Meerderheid Nederlanders noemt zich buitenkerkelijk
Godsdienstige veranderingen in Nederland. Verschuivingen in de binding met
de kerken en de christelijke traditie.
· Bijna twee op de drie Nederlanders noemt zich
buitenkerkelijk.
· De helft van de Nederlandse bevolking gelooft in een leven
na de dood.
· Twee op de vijf Nederlanders geloven in de hemel, één op de
vijf gelooft in de hel.
· Bijna één op de drie Nederlanders beschouwt de Bijbel als
het woord van God.
· Onder kerkleden nam het `geregeld kerkbezoek' af van 67% in
1970 tot 38% in 2004
· Nederland telt naar schatting 700.000 migrantenchristenen.
Het merendeel van hen is Katholiek.
· Ongeveer een kwart van de Nederlanders gelooft in
geluksamuletten, waarzeggers, astrologie en gebedsgenezers.
Dit zijn enkele conclusies uit de SCP-publicatie Godsdienstige
veranderingen in Nederland. Verschuivingen in de binding met de kerken
en de christelijke traditie, die op 5 september is verschenen. In het
rapport geven de onderzoekers dr. Jos Becker en dr. Joep de Hart een
beeld van de veranderingen die zich de afgelopen decennia hebben
voorgedaan in de levensbeschouwelijke opvattingen en de kerkelijke
betrokkenheid van de Nederlandse bevolking. Aan de orde komen onder
meer hoe Nederlanders denken over God en de duivel, over een leven na
de dood en over de interpretatie van de bijbel. Verder wordt aandacht
besteed aan de vraag of zij nog kerkelijk actief zijn en of zij iets
zien in astrologie, waarzeggerij of gebedsgenezing. Bij al deze punten
wordt tevens ingegaan op verschillen onder de bevolking en worden
vergelijkingen getrokken met de ontwikkelingen in andere Europese
landen en de Verenigde Staten. Overigens wordt in deze publicatie niet
nader ingegaan op andere godsdiensten in Nederland, zoals de Islam.
Hier is in eerdere publicaties reeds aandacht aan besteed.
Voortgaande ontkerkelijking, zij het in een trager tempo
De ontkerkelijking was de afgelopen decennia een belangrijke
ontwikkeling in de Nederlandse samenleving.. Hoewel het tempo van de
ontkerkelijking de laatste jaren is afgenomen, lijkt er van een
omgekeerde trend vooralsnog geen sprake.
Volgens het langjarige SCP-onderzoek Culturele Veranderingen in
Nederland is het aandeel van het Nederlanders dat zich buitenkerkelijk
noemt gestegen van 24% in 1958 tot 64% in 2004.
Onder de Nederlandse bevolking nam het aandeel dat zich
Rooms-Katholiek noemt af van 42% in 1958 tot 17% in 2004. In diezelfde
periode daalde het aandeel van de Nederlands Hervormden van 23% naar
6% en dat van de Gereformeerden van 8% tot 4%. Alleen de aanhang van
de `andere kerkgenootschappen' - een zeer gemêleerde groep (waaronder
de Evangelische en de Pinkstergemeenten) - nam toe: van 3% in 1958 tot
5% in 2004.
Verder nam onder de overgebleven kerkleden het `geregeld kerkbezoek'
(tenminste eens per maand) af van 67% in 1970 tot 38% in 2004. Deze
daling was het sterkst onder de Rooms-Katholieken (van 71% in 1970 tot
19% in 2004).
Meer geloof in hemel dan in hel
De helft van de Nederlandse bevolking gelooft in een leven na de dood
en twee op de vijf Nederlanders geloven in het bestaan van een hemel.
Ongeveer eenzelfde aantal denkt dat het zin heeft om te bidden en dat
religieuze wonderen mogelijk zijn. Het aandeel Nederlanders dat in
wonderen gelooft nam de laatste 15 jaar toe van 31% in 1991 tot 43% in
2004. In het bestaan van de hel en van de duivel gelooft nog niet één
op de vijf Nederlanders. Een behoorlijke minderheid van de bevolking
denkt dat Adam en Eva echt hebben bestaan (24%) en dat de Bijbel het
woord van God is (31%). Het aandeel van de Nederlanders die menen dat
de Bijbel het woord van God is daalde van 40% in 1985 tot 31% in 2002
De veranderingen deden zich niet alleen voor onder kerkleden, maar ook
onder de buitenkerkelijken. Zo steeg het aandeel van de
buitenkerkelijken die in een leven na de dood geloven van 27% in 1985
tot 37% in 2002, terwijl het aandeel dat in de hemel gelooft in
diezelfde periode toenam van 18% tot 25%. Deze veranderingen deden
zich vooral voor onder de generatie van buitenkerkelijken die na 1960
zijn geboren.
Migrantenkerken: integreren via de kerk
Momenteel telt Nederland naar schatting 700.000 migrantenchristenen.
Zij wonen overwegend in de randstad en het merendeel is Katholiek.
Soms blijven zij deel uitmaken van de religieuze gemeenschap in het
land van herkomst, soms sluiten zij zich aan bij de in ons land
gevestigde kerken. Een deel sticht eigen onafhankelijke christelijke
gemeenschappen en is aangesloten bij migrantenkerken. Het beperkte
aantal beschikbare onderzoeken wekt de indruk dat migrantengemeenten
en migrantenkerken een belangrijke rol spelen bij de opvang en
integratie van nieuwkomers in de Nederlandse samenleving: als
ontmoetingsplaats, hulpbron en spreekbuis.
Geen grote aanhang voor alternatieve levensbeschouwingen
Hoewel recente landelijke gegevens ontbreken bestaan er aanwijzingen
dat de aanhang van alternatieve levensbeschouwingen in ons land niet
erg groot is. Afgezien van sommige alternatieve geneeswijzen, gaat het
om beperkte aantallen geïnteresseerden met een doorgaans niet zo
diepgaande betrokkenheid. Ongeveer een kwart van de Nederlanders
gelooft in geluksamuletten, waarzeggers, astrologie en gebedsgenezers.
Dit Nederlandse percentage ligt gemiddeld 20% lager dan in andere
Europese landen.
Het meest ontvankelijk voor deze zaken zijn personen die een
middenpositie innemen tussen overtuigd ongeloof en orthodox geloof: de
`ietsisten', alsook de gelovers in een hogere macht of kracht, de
incidentele kerkgangers, de mensen die zo af en toe bidden en zij die
de bijbel niet letterlijk willen nemen maar wel beschouwen als een
uitzonderlijk boek. Het gaat naar verhouding vaak om mensen die zich
bestempelen als `nieuwe gelovige', oftewel iemand die pas op latere
leeftijd religie heeft ontdekt, zonder zich kerkelijk te willen
binden.
Nederland in Europa
Ontkerkelijking doet zich voornamelijk voor in West Europa, al zijn er
wel verschillen tussen de landen. Vooral in Frankrijk en de voormalige
Oost-Duitse gebieden is de secularisatie ver voortgeschreden. In
Scandinavië is het kerklidmaatschap weliswaar wijd verbreid, maar
komen de leden niet of nauwelijks in de kerk en worden christelijke
leerstellingen weinig onderschreven. In Italië en Spanje is het
kerklidmaatschap, de kerkelijke deelname en de aanhang voor de religie
daarentegen groot. Ons land bevindt zich (met enkele andere landen) in
een middenpositie. Na het wegvallen van het officiële taboe op religie
(ten tijde van het communisme) zijn er in Rusland tekenen van een
religieuze opleving (het aantal Russen dat in God gelooft nam toe van
39% in 1991 tot 54% in 1998 en het percentage kerkleden steeg in
diezelfde periode van 32% tot 63%).
De Europese kerken lijken een functie te behouden bij de rituele
begeleiding van belangrijke overgangen in het leven. Daarnaast behoudt
het begrip `religieus' een zekere betekenis. In ons land noemt
bijvoorbeeld ruim 20% van de buitenkerkelijken zich religieus.
SCP-werkdocument 128, Godsdienstige veranderingen in Nederland.
Verschuivingen in de binding met de kerken en de christelijke
traditie, Jos Becker en Joep de Hart, m.m.v. Linda Arnts, Den Haag,
Sociaal en Cultureel Planbureau, september 2006, ISBN 90 377 0259 7,
prijs EUR 11,90.
De publicatie is verkrijgbaar bij de boekhandel of te bestellen bij
het SCP via fax 070 - 340 7044,
e-mail: bestel@scp.nl of via de web-site: www.scp.nl
Sociaal en Cultureel Planbureau