Radboud Universiteit Nijmegen


Hoogleraar Oudere Nederlandse letterkunde werkt mee aan cd met `fouten'

Begin deze maand is op het Festival Oude Muziek de cd `The Songbook of Hieronymus Lauweryn van Watervliet' gepresenteerd, waarop het Egidius Kwartet 25 laatmiddeleeuwse Nederlandse liederen zingt. Een deel van deze liederen is eerder opgenomen, maar nieuw aan deze cd is dat het Egidius Kwartet de liederen heeft vertolkt inclusief `fouten'. Dat wil zeggen: eigenaardigheden die zij op het spoor zijn gekomen in samenwerking met Johan Oosterman, sinds 1 september hoogleraar Oudere Nederlandse letterkunde aan de Radboud Universiteit en kenner bij uitstek van het Middelnederlandse lied.

Hieronymus Lauweryn, Heer van Watervliet diende de regeringen van keizer Maximiliaan, Filips de Schone, en Margaretha van Oostenrijk. Rond 1505 heeft hij een groot aantal Franse, Latijnse én 25 Nederlandse liederen verzameld. Veel daarvan zijn alleen uit deze bron bekend. Het is daardoor een collectie die zowel voor musicologen als letterkundigen van belang is. De liederen zijn uiterst nauwkeurig genoteerd, maar bevatten eigenaardigheden waar onderzoekers en uitvoerenden vaak aan voorbij zijn gegaan. Het Egidius Kwartet heeft besloten deze eigenaardigheden wél serieus te nemen. Het kwartet heeft hierbij samengewerkt met Johan Oosterman, hoogleraar Oudere Nederlandse letterkunde aan de Radboud Universiteit.

Oosterman is een kenner van het oude Nederlandse lied. Tussen 1997-2000 werkte heeft hij aan de Universiteit van Antwerpen samen met het Meertensinstituut te Amsterdam aan het Repertorium van het Nederlandse lied tot 1600. Ook is hij goed thuis in de laatmiddeleeuwse literatuur uit Brugge. Juist in die stad vond begin zestiende eeuw een omslag plaats onder dichters die eerder niets moesten hebben van liederen als genre, om het vervolgens serieus te gaan beoefenen.

Dicht bij de bron
Oosterman komt als lieddeskundige wel vaker in contact met musici en musicologen. Hun benadering van oude handschriften verschilt soms sterk van de manier waarop letterkundigen met die bronnen omgaan, is zijn ervaring. "Zij zijn gewend bronnen te lezen vanuit een opvatting over wat er zou moeten staan. Ik ben juist geschoold in: lezen wat er staat, dicht bij de bron blijven. Je neemt de eigenaardigheden van je bron serieus, probeert de ogenschijnlijke fouten te begrijpen, zonder ze meteen te `verbeteren'. Zo moet ook dit manuscript benaderd worden. Peter de Groot, artistiek leider van het Egidius Kwartet, kwam jaren geleden bij me met de vraag of dat kon: precies uitvoeren wat er staat. Mijn antwoord was: ja. Als je deze liederen wilt vertolken, moet je er niet te snel vanuit gaan dat er weliswaar dít staat maar dat de schrijver vast dát bedoelt. De zogenaamde fouten die eerdere musici en musicologen hebben gemeend op te merken in dit handschrift, geen fouten zijn, maar weerspiegelingen van een opvatting over muziek."

Onbehouwener geluid

In 2004 tijdens het Festival van Vlaanderen werden al een paar liederen volgens de nieuwe inzichten uitgevoerd. Het afgelopen jaar werd het project concreter: Oosterman ging in een werkcollege aan de slag met de liederen en het Egidius Kwartet besloot alle 25 Nederlandse liederen uit te voeren. Het gezamenlijke project leidde tot de opname van een `diplomatische' uitvoering van alle 25 Nederlandse liederen uit het handschrift van Van Watervliet. Dat wil zeggen: een uitvoering die welbewust zo dicht mogelijk bij de bron staat. Ook waar dit tot ongebruikelijke tekstaccenten leidt, worden deze gezongen.

Een bijzondere samenwerking, aldus Oosterman, waarbij wetenschappers en kunstenaars veel van elkaar geleerd hebben: theoretische inzichten over tekstuitgaven en de status van oude bronnen leidden tot een nieuwe uitvoeringspraktijk. En die nieuwe uitvoering laat op diverse plaatsen horen dat de teksten anders geïnterpreteerd kunnen worden. Wanneer het accent in een tekst anders valt, leidt dat tot andere betekenissen.

Het tastbare resultaat van deze samenwerking is een fraaie cd - met dank aan de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, die normaal gesproken alleen wetenschappelijke uitgaven van teksten subsidieert. Oosterman is ingenomen met het resultaat: "Het klinkt anders dan wij gewend zijn, zelfs als je enigszins bekend bent met muziek uit deze tijd. Eerdere opnames waren gelikter, nu klinken de liederen soms wat onbehouwener, ruwer, directer. Maar ik moet zeggen dat me dat wel bevalt. Ook omdat de muziek nu veel beter past bij de inhoud, het karakter van de teksten."

De cd `The Songbook of Hieronymus Lauweryn van Watervliet' (Etcetera, KTC 1314) is verkrijgbaar via de klassieke vakhandel of bij het Egidius Kwartet, te bestellen via info@egidiuskwartet.nl , prijs EUR 25,00 + EUR 2,00 verzendkosten. De winkelprijs bedraagt plusminus EUR29,95