan. Dit vindt Atelier Veldwerk eigenlijk heel spijtig, omdat veel meer mensen van deze tuinen
zouden willen genieten. Dit wordt mogelijk wanneer er een inkijk aan de straatkant zou zijn. Het
zichtbaar maken van de binnentuinen hoeft volgens Atelier Veldwerk niet noodzakelijkerwijs te
gebeuren door de tuinen voor publiek open te stellen. Volgens Atelier Veldwerk kan ook een
kunstopdracht voor een virtuele inkijk wonderen doen, of het herkenbaar maken van de
binnentuinen aan de straatkant. Het doel is dat private binnentuinen meer zichtbaar worden vanuit
het publieke domein, zodat dit positief kan bijdragen aan de samenhang tussen groene ruimte en
stedelijke ruimte. De binnentuinen zijn plekken die door een kunstopdracht beter benadrukt en
meer beeldbepalend kunnen zijn dan nu het geval is.
Qua culturele diversiteit is deze kunstopdracht zeer relevant vanwege het spanningsveld tussen
het openbare en het privé domein, en omdat het speelt met de grenzen tussen bekend en
onbekend terrein. De kunstopdracht kan betrekking hebben op bijvoorbeeld manieren, gewoontes,
tuininrichting, moestuinen, activiteiten binnenshuis en buiten de deur.
Een idee voor een kunstopdracht dat tijdens de inspraakavonden werd aangedragen is het
plaatsen van tegeltableaus in portieken en entrees. Dit is een goed voorbeeld van een
kunstopdracht met een link naar de culturele diversiteit, omdat tegeltableaus in veel verschillende
culturen voorkomt.
Voorstel is dat het stadsdeel inventariseert welke onderdoorgangen en entrees in de Chassébuurt
zich lenen voor een kunstopdracht door een kunstenaar of architect. Voor die locaties zet het
stadsdeel vervolgens een kunstopdracht uit om een mooie onderdoorgang te laten ontwerpen met
bij voorkeur een (virtuele) inkijk naar de binnentuinen. In deze kunstopdrachten wordt bij voorkeur
meegenomen dat het kunstwerk elementen van de culturele diversiteit van de buurtbewoners
bevat. Deze kunstopdracht kent een sterke mate van samenhang met het eerste voorstel voor
speciaal ontworpen hekken. In een aantal gevallen zal naast de kunstopdracht voor de
onderdoorgang ook een hekwerk ter afsluiting van het private terrein wenselijk zijn.
Kortom, onderdoorgangen, entrees en binnentuinen bevatten genoeg aanleidingen voor
kunsttoepassingen in de onderdoorgang zelf; met gebruik van tableaus, hekwerken, inkijken vanaf
de straat en zelfs gebruik van het typografische plan.
---
Een goed en actueel voorbeeld zijn de onderdoorgangen van Plan West. Deze speeltuin is
bijvoorbeeld vanaf de straat niet te zien door de huizen die eromheen gebouwd zijn.
Voorstel is dat het stadsdeel specifiek voor Plan West op zeer korte termijn een kunstopdracht
uitzet voor de onderdoorgangen naar de speeltuin met een (virtuele) inkijk vanaf de straat. Deze
locatie leent zich daarnaast uitstekend om een hekwerk uit voorstel 1 te plaatsen.
In bijlage C staan nog meer ideeën voor kunstopdrachten, maar deze staan vanwege een lagere
prioriteit of een andere reden voorlopig in de bijlage. Dat wil niet zeggen dat ze komende tien jaar niet
alsnog opgepakt kunnen worden.
---
5 Organisatie en middelen
5.1 Organisatie
Enkele voorstellen die een bijzondere toelichting verdienen zijn de ideeën voor een Cultuur
Stadswacht en een prijsvraag voor bijzondere kunstopdrachten. Deze voorstellen zijn geen concrete
kunstopdrachten, maar passen wel binnen het kader van het Masterplan Kunst omdat ze betrekking
hebben op de manier van organiseren van kunst in de openbare ruimte. Het stadsdeel kan de ideeën
in overweging nemen.
Atelier Veldwerk stelt voor om een profiel op te stellen voor een Cultuur Stadswacht die kan toezien op
onderhoud en beheer van kunstwerken en monumenten in de Chassébuurt. Dit hoort wel thuis onder
de discipline kunst en cultuur, maar is geen concrete kunstopdracht. Het stadsdeel kan overwegen om
Atelier Veldwerk bijvoorbeeld tweemaal per jaar een scoutopdracht te geven, waarbij zij in de
Chassébuurt speuren naar mogelijkheden voor kunstopdrachten en letten op onzorgvuldigheden in de
openbare ruimte. Zij hebben aangegeven hier interesse in te hebben en willen in overleg met het
stadsdeel een constructie bedenken voor een scouting waarin de nadruk niet ligt op corrigeren, maar
op anticiperen en initiëren.
Tijdens de eerste inspraakavond werd door iemand voorgesteld om een prijsvraag uit te zetten voor
een bijzondere kunstopdracht. In Stuttgart is dit eerder gedaan voor bushokjes en dit heeft
geresulteerd in meerdere bijzondere kunstobjecten. Verschillende (gerenommeerde) architecten uit de
hele wereld hebben meegedaan en uit hun werk is een selectie van bijzondere bushokjes gemaakt.
Het voorstel is lastig uit te voeren in de Chassébuurt, omdat bijzondere objecten (zoals bushokjes)
ruimte nodig hebben om tot hun recht te komen, en aan ruimte is in de Chassébuurt geen overvloed.
Met andere woorden, vier bushokjes naast elkaar hebben minder impact dan één bushokje in een
lege ruimte. Maar zoals Atelier Veldwerk betoogt is dit misschien juist hét argument om ontwerpers in
te zetten. Het idee van een prijsvraag blijft daarom het overwegen waard en kan mogelijk een plaats
krijgen in de ontwerpopdrachten voor hekwerken (voorstel 1) en een typografisch plan (voorstel 2).
5.2 Budget
Het stadsdeel reserveert bij elk project voor nieuwbouw van woningen of openbare gebouwen, en bij
herinrichting van de openbare ruimte een budget voor kunst. Op basis van percentageregelingen4 zal
het stadsdeel naar schatting een budget van ongeveer 132.000 voor kunst in de Chassébuurt
reserveren (zie tabel 1). Dit budget is inclusief een al gereserveerd bedrag van 50.000 voor het
Masterplan Kunst Chassébuurt. De proceskosten voor de kunstopdrachten, zoals communicatie en
openingen, zijn bij dit budget inbegrepen. Ook inclusief is het bedrag van 25.000 voor een
kunstopdracht bij de Westermoskee, op het Piri Re'isplein.
Budget Kunst
Nieuwbouw sociale huurwoningen
Centrum voor Kennis, Kunst en Ervaring5 1.200.000 12.000
Openbare Ruimte Chassébuurt (projecten) 12.000.000 45.000
Masterplan Kunst Chassébuurt 50.000
Piri Re'isplein 25.000
Totaal 132.000
Tabel 1: Inschatting beschikbaar kunstbudget Chassébuurt (2005; update volgt)
Het Amsterdams Fonds voor de Kunst heeft nog geen toezegging gedaan over cofinanciering van
kunstwerken in de openbare ruimte. Het Amsterdams Fonds voor de Kunst heeft een regeling6 voor
4 Er zijn drie percentageregelingen; de half-procents regeling, de een-procents regeling en de twee-procents regeling. De half-
procents regeling houdt in dat het stadsdeel een half procent van de grondexploitatie voor nieuwbouwwoningen voor kunst
reserveert. Voor de een-procents regeling geldt dat bij grote herinrichtingprojecten in de openbare ruimte, één procent van het
totale projectbudget wordt gereserveerd voor kunst. Bij nieuwbouw van openbare gebouwen wordt één procent, berekend over
de stichtingskosten, door het stadsdeel gereserveerd voor kunst, en wanneer er tevens sprake is van een Rijksopdracht, voegt
het Rijk een tweede procent aan het budget toe.
5 Voormalig Edelsmedenschool.
6 Het budget is bestemd om kunstenaars ervaring te laten opdoen op het gebied van kunst in de openbare ruimte en hen de
kans te geven een zelfstandige beroepspraktijk op te bouwen. Het Fonds is met name op zoek naar pas afgestudeerde en
jonge kunstenaars. De financiële bijdrage van het Fonds is gebonden aan een maximum per opdracht. Het gaat hierbij om werk
dat in de openbare ruimte wordt geplaatst en publiekelijk toegankelijk is. (Bron: website Amsterdams Fonds voor de Kunst.)
10
kleinschalige kunstopdrachten in de openbare ruimte, maar de kans is klein dat de kunstopdrachten
uit het Masterplan Kunst hieronder vallen. Andere financiële kaders zijn momenteel niet in beeld.
Op basis van het Masterplan Kunst Chassébuurt wordt de komende tien jaar uitvoeringsbudget
aangevraagd. De komende tien jaar houdt het stadsdeel bij voorkeur rekening met onverwachte
nieuwe aanleidingen voor kunstopdrachten door het budget open te houden.
5.3 Tienjarenplan; hoe nu verder?
Het Masterplan Kunst Chassébuurt dient de komende tien jaar als leidraad voor het uitzetten van
kunstopdrachten. Hoewel op dit moment nog niet alle kunstopdrachten in kaart gebracht kunnen
worden, want er kunnen zich immers nog allerlei veranderingen en nieuwe ontwikkelingen in de buurt
voordoen, biedt het Masterplan Kunst in elk geval een grondplan voor de toetsing van nieuwe ideeën.
De criteria van de Amsterdamse Schoolstijl en de culturele diversiteit zullen de uitgangspunten zijn
waaraan kunstopdrachten in de Chassébuurt moeten voldoen.
Om een constructieve link te leggen tussen kunst en de openbare ruimte zou kunst onderdeel moeten
uitmaken van de reguliere praktijk en in de algemene checklist van vernieuwing- en
herinrichtingprojecten opgenomen moeten worden. De kunsten moeten volgens dit Masterplan immers
een integraal onderdeel zijn van de openbare ruimte. Deze constructieve manier van werken helpt het
stadsdeel om tijdens de projecten een vinger aan de pols houden en actief met kunst op actualiteiten
te anticiperen.
---
Bijlage A: Betrokkenheid buurtbewoners en ondernemers
In het kunstbeleid van het stadsdeel wordt de wenselijkheid geuit dat buurtbewoners zoveel mogelijk
worden betrokken bij het plaatsen van kunstwerken in de openbare ruimte. Daarvoor zijn verschillende
redenen genoemd. In de eerste plaats creëert het stadsdeel meer draagvlak voor kunst onder de
buurtbewoners wanneer zij de mogelijkheid krijgen om over het kunstwerk mee te denken. Daarnaast
raken de buurtbewoners meer betrokken bij hun eigen leefomgeving wanneer zij hier ook iets over
mogen zeggen. In het verleden is bijvoorbeeld gebleken dat kunstwerken kwetsbaar zijn voor
vandalisme en dat het moeilijk een moeilijke taak is om hier controle over te krijgen. Het stadsdeel
probeert daarom meer affiniteit onder de buurtbewoners op te wekken voor kunstwerken in de eigen
buurt, zodat de buurtbewoners hopelijk sociale controle gaan uitoefenen over mogelijke vandalen.
De mate van betrokkenheid van buurtbewoners, ondernemers en woningeigenaren bij het uitzetten
van een kunstopdracht hangt af van het soort kunstwerk. Wanneer het gaat om een kunstwerk dat
buurtgericht is, kunnen buurtbewoners mede bepalen welke eisen aan een kunstwerk worden gesteld
en welke kunstenaar of kunstwerk wordt gekozen. Als het kunstwerk een buurtoverstijgende uitstraling
krijgt, zullen de buurtbewoners slechts een raadplegende functie verderop in het proces krijgen.
12
Bijlage B: Bestaande kunstwerken en monumenten
Bestaande kunstwerken
1. Titel: Het verleden zichtbaar maken
Plaats: Kortenaerplein
Ontwerp: Melanie de Vroom
Opgeleverd: 1998
2. Titel: Beeldverhaal op hek
Plaats: Admiralengracht, speelplek, tegenover de huisnummers 136-142
Ontwerp: Jorrijn de Jonge
Opgeleverd: 2003
Bestaande monumenten
1. Titel: Chassékerk
Plaats: Chasséstraat 64
Ontwerp: K. P. Tholens
Opgeleverd: 1927
2. Titel: Centrum voor Kennis, Kunst en Ervaring (voormalig Edelsmedenschool)
Plaats: Postjesweg 1
Ontwerp: A. J. Westerman
Opgeleverd: 1924
3. Titel: Gedenkplaat oorlogsslachtoffers
Plaats: Witte de Withstraat 80
Ontwerp: onbekend
Opgeleverd: 1945
4. Titel: Herdenkingskruis oorlogsslachtoffers (4/5 mei monument)
Plaats: Hoek Baarsjesweg / Van Speijkstraat (tijdelijke plek: Columbusplein)
Ontwerp: onbekend
Opgeleverd: onbekend
13
Bijlage C: Lopende kunstopdrachten en overige ideeën voor kunstopdrachten
Lopende kunstopdrachten
1. Titel: Elevating Witte de With
Plaats: Witte de Withstraat 27-89
Ontwerp: Gabriel Lester (in opdracht van Ymere)
Oplevering: Uitvoering loopt gelijk aan grote renovatie van de woningen.
2. Titel: Glaswerk in trappenhuis
Plaats: Centrum voor Kennis, Kunst en Ervaring, Postjesweg 1
Ontwerp: Niek Kemps (in opdracht van Ymere)
Oplevering: Momenteel in uitvoering.
Overige ideeën voor kunstopdrachten
1. Het 4/5 mei monument; voorstel door Atelier Veldwerk voor een nieuw ontwerp van het
monument. Het nieuwe monument wordt een ontwerpopdracht in samenwerking met het 4/5 mei
comité. Daarmee valt het buiten de reikwijdte van dit Masterplan Kunst.
In maart 2006 heeft het Dagelijks Bestuur besloten dat het oude monument niet wordt vervangen
door een nieuw ontwerp en dat het na de herinrichting weer terug gaat naar zijn oude plek op de
Baarsjesweg. Maar ook de zojuist genoemde ontwerpopdracht voor een nieuw monument blijft
gehandhaafd.
2. Gedenkplaat oorlogsslachtoffers (Witte de Withstraat); voorstel door Atelier Veldwerk voor het
verplaatsen van het kabelkastje uit het kader van het monument, het verbeteren van het aanzicht
en een strengere controle op het onderhoudscontract. Het verplaatsen van het kabelkastje (of het
verplaatsen van het monument) brengt het stadsdeel onder bij de `korte termijn maatregelen' van
de Chassébuurt.
3. Kunstbuurt De Witte Ruijter benadrukken door nieuw ontwerp straatpaaltjes: voorstel door
wethouder Arco Verburg om de plaatjes in de Witte de Withstraat en de Admiraal de Ruijterweg te
vervangen door nieuwe ontwerpen. Momenteel is de gemeente Amsterdam (Dienst Ruimtelijke
Ontwikkeling) bezig met de ontwikkeling van een plan met gestandaardiseerde objecten voor in de
openbare ruimte. In dit plan staan ook nieuwe paaltjes. In afwachting van dit plan wordt deze
kunstopdracht vooralsnog even op de langere termijn geschoven tot de herinrichting van deze
straten aan de orde komt.
4. Rolluiken voor plaatselijke middenstand: voorstel door Atelier Veldwerk dat het stadsdeel kan
inspringen op de actualiteit van een subsidieregeling voor rolluiken. De plaatselijke middenstand
kan in De Baarsjes gebruik maken van de subsidieregeling voor rolluiken. Het stadsdeel kan
hierop inspringen door enkele rolluiken te laten ontwerpen door kunstenaars en deze voor een
gereduceerd bedrag te koop aanbieden aan ondernemers uit de buurt. De kunstopdracht kan in
redelijke mate voldoen aan de criteria zorgvuldigheid en diversiteit, en kan een grote bijdrage
leveren aan de samenhang van de Chassébuurt. Vanwege de hoge kosten v oor het vervaardigen
van deze rolluiken staat deze kunstopdracht laag op de prioriteitenlijst.
5. Centrum voor Kennis, Kunst en Ervaring (voormalige Edelsmedenschool); voorstel door Atelier
Veldwerk om een protocol op te stellen voor de publiciteit en tevens een integraal onderhoudsplan
is niet nodig omdat woningcorporatie Ymere een dergelijk plan heeft. Er ligt een tegelplan klaar
voor het pleintje aan de voorkant van het gebouw.
6. Spelen; voorstel door Atelier Veldwerk om de kleine speelplaatjes op te heffen en de Chassébuurt
meer op te delen in gescheiden functies waar ook kinderen een natuurlijke plek krijgen
(Baarsjesweg verkeersluw maken om te flaneren, Witte de Withstraat als verkeersader,
Admiralengracht park aanleggen). Dit idee wordt meegenomen bij het maken van een beleidsplan
voor speelruimte in De Baarsjes.
7. Documentatiecentrum Turkse, Marokkaanse en Arabische cultuur; voorstel door Atelier Veldwerk
is om een dergelijk informatiecentrum op te richten om bij te dragen aan het culturele bewustzijn
van migranten. In de eerste plaats hoort het oprichten van een cultureel documentatiecentrum niet
thuis onder de discipline kunst en cultuur zoals deze in Stadsdeel De Baarsjes is georganiseerd.
14
Daarnaast is stichting Marhaba (in samenwerking met Stadsdeel Bos en Lommer) al bezig met de
oprichting van een dergelijk multicultureel documentatiecentrum, een niet-religieus centrum voor
islamitische kunst en cultuur. Stadsdeel De Baarsjes draagt hier in bescheiden mate aan bij door
mee te werken aan het genereren van draagvlak.
8. Documentaire-opdracht; voorstel door Atelier Veldwerk om in opdracht van het stadsdeel ieder
jaar een documentaire te laten maken waarin een registratie wordt gemaakt van de buurt, over de
stand van zaken. Dit kunnen tekeningen zijn, een film, foto's, een essay, enzovoort. Het kan een
kleinschalige opdracht zijn voor kunstenaars uit de buurt en uitgroeien tot een waardevol Chassé-
archief, als een heel specifieke herinnering van de buurt.
15
Bijlage D: Financieel kader Masterplan Kunst Chassébuurt
Benodigd kunstbudget Chassébuurt
Kosten
Hekwerken
Typografisch plan
Kunst- en architectonische toepassingen rondom de Westermoskee
Onderdoorgangen, entrees en binnentuinen
Kunst- en cultuurscouting
Totaal
16
Bijlage E: Meerjarenplan
De oplevering van vernieuwingsprojecten:
2006
- Buurthuis Chassé
- Centrum voor Kennis, Kunst en Ervaring
- Plan West / vrijetijdscentrum La Rainbow
2007
2008
2009
- Entreeblok Witte de Withstraat
- Admiralenblok
- Witte de Withplein
2010
- Herinrichting Witte de Withstraat
2011
- Westermoskee (onder voorbehoud)
- Piri Re'Isplein (onder voorbehoud)
2012
2013
2014
2015
Nog in te delen:
· Chassékerk (Henk van Houtrijve)
· Witte Kop / Hoek (Clemens Hollak)
· Entreeblok (Willem Haverkamp)
· Admiralenblok / Witte de Withplein (Willem Haverkamp)
· Baarsjesweg 133 (Helen Sanderson)
· Verkeerscirculatieplan, herinrichting straten en openbare ruimte (Angeligue Meul)
· Overige projecten? (Clemens Hollak)
17