Gemeente Leiden

Weelde, wijsheid en wandluizen tijdens de Leidse Monumentendagen

Tijdens de Open Monumentendagen op 9 en 10 september 2006 openen zo'n 30 bijzondere Leidse monumenten hun deuren. In aansluiting op het Rembrandtjaar is dit jaar gekozen voor het thema De Gouden Eeuw: weelde, wijsheid en wandluizen. De Leidse Monumentendagen laten u de stad uit de tijd van Rembrandt zien met haar weelderige panden, de bloei van de wetenschap en de keerzijde van die bloei.

Na de malaise van het Beleg in 1574 maakte Leiden in de 17e eeuw een spectaculaire bloeiperiode door. Vlaamse protestantse vluchtelingen gaven een nieuwe impuls aan de textielindustrie waarin velen hun fortuin maakten. Leiden werd een rijke stad met vele monumentale gebouwen. De net opgerichte universiteit wist beroemde wetenschappers aan zich te binden. De voorspoed trok veel immigranten aan en de stad raakte daardoor overvol. Naast grote rijkdom heerste tijdens de Gouden Eeuw ook bittere armoede. Daarom was de 17e eeuw in Leiden een periode van grote weelde, wijsheid, maar ook van veel wandluizen.

Weelde
De weelde uit die tijd is nog steeds af te lezen aan de monumentale gevels en het rijk versierde interieur en de gevel van het Gemeenlandshuis van Rijnland, maar ook aan de gevels van de panden aan het Rapenburg en die van het Stadhuis. Bij binnenkomst van het Gemeenlandshuis valt meteen de prachtige, eikenhouten trap op. De trap voert naar de Grote Zaal, een ruimte met een prachtig beschilderd tongewelf en goudleer op de wanden. Jan Lievens, vriend en collega van Rembrandt, leverde het schilderij boven de schouw. Het schilderij zinspeelt op de rechtspraak, een van de taken van het hoogheemraadschap. Bijzonder zijn ook het 17e-eeuwse tuinhuis van Rapenburg 36; de plafondschildering op Rapenburg 29 en de statige gevel van Bentheimer zandsteen van de panden Rapenburg 31 en 33. Hotel De Doelen op Rapenburg 2 heeft een van de eerste Leidse gevels opgetrokken in de bouwstijl van het Hollands classicisme.

Wijsheid
De Leidse universiteit trok vele beroemde wetenschappers aan, zoals Hugo de Groot, Christiaan Huygens en Rene Descartes. De wijsheid van toen vindt u terug in een aantal 17e-eeuwse Leidse panden.
Pronkstuk is de Bibliotheca Thysiana op Rapenburg 25. Het is het enige bewaard gebleven als bibliotheek bestemde gebouw uit de 17e-eeuwse Nederlanden. De Bibliotheca Thysiana werd in 1653 gesticht door de geleerde Joannes Thysius, ofwel Jan Thijs. In zijn testament bepaalde hij dat zijn bibliotheek moest worden bestemd 'tot publycque dienst der studie'. De bibliotheek werd gebouwd door de Leidse stadsarchitect Arent van 's Gravesande. Bijzonder is dat hier een complete 17e-eeuwse particuliere bibliotheek is bewaard, die een goede indruk geeft van het boekenbezit van een geleerde boekenliefhebber uit die tijd. De bibliotheek bevat zeldzame boeken uit de 15e, 16e en 17e eeuw. De Latijnse school in de Lokhorststraat leidde jongens op voor een academische studie. Een beroemde leerling was Rembrandt. In de Latijnse school zijn nu bedrijven gevestigd, de kapconstructie is tijdens de Monumentendagen te bekijken. De beroemde 17e-eeuwse arts en chemicus Sylvius woonde op Rapenburg 31. In de tijd van Sylvius moet het huis vol hebben gehangen met schilderijen. De geleerde bezat er maar liefst 185, waaronder doeken van de Leidse schilders Gerrit Dou en Frans van Mieris. Sylvius was hoogleraar aan de Leidse universiteit en gaf colleges aan het bed van patiënten in het St. Caeciliagasthuis (het huidige Boerhaave museum) en voerde daar drukbezochte secties uit. Leiden beschikte als een van de eerste steden van Europa over een Anatomisch Theater. In het Museum Boerhaave is het Anatomisch Theater zo nauwkeurig mogelijk nagebouwd.

Wandluizen
De rijkdom had ook zijn schaduwzijde: door de snelle bevolkingsgroei raakte de stad overvol en een grote groep Leidenaren leefde in armoedige omstandigheden tussen de wandluizen. Zij waren aangewezen op de armenzorg die onder andere georganiseerd werd vanuit De Bakkerij. De Bakkerij is al eeuwenlang een centrum van sociale activiteiten. Alle zorg voor de 'huyssitten' of huiszittende armen - dat wil zeggen: de armen die niet bedelden - werd eind 16e eeuw geconcentreerd op deze plek aan de Oude Rijn. In het Leids wevershuis is te zien hoe in de 17e eeuw wonen en werken samenging. Het huis aan de Middelstegracht 143 bestond destijds uit een voorkamer die als werkplaats dienst deed en waar het weefgetouw stond; een achterkamer waar de enige stookplaats in het huis was, en een zolderverdieping. In de wand tussen voor- en achterkamer bevindt zich nog een originele bedstee. De zolder was niet beschoten: alle voorraad maar ook de bewoners lagen direct onder de dakpannen.

Pand in restauratie
De panden Nieuwe Rijn 105-106 zijn gebouwd tijdens de stadsuitbreiding van 1659. De twee zijn verbonden door een nog originele 17e-eeuwse doorloop die momenteel wordt gereconstrueerd. Het achterhuis werd gebruikt als zomerkeuken en heeft nog een fraaie bedstedenwand in Lodewijk XIV-stijl waarin een buffetkast is aangebracht.

Uitgebreid nevenprogramma
Ook dit jaar is er weer een uitgebreid nevenprogramma met, onder andere: . de Oud Leiden lezing door Rembrandtkenner bij uitstek Ernst van de Wetering, . de fototentoonstelling Mijn Gouden Eeuw met een eigentijdse kijk op monumenten door leerlingen van de Leidse ICT Academie, . ambachtslieden aan het werk op diverse locaties, . gratis inloopconcerten in monumenten met, onder andere, het William Byrd Ensemble, . levende geschiedenis in het 17e-eeuwse tuinhuis van Rapenburg 36, . het jeugdprogramma met een eigen kindermonumentengids, de Kidsgids, en . de Open Dagen Stadhuis met rondleidingen door raadslieden en een trouwroute voor kinderen. Met Gilde Leiden kunnen korte Rembrandtwandelingen worden gelopen en er is een expositie van Atelier Kunst & Ko over Rembrandt. Verder is een presentatie van diverse Leidse projecten te zien in de Burgerzaal.

Programmaboek
Meer informatie over de opengestelde panden, de achtergronden van het thema en het complete overzicht van alle activiteiten staan in het programmaboek. Het programmaboek is vanaf begin september op meerdere locaties in Leiden en de regio beschikbaar. Alle informatie staat op de site www.leiden.nl/openmonumentendagen.