Ministerie van Buitenlandse Zaken

Graag bied ik u hierbij de antwoorden aan op de schriftelijke vragen gesteld door de leden Timmermans en Van Baalen over de staat van democratie in Rusland. Deze vragen werden ingezonden op 20 juni 2006 met kenmerk 2050615420.

De Minister van Buitenlandse Zaken,

Dr. B.R. Bot

Antwoord van de heer Bot, minister van Buitenlandse Zaken, op vragen van de leden Timmermans (PvdA) en Van Baalen (VVD) over de staat van de democratie in Rusland.

Vraag 1
Kent u het rapport 'Nations in Transit 2006' van de Amerikaanse mensenrechtenorganisatie Freedom House, die tot de conclusie komt dat de democratie en de mensenrechten in Rusland steeds meer onder druk komen te staan? Zo ja, deelt u de conclusie van dit rapport dat Rusland steeds minder vrij wordt doordat de staat de pers breidelt, oppositiepartijen uitsluit en non gouvernementele organisaties (NGO's) het werken nagenoeg onmogelijk maakt?

Antwoord
Het rapport van Freedom House ziet een tendens in de afgelopen jaren, waarbij geleidelijk minder ruimte zou zijn ontstaan voor de ontwikkeling van democratie, vrije en onafhankelijke media en NGO's. De nieuwe Russische wetgeving zou volgens het rapport kunnen worden gebruikt voor het aan banden leggen van de pers, het bemoeilijken van de werkzaamheden van oppositiepartijen en van NGO's. De Nederlandse regering volgt, samen met de EU- partners en organen als de Raad van Europa en de OVSE, de wijze waarop de Russische autoriteiten de wetgeving toepassen en persvrijheid en vrijheid van meningsuiting respecteren. Dit geldt in het bijzonder ook voor de NGO- wetgeving, mede omdat tal van Nederlandse NGO's via het Matra-projectenprogramma samenwerken met Russische organisaties. Tot op heden rechtvaardigen de feitelijke ervaringen niet de conclusies ten aanzien van mogelijke ontwikkelingen die in het rapport van Freedom House worden geschetst. Zo hebben internationale en Russische NGO's tot nog toe weinig hinder ondervonden van de nieuwe wetgeving. Wel hebben verschillende organisaties hun zorg uitgesproken dat de NGO-wetgeving kan leiden tot willekeur en tot een grote administratieve belasting voor NGO's. Nederland begrijpt die zorg en zal de implementatie van deze wet dan ook kritisch volgen.

Vraag 2
Deelt u tevens de conclusie van het rapport dat het meest opvallende aspect van de democratische achteruitgang in 2005 de wijze was waarop de staat voortdurend het gehele politieke leven in Rusland stuurde en beheerste, waarbij niet alleen de media steeds meer onder staatstoezicht werden gebracht, maar ook het rechtssysteem, het kiesstelsel en maatschappelijke organisaties voortdurend met staatsbemoeienis werden geconfronteerd?

Antwoord
De democratie in Rusland is in de afgelopen periode zeker niet versterkt. Het rapport van Freedom House hanteert een aantal maatstaven voor de beoordeling van het democratiseringsproces in de Russische Federatie. Het totaalbeeld is gemengd. Dit reflecteert het feit dat de Russische Federatie nog steeds een transitie doormaakt en de inrichting van het openbaar bestuur nog in beweging is. Het rapport signaleert op diverse terreinen overigens niet alleen negatieve ontwikkelingen, zoals ten aanzien van het lokaal bestuur, de rechtspraak en de media.

Vraag 3
Deelt u ook de conclusie dat met name de wijze waarop verkiezingen worden georganiseerd een democratische achteruitgang te zien geeft, omdat het voor oppositiekandidaten steeds moeilijker wordt aan verkiezingen mee te doen, de rol van de oppositie in het parlement is gemarginaliseerd en oppositiepartijen veel minder staatssteun krijgen dan Kremlin getrouwe partijen? Wat vindt u voorts van de beschuldiging in het rapport dat Rusland de Helsinki Akkoorden schendt door slechts selectief verkiezingswaarnemers toe te laten en door na iedere verkiezing het hele systeem in het voordeel van de machthebbers te 'fine tunen'?

Antwoord
De Nederlandse regering onderschrijft de conclusies van het rapport van ODIHR, opgesteld naar aanleiding van de afgelopen Doema- en presidentsverkiezingen. Daarin wordt gesteld dat de organisatie van de verkiezingen relatief ordelijk is verlopen. Punt van zorg is de periode voor de verkiezingen, toen de media partijen en kandidaten op ongelijke manier presenteerden. Dit raakte met name kandidaten van de oppositiepartijen. Bij verkiezingen in de Russische Federatie zijn in de afgelopen jaren internationale verkiezingswaarnemers uitgenodigd. Zij hebben hun werkzaamheden in de regel ongehinderd kunnen verrichten. Het meerpartijenstelsel is echter zwak ontwikkeld, waardoor de politieke oppositie ook verhoudingsgewijs zwak is.

Vraag 4
Onderschrijft u de zeer positief getoonzette passage in het rapport over de veerkracht van Russische NGO's en het toenemende belang van maatschappelijke organisaties die opkomen voor democratie en mensenrechten? Zo ja, is het dan niet zorgelijk dat de eerder dit jaar aangenomen wet op de NGO's de staat de mogelijkheid geeft onwelgevallige NGO's aan te pakken en te verbieden? Hoe groot acht u de kans dat Rusland overgaat tot het verbieden van NGO's zodra de machthebbers zich niet meer beperkt voelen door de huidige voorzitterschappen van de G-8 en de Raad van Europa?

Antwoord
In het transitieproces dat de Russische Federatie doormaakt zijn in de afgelopen jaren NGO's sterk in opkomst geweest. Zij dragen onmiskenbaar bij aan de ontwikkeling van maatschappelijke pluriformiteit. Onder internationale druk heeft de Russische regering haar wetsvoorstellen ten aanzien van de regulering en registraties van NGO's aangepast. Daarbij heeft zij ook advies gevraagd aan het secretariaat van de Raad van Europa. De uiteindelijk in april 2006 in werking getreden wetgeving is evenwel nog steeds breed geformuleerd, zodat veel afhangt van de interpretatie en toepassing ervan. Het is op dit moment te vroeg om hierover een oordeel uit te spreken. Nederland volgt zowel bilateraal als in het kader van de Europese Unie en de Raad van Europa de ontwikkelingen op dit terrein en zal dit ook in de toekomst blijven doen.

Vraag 5
Is het niet zorgelijk dat van alle landen in transitie alleen Rusland en de dictaturen Belarus en Turkmenistan in het rapport achteruitgang laten zien in het democratiseringsproces, al was het maar omdat het steeds verder wegzakken van de democratie in Rusland zonder enige twijfel invloed zal hebben op democratiseringsprocessen in alle buurlanden, waaronder Oekraïne, dat rechtstreeks aan de Europese Unie grenst?

Antwoord
De transitieprocessen in de verschillende staten, voortgekomen uit de Sovjetunie, kennen hun eigen dynamiek. Dit geldt ook ten aanzien van de democratiseringsprocessen. Zoals blijkt uit de recente ontwikkelingen in Oekraïne kan aan de mate van wederzijdse beïnvloeding van dergelijke processen geen specifieke conclusie worden verbonden.

Vraag 6
Deelt u de mening dat het zeer te betreuren valt dat democratie en mensenrechten steeds lager op het prioriteitenlijstje van de dialoog tussen de Europese Unie en Rusland terecht zijn gekomen? Bent u bereid zich ervoor in te zetten om de huidige Russische voorzitterschappen van G-8 en Raad van Europa te benutten om een nieuwe impuls te geven aan de dialoog van de Europese Unie met Rusland over democratisering, mensenrechten en rechtsstaat?

Antwoord
Democratie en mensenrechten zijn en blijven onderwerp van gesprek tussen de Europese Unie en Russische Federatie. In de afgelopen jaren zijn afspraken gemaakt over de wijze waarop de politieke dialoog over deze onderwerpen kan worden gestructureerd. Dergelijk overleg vindt op reguliere basis plaats, zowel op ambtelijk als op politiek niveau. Van een verminderde prioriteit is dan ook geen sprake. Ook tijdens het huidige Russische voorzitterschap van de Raad van Europa zal Nederland de mensenrechtensituatie in de Russische Federatie kritisch volgen.

Vraag 7
Welke mogelijkheden ziet u verder om ook in de Raad van Europa deze kwestie aan de orde te stellen? Is de indruk juist dat met name in de Raad van Europa steeds grotere aarzelingen bestaan om mensenrechtenschendingen van Rusland aan de orde te stellen? Zo ja, welke mogelijkheden ziet u hier iets tegen te doen? Zo neen, waarom wordt voorzitter Rusland door de andere lidstaten dan nooit aangesproken op de schending van mensenrechten en de problemen met democratisering en de rechtsstaat?

Antwoord
Op basis van de verschillende toezichtsmechanismen van de Raad van Europa wordt aandacht besteed aan mensenrechten, democratie en rechtsstaat in de Russische context, alsook in de verschillende programma's en projecten die de Raad van Europa in Rusland ontplooit. Ook de Parlementaire Assemblee buigt zich over de mensenrechtensituatie in het land, die eveneens centraal staat in zaken die door het het Europees Hof voor de Rechten van de Mens worden behandeld. In het Comité van Ministers wordt de Russische Federatie regelmatig gewezen op haar verplichtingen. Van aarzeling om mensenrechtenschendingen in de Russische Federatie aan de orde te stellen is dan ook geen sprake. Van belang is dat de Raad van Europa een platform biedt voor het voeren van een constructieve dialoog over de bevordering van mensenrechten, democratie en rechtsstaat. Zo is onlangs op initiatief van Nederland een gezamenlijke EU-verklaring afgegeven in de Raad van Europa, waarin de Russische Federatie wordt aangesproken op de gewelddadigheden tijdens een homoparade in Moskou op 27 mei jl..


1) 'Nations in Transit: Democracy from Central Europe to Eurasia', Freedom House, 2006


---- --