TNS NIPO

Foto

Publicaties TNS NIPO onderzoek

19 september 2006

Waarom Bos betere papieren heeft dan Balkenende

De Volkskrant, Forum, dinsdag 19 september 2006

De kaarten zijn geschud, de partijen hebben hun programma's gepresenteerd en de peilingen bieden een vertrouwd beeld: de verkiezingsstrijd zal gaan tussen CDA en PvdA. De VVD is als vanouds de nummer drie en de SP vertolkt de rol van outsider. Niet het ongemakkelijke integratiedebat zet de toon, maar vertrouwde thema's als gezondheidszorg, economie, sociale zekerheid en onderwijs. Het fatsoen moet terug en er is zelfs ruimte voor leuke dingen: gratis kinderopvang en openbaar vervoer. Nederland is weer een dorp! De dreiging van internationaal terrorisme lijkt ver weg en Jan Peter Balkenende heeft eigenhandig de Nederlandse economie weer aan de praat gekregen. "Het zoet" zal vandaag - op Prinsjesdag - zelfverzekerd gepresenteerd worden en Balkenende en Zalm zullen trachten een triomfantelijke lach te onderdrukken. De boodschap zal niemand ontgaan: Balkenende heeft zich aan zijn belofte gehouden. Gaan CDA en VVD alsnog oogsten?

De Fortuyn-agenda afgewerkt
Nog maar enkele maanden geleden noteerden we een historisch dieptepunt in de vertrouwenscijfers voor het kabinet. Ook Balkenende persoonlijk kreeg tot aan begin dit jaar weinig krediet. Sindsdien is veel veranderd, maar is alle onvrede dan verdwenen? Nee, ze is gekanaliseerd. Hans Wansink stelde in `De erfenis van Fortuyn' (2004) al dat `het succes van de beweging van Fortuyn bij de verkiezingen in 2002 een uitdrukking was van de vitaliteit van de Nederlandse democratie'. Het beleid sinds 2002 en de verkiezingsprogramma's van nu bevestigen dat. Er zijn maatregelen genomen om de instroom van migranten te beperken, inburgering af te dwingen en zo goed als alle partijprogramma's kennen nu een paragraaf waarin ze stellen dat de Nederlandse cultuur dominant is. De `tweede Fortuyn-agenda' (het tegengaan van de bureaucratie en het verbeteren van de overheidsdienstverlening) zal, als we de verkiezingsprogramma's mogen geloven, in de volgende kabinetsperiode worden afgewerkt.

SP als tegenpartij
Bovendien heeft de onvrede een ander jasje gekregen. In plaats van integratie en veiligheid zijn koopkracht en sociale zekerheid nu de belangrijkste issues. Ondanks de economische groei is niet iedereen `himmelhoch jauchzend'. Zeven op de tien kiezers zeggen er door de nieuwe zorgverzekering in koopkracht op achteruit te zijn gegaan (`zu Tode betrübt'). Verder zien we dat voor de voormalige Fortuyn-aanhang `koopkrachtontwikkeling' het belangrijkste verkiezingsthema is. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de SP - na de VVD (dankzij Verdonk) en de PVV - de meest aantrekkelijke vluchtheuvel is voor de Fortuynisten uit 2002. Het verklaart mede waarom de SP op 21 zetels staat en Wilders en Pastors samen op zeven in de meest recente TNS NIPO-peiling.
De SP vervult de rol van tegenpartij nog altijd met verve en haalt zodoende druk van de `politiek cynische ketel'. Men wantrouwt de politiek nog steeds, maar populistisch rechts heeft het af laten weten. Bijna de helft van de SP-aanhang wil op SP stemmen omdat men het niet eens is met de andere partijen. En dan hebben ze ook nog Jan Marijnissen, door vriend en vijand gewaardeerd om zijn integriteit, zo blijkt uit onze onderzoeken.

De paradox van de sterke lijsttrekker
André Rouvoet van de ChristenUnie kan bijkans een nog beter rapport overleggen dan Marijnissen. Maar hun sterke lijsttrekkers zijn tegelijkertijd de achilleshiel voor SP en ChristenUnie. Het maakt deze partijen `onnatuurlijk groot' in de politieke peiling. Veel van de kiezers die nu zeggen op ChristenUnie of SP te gaan stemmen zullen uiteindelijk toch overstappen naar respectievelijk CDA en PvdA, omdat een sympathieke en betrouwbare lijsttrekker niet doorslaggevend is voor veel kiezers.
Dit probleem heeft de VVD veel minder. Rutte scoort zeker niet slecht als lijsttrekker, maar is voor slechts weinigen dé reden om voor de VVD te kiezen (zoals Marijnissen en Rouvoet dat wel zijn voor een groot deel van hun achterbannen). Dat klinkt als een zwakte voor de VVD, maar het tegendeel is het geval. Het merendeel van degenen die nu op de VVD zeggen te stemmen zullen dat op 22 november waarschijnlijk ook gaan doen (ten dele afhankelijk van de rol die Verdonk mag vervullen in de campagne). Onder het huidige politieke gesternte zal circa een zesde deel van de VVD-aanhang overstappen naar het CDA om de christen-democraten de grootste te maken. Van de potentiële SP-stemmers zal echter circa een derde deel overstappen naar de PvdA om Balkenende IV te voorkomen.

Inhaalrace Balkenende stokt
Eind mei voorzagen we een comeback van Balkenende. Het was nog steeds die stijve, moeilijk communicerende man, maar hij liet zich toch maar niet gek maken. Wouter Bos, al sinds midden 2003 ongenaakbaar aan kop in alle peilingen, verslikte zich in de AOW en zette een neergaande lijn in. "Alle lichten op groen voor Balkenende", concludeerden we in de Volkskrant van 27 mei. Het CDA klom inderdaad, van 25 naar 37 zetels en als premier krijgt Balkenende nu van bijna evenveel Nederlanders het vertrouwen als Bos. De PvdA daalde in de TNS NIPO-peiling van zo'n 50 naar 38 en Bos boette enigszins aan geloofwaardigheid in.

De verkiezingsstrijd zal zich de komende maanden toespitsen op de lijsttrekkers van CDA en PvdA. Balkenende maakte een flinke inhaalslag, maar de groei lijkt er bij de premier uit te zijn en Bos daalt niet verder in populariteit. De stand van zaken op dit moment is dat Bos en Balkenende als even betrouwbaar en geloofwaardig worden gezien. Balkenende scoort iets beter op integriteit dan Bos, maar Bos is het meest overtuigend in het debat en hij wordt door de Nederlandse kiezers gezien als een betere leider dan Balkenende.

Als Bos duidelijk kan maken dat de AOW en de hypotheekrenteaftrek voor de lagere en middeninkomens bij hem in goede handen zijn - en de verwachting is dat hij dat in de debatten beter kan dan Balkenende - heeft de PvdA op dit moment betere papieren dan het CDA voor de verkiezingsoverwinning. De SP zal inleveren, maar toch een forse verkiezingsoverwinning boeken en de VVD wordt opnieuw de derde partij van Nederland.

Remco Frerichs en Peter Kanne onderzoeken electorale en maatschappelijke trends in Nederland voor TNS NIPO

Bij publicatie of verspreiding graag de bron TNS NIPO/ De Volkskrant vermelden. Voor eventuele vragen kunt u contact opnemen met Peter Kanne (tel: 020 522 59 24) of Remco Frerichs (tel: 020 522 54 79).