De Nederlandse Bank

Locatie leeg Haagse Hogeschool, Den Haag
Spreker leeg Prof. dr. A. Schilder, directeur van de Nederlandsche Bank

Het is mij een genoegen om ter gelegenheid van het jubileum van uw Stichting te spreken. Exodus biedt kansen aan mensen die willen stoppen met criminaliteit, maar dit niet geheel op eigen kracht kunnen. Hiermee levert u een belangrijke bijdrage aan een duurzame samenleving, en ik wil u dan ook van harte feliciteren met het 25-jarig bestaan. Het thema van uw jubileumcongres is Eigen verantwoordelijkheid!? met betrekking tot de reïntegratie van ex-gedetineerden. Ik ben er zeker van dat het vraagteken achter Eigen verantwoordelijkheid! tijdens deze congresdag een hoofdrol zal spelen. Staat individuele verantwoordelijkheid eigenlijk wel centraal in de recidiveproblematiek?

Onlangs heeft De Nederlandsche Bank in het kader van onze eigen personeelsontwikkeling vier kernwaarden vastgesteld, te weten: openheid, samenwerken, veranderingsgezindheid én eigen verantwoordelijkheid. Die eigen verantwoordelijkheid spreekt ons dus aan.

Reïntegratie van ex-gedetineerden: complexe problematiek Recidive is een complex probleem met een grote maatschappelijke impact. Elk jaar komen om en nabij 35 000 gedetineerden vrij. Van hen gaat bijna 80% weer in de fout en komt weer met justitie in aanraking. Dit zijn schrikbarend hoge cijfers. Hoe kan het zo zijn dat burgers die hun vrijheid terugkrijgen, feitelijk niet terugkeren naar de samenleving? Wat maakt dat zij blijven steken in de draaideur tussen samenleving en gevangenis? Niemand is hier bij gebaat en toch gebeurt het. Dit is een paradox van het soort dat sociologen en economen vaker tegenkomen. In zekere zin is een geïntegreerde samenleving een publiek goed, zoals ook defensie, dijken, schone lucht en een gezonde munt dat zijn. Iedere Nederlander is gebaat bij een succesvollere reïntegratie van ex-gedetineerden in de samenleving, maar slechts weinigen zijn in de praktijk bereid hier tijd, geld en energie in te investeren. De directe opbrengsten van een meer coherente samenleving wegen eenvoudigweg niet op tegen de directe kosten die het individu hiervoor moet maken. Natuurlijk geldt dit niet voor de ex-gedetineerde zelf: een investering in zichzelf is buitengewoon attractief. In de praktijk blijkt dit echter moeilijk te realiseren.

Welke factoren maken de werkelijke terugkeer naar de samenleving zo moeizaam? In haar begeleidingsfilosofie stelt Exodus dat een succesvolle resocialisatie alleen mogelijk is als een ex-gedetineerde de vier sleutelgebieden wonen, werken, relaties en zingeving adequaat heeft ingevuld. Dit zijn basale levensdomeinen waaraan eenieder gedurende zijn leven bouwt. Hoewel slimmer straffen door middel van bijvoorbeeld elektronisch toezicht tot minder afbreuk van deze sleutelgebieden leidt, begint een gedetineerde bij vrijlating altijd met een behoorlijke achterstand. Wanneer op dat moment een helpende hand te lang uitblijft, liggen sociale uitsluiting en recidive op de loer. In dit verband is het recente proefschrift van Ine Voorham noemenswaardig. Zij is luitenant-kolonel bij het Leger des Heils en heeft een uitgebreide studie gedaan naar sociale uitsluiting bij cliënten van het Leger des Heils. De uitkomsten van haar onderzoek ondersteunen het belang van het werk van organisaties als Exodus. Zij concludeert dat ex-gedetineerden als gevolg van hun detentie een grote kans op sociale uitsluiting hebben en adviseert daarom gedetineerden intensiever te begeleiden, en meer gericht op het leven na detentie voor te bereiden.

Inspiratie uit het Bijbelboek Exodus
Net als het Leger des Heils van Ine Voorham spant uw Stichting zich in dat ieder mens een nieuwe kans krijgt. Dit is geheel in lijn met het Bijbelboek waar uw Stichting naar genoemd is. Het boek Exodus is immers één groot verhaal over recidive en nieuwe kansen! In het kort: in ruim 400 jaar is de Israëlische enclave in Egypte gegroeid van niets tot circa 1 miljoen mensen. Onder leiding van Mozes verlaten zij Egypte om zelfstandig te gaan wonen in Palestina. De rode draad in het verhaal is dat het volk Israël een verbond sluit met hun God Jahweh. Deze beschermt hen, onder uitdrukkelijke voorwaarde van een exclusief partnerschap. Het is óf zij samen óf no deal. Maar regelmatig houdt het volk Israel zich niet aan de afspraken. Het bekendste voorbeeld is het gouden kalf. Het volk vindt dat ze te weinig zien van hun God, en daarom besluiten ze een gouden beeld van een kalf te aanbidden. Dat was uitdrukkelijk verboden in de partnerschapsafspraken met hun God.

Mozes had net de grondwettelijke samenlevingsafspraken van God gedicteerd gekregen: de zogenaamde Tien Geboden, geschreven op twee stenen platen. Als hij hoort van het gouden kalf, gooit hij deze platen kapot. Zo gaat het op en neer. Er worden nieuwe afspraken gemaakt, deze worden weer verbroken, de breuk wordt weer gelijmd. Het duurt op die manier 40 jaar, een hele generatie, voordat het volk eindelijk door zijn God wordt toegelaten tot Palestina.

Wat leren wij hiervan? Langs de dimensies van Ine Voorham, drieërlei. Ten eerste: ondanks alle recidive van schending van afspraken wordt Israëls God nooit moe nieuwe afspraken te maken, nieuwe kansen te geven. Een Exodus uit het oude leven kan lang duren, maar er blijft perspectief. Ten tweede: daarvoor is wel een kader nodig. In het boek Exodus groeit dat gaandeweg: aan het eind is er een uitgewerkt wetboek met institutionele afspraken die de verhouding tussen individu en samenleving regelen. Oftewel: van recidive moet je leren. Het boek Exodus is een verhaal van een samenlevingsopbouw die niet opgeeft. Tijdelijk wel om beurten dreigen God, Mozes en het volk Israël het bijltje er bij neer te gooien. Maar de nieuwe kansen overwinnen. Ten derde: in die institutionele afspraken is de grondregel: respect. Respect voor afspraken, gelijke kansen en herstel van achterstanden. De arme of achtergestelde wordt niet bevoordeeld, want het is geen egalitaire heilstaat. Evenwel blijven de rijken ook niet voor altijd bezitter van hun economische verworvenheden. Het getal zeven staat daarbij centraal: na zes jaar moet je één pauzeren. Dat geldt voor de werkonderbreking op de sabbat, welbekend. Maar ook de slaven moeten na zes jaar vrijgelaten worden, en akkers moeten na zes jaar bewerken in het zevende jaar braak liggen voor de armen. Exodus betekent dus ook: de gedetineerde is achteropgeraakt maar hij/zij heeft het recht op een faire nieuwe kans. Zo moeten de verhoudingen tussen individu en samenleving institutioneel verankerd zijn.

Exodus is derhalve synoniem met wederzijds respect. Dus ook voor de zwakkere, de mindere. Dat is in feite de constitutionele grondregel. Je kunt geen duurzame samenleving bouwen zonder wederzijds respect. Wie het respect voor bijvoorbeeld de gedetineerde vergeet, miskent een genetische grondstructuur: wij hebben uiteindelijk elkaar nodig, zijn in die zin ook van elkaar afhankelijk. Zonder wederzijds respect heeft reïntegratie geen kans!

Het recidiveprobleem behoeft een gezamenlijke aanpak Er is in Nederland dus behoefte aan een gezamenlijke aanpak. Recidive komt nog altijd veel te veel voor, maar er zijn lichtpuntjes te zien. Zo zijn naast de vele professionals iedere dag duizenden vrijwilligers in de weer om sociale uitsluiting en daarmee recidive te voorkomen. Exodus werkt bewust buiten de strafrechtelijke keten, maar ook binnen de strafrechtelijke keten worden delinquenten en ex-delinquenten voorbereid op en begeleid bij een succesvolle terugkeer naar de samenleving. Vandaag staat Exodus centraal. Gelukkig zijn er meer instanties die meedoen. De reclasseringsinstellingen zijn vanzelfsprekend vermeldenswaardig, maar ook de rechterlijke macht, de advocatuur en het politiewezen leveren hun bijdrage. Daarnaast worden momenteel afspraken gemaakt met gemeenten over een zogenaamde warme overdracht. In de praktijk betekent dit dat het gevangeniswezen gemeenten tijdig informeert over de ontslagdatum en over de integratie-activiteiten die tijdens detentie hebben plaatsgevonden. Eventueel worden gemeenten hierbij gesteund door de Rijksoverheid. Dit alles mag toch hoop geven dat het recidivepercentage wordt teruggebracht.

In aansluiting op de goede intenties en initiatieven van hulpverleners, samenleving en overheid is het vanzelfsprekend belangrijk dat de ex-gedetineerde zijn/haar verantwoordelijkheid neemt. Een faire helpende hand afslaan, duidt niet op respect, en waar geen wil is, is geen weg. Eigen verantwoordelijkheid is daarenboven essentieel om tot ontplooiing te kunnen komen. Niettemin dient normoverschrijdend gedrag te worden tegengegaan. Hier bevindt zich een dilemma waaraan ook in het toezicht op financiële instellingen het hoofd wordt geboden. Hoever reikt ieders verantwoordelijkheid? Wanneer grijp je in? Dit zijn korte maar ingewikkelde vragen waar geen eenduidig antwoord op is. Evenwel wordt de afweging dagelijks gemaakt. Het is goed dit te expliciteren.

Vandaag heb ik betoogd dat reïntegratie van ex-gedetineerden een gezamenlijke verantwoordelijkheid is. Om duurzaam te kunnen samenleven, is het essentieel dat we elkaar nieuwe kansen blijven geven. Daarbij is een institutioneel kader nodig dat gestoeld is op wederzijds respect. Langs deze dimensies krijgen individuen, instituties en samenleving de kans te bouwen aan een coherent geheel. In de uitoefening van haar maatschappelijke functies bouwt De Nederlandsche Bank hieraan mee. Maar naast maatschappelijke functies is De Nederlandsche Bank ook een organisatie met maatschappelijke betrokkenheid. Dit komt onder andere tot uiting in de externe activiteiten die door honderden medewerkers in het kader van het project Samen Bouwen zijn en worden ondernomen. Reeds bij vele hulpverlenende instellingen hebben Bankmedewerkers zich ingezet voor een menswaardiger bestaan van minderbedeelden. Bij Exodus echter nóg niet. Hier komt verandering in. Er is namelijk een initiatief in ontwikkeling om ons steentje bij te dragen aan uw missie. Zoals u waarschijnlijk weet, is ons metier het beheersen van financiële risicos en het bevorderen van financiële stabiliteit. Daarom biedt De Nederlandsche Bank Stichting Exodus Nederland haar kennis en kunde aan om te helpen bij de financiële voorlichting aan ex-gedetineerden. Een klein cadeau ter ere van uw 25-jarig bestaan ten gunste van de samenleving. Nogmaals van harte gefeliciteerd!

[s?root.de_kennisBank.Nieuws__persberichten_en_speeches.DNB.Speeches_2 006.Speech_directeur_Schilder_'Re%C3%AFntegratie:_een_gezamenlijke_ver antwoordelijkheid'] leeg