Den Haag, 4 oktober 2006
Bijdrage van het lid Crone (PvdA) aan het plenaire debat
over de Algemeen Financiële Beschouwingen
(Gesproken woord geldt)
Meer zuur dan Zoet: ook na de verkiezingen? Zeg het dan eerlijk.
Of, zoals Ayaan het in NRC zegt: Bij VVD en CDA worden alle belangrijke beslissingen door 5 mensen in achterkamertjes genomen.
Bij de PvdA leggen we de keuze vóór de verkiezingen aan de kiezers voor.
1 Algemene lijn
Na een korte evaluatie van het gevoerde economisch beleid (procyclisch) zal ik zoveel mogelijk ingaan op de vraag wie de laatste jaren de rekening heeft betaald (midden en lage inkomens), dat dit onaangekondigd was in de verkiezingsprogramma"s vóór 2002, en dat we dit niet nog een keer mag gebeuren. Eerlijke politiek vereist keuzes voorleggen vóór de verkiezingen. De gaten in de programma's van CDA en VVD zal ik blootleggen, want die maken het onvermijdelijk dat zij na de 22e hard zullen moten ingrijpen.
Ten slotte zal ik een meerderheid proberen te krijgen voor een pakketje maatregelen voor 2007: gratis schoolboeken, verpleeghuiszorg, BOS-impuls (school (sport, naschoolse opvang en integratie) en herstel van de verlaagde huursubsidie). Wellicht ook nog no claim(?)
2. Economisch beleid; zuur en zoet, naast koopkracht- ook banenverlies!
Het economisch herstel is procyclisch geweest. Om politieke reden is eerst hard bezuinigd en zijn de belastingen verhoogd (in 2003 met 4.5 mld; niet voor niks dat Zalm alleen overzichten geeft die pas in 2004 beginnen. De totale lastenverzwaring was 9 mld, incl. het zoet, zie bijlage.
Politiek snappen we dat, maar economisch is het onverstandig; het heeft geleid tot de langste recessie sinds de oorlog. De kritiek van RvSt en REA en CPB en talloze economen is in de wind geslagen. Het heeft onnodig veel mensen op achterstand gezet met hun inkomen en de armoede opgejaagd (schulden, voedselbanken enz).
En zij laten terecht zien dat het kabinet nu gelden verjubelt, waardoor het structurele begrotingstekort verslechtert, terwijl het dak gerepareerd moet worden als de zon schijnt. Neemt Zalm de vergrijzing nog serieus?
Het economisch herstel kan dan ook slechts voor een deel op conto van het kabinet worden geschreven. Het is wel veroorzaakt door
- aantrekkende Europese en wereldeconomie: hogere export
- gasbaten, die Nederland als gasland 23 mld hebben opgeleverd, terwijl de staatsschuld met 12.6 mld is opgelopen. Zonder gasbaten was er nog een groot tekort. Hoe voorspelt u dit als de olieprijs zich op 50 dollar zou stabiliseren?
- De hogere hypotheekschuld, vorige jaar weer 56 mld erbij, die voor een deel consumptief is ingezet.
Erger is dat door het verkrappingsbeleid ook honderdduizenden hun baan hebben verloren, en zelfs blijvend niet meer aan werk zullen komen. Want afgebroken arbeidsplaatsen (bedrijven) krijg je niet zo maar terug, en vooral zwakkere groepen op de arbeidsmarkt (qua scholing of leeftijd) kunnen het moeilijkst van baan-naar-baan komen. Zie bijgevoegd artikel dat di in Volkskrant komt. De langdurig werkloosheid is opgelopen met 150000, het arbeidsaanbod is daarenboven gedaald met 140000, en vooral lager opgeleiden en ouderen boven de 45 jaar betalen met hun werkloosheid de prijs voor het veel te verkrappende beleid van de laatste 5 jaar.
Mijn politieke beoordeling kan geen andere zijn dan de hartelijke felicitaties voor Minister Zalm: hij heeft, zoals Wansink en Kalse gisteren in de Volkskrant en NRC terecht schreven, de laatste 5 jaar het totale kabinetsbeleid gedomineerd: vrij naar Ayaan: het gebeurde in het achterkamertje, nee het bovenkamertje van Gerrit Zalm. Binnen het kabinet, in de coalitie, met de vakbonden na de grootste naoorlogse demonstraties, alleen, en uitsluitend en alleen op een manier die Zalm bepaalde: hij zorgde voor de nodige compromissen (niet Balkenende of De Geus, die voor de confrontatie tekenenden) mag zich het succes van dit kabinet toe-eigenen. De liberale agenda is dominant geweest:
* de lasten zijn verlaagd (en wel met voorrang voor bedrijfsleven en beterbetaalden; de minima en middeninkomens zijn 5 jaar op nul gehouden
* de collectieve sector is ingekrompen, want liberalen houden niet van de overheidsbescherming
* en er is fiks geprivatiseerd: het CDA zou er na Paars een einde aan maken, maar zie: de zorgverzekeringen, Schiphol, Connexion en hij is nog niet klaar......
.
Vorig jaar zei ik: het CDA stond er bij en keek er naar. Ze dachten dat het niet anders kon: waar een recessie is moet worden bezuinigd en ingegrepen. En dan geldt ook, waar gehakt wordt vallen spaanders.
Maar nu het beter ga, en de groei zich herstelt, zeg ik met lezing van het verkiezingsprogramma: ook het CDA heeft de liberale ideologie volledig omarmd. Ik deel de verbazing die ik in Trouw zie: weg met de gezinsideologie en de beschermende vangnet-rol van de overheid (kernleerstuk van de sociaal christelijke subsidiariteit in eigen kring), maar alleen nog maar de eigen verantwoordelijkheid? En liberalen en CDA hebben elkaar daarin gevonden: pech als je het alleen niet redt. Maxime Verhagen en Jan Peter Balkenende: labtop und lederhosen; liberaal, nu zelfs zonder christelijk sociaal sausje.
Kortom, de slimme VU-econoom heeft de liberale strategie met succes doorgevoerd: mijn felicitaties.
3. Koopkracht, middeninkomens al vier jaar de klos met Balkenende
Opmerkelijk is dat het kabinet het hardst de groepen heeft gepakt waarvoor ze zegt op te komen: de gewone gezinnen met kinderen, en de AOW'ers met een klein pensioen. Zelfs inclusief het zoete jaar 2007, zijn juist deze groepen er over de gehele kabinetsperiode op achteruit gegaan:
· We zien twee hoofdlijnen, gezien over de gehele kabinetsperiode. Het kabinet heeft de verschillen tussen huishoudtypen vergroot, en binnen groepen de verschillen tussen arm en rijk vergroot (met enkele uitzonderingen). Zo gaan vrijwel alle huishoudens zonder kinderen en onder de 65 erop achteruit.
· Bij de politiek belangrijke gezinnen met kinderen is ook het beste resultaat voor beterbetaalden:
o Een alleenstaande ouder die het minimumloon verdient, gaat er op achteruit (-2.6%) en een alleenverdiener met twee keer modaal gaat erop vooruit (+2,3%).
o Een paar met kinderen op het sociaal minimum gaat er slechts een ½% op vooruit
o De werkende middeninkomen-gezinnen bij uitstek, zowel tweeverdieners modaal + ½modaal mk gaan er op achteruit (-0,3%), en de modale alleenverdiener heeft slechts een kleine plus (0.2%). Dit zijn toch dé groepen waar meer aandacht naar toe zou moeten!
o De werkenden met hogere inkomens gaan er het meest op vooruit, zowel de alleenverdiener 2x modaal, als de tweeverdiener 2x + 1/2x modaal (2.3 en 1.6%),
· Bij de 65-plussers is het mager voor minima (-0,2 en 1.9%), maar hoe hoger het aanvullend pensioen, des te hoger de koopkrachttoename (2.8 tot 6.2%!)
· Conclusie: onwenselijk dat kabinet nu in 2007 iedereen 1% koopkrachtstijging probeert te geven, in plaats van gerichte koopkrachtondersteuning voor groepen die dat het hardste nodig hebben. De volgende groepen kunnen extra ondersteuning het beste gebruiken (tussen haakjes staan maatregelen in ons verkiezingsprogramma die gunstig uitpakken):
o alleenstaande ouder met minimumloon (invoering inkomenstoeslag voor alleenstaande ouders met minimuminkomen; werkbonus)
o modaal alleenverdiener met kinderen (gratis kinderopvang, werkbonus)
o modaal+½modaal tweeverdieners met kinderen (gratis kinderopvang, 2x werkbonus)
o alleenstaanden (werkbonus, en investeringen in mogelijkheden om weer aan werk te komen)
o (echt)paren in AOW op sociaal minimum (uitbetaling van belastingkortingen, gratis openbaar vervoer)
Het meest effectief is om al volgens jaar de huursubsidie te verhogen, dat moet het CDA toch steunen. Verdere wijzigingen kunnen bij belastingplan/sociale zaken.
4. Mooi weer vóór de verkiezingen, na de verkiezingen?
We zien inmiddels al grote gaten opduiken in de financiële onderbouwing van CDA en VVD-programma's. Dat gaat de burgers na de verkiezingen veel geld kosten, want de gaten verdwijnen niet door er over te zwijgen.
Het CDA heeft de meeste gaten al toegegeven:
· de helft , nee nu al ¾ van de bezuinigingen in de zorg (4 mld) wordt niet doorgezet, maar de burgers krijgen daar een premieverhoging voor; de nominale en inkomensafhankelijke premies gaan omhoog
· maar de overblijvende 1 mld is ook geen kattenpis: daarvoor zal ook veel moeten worden bezuinigd op de zorg (pakket enz) zodat mensen zich moeten herverzekeren tegen duurdere particuliere aanvullende verzekeringen, of ze moeten het uit eigen zak betalen. Maar ook hier gaat de zorgrekening voor middengroepen omhoog. En trouwens ook voor lage inkomens, want de premier heeft vorige week toegegeven dat de zorgtoeslag niet voldoende verhoogd wordt om de premiestijging op te vangen (Check)
· het collegegeld gaat niet omhoog, de bezuinigingen op de collectieve sector zullen niet volledig worden gehonoreerd, dus weer een miljard waarvoor elders de lasten moeten worden verhoogd
· de gezinnen waar één van de partners thuis voor de kinderen zorgt, levert 2000 euro in omdat de algemene heffingskorting vervalt. Een enorm bedrag, dat niet kleiner wordt als je er 10 of 20 jaar over doet. En dat het niet voor vrouwen/mannen boven de 34 jaar meer geldt, dat helpt de mensen een beetje, maar slaat ook weer een gat van een paar mld in de budgettaire en vergrijzingsom.
· het CDA was al, tot ieders verrassing, uitgegaan van een meevaller in de ruimtesom van 6.5 mld. dat is uiteindelijk 6 mld geworden, dus ook hier zullen de middeninkomens een mld moeten inleveren.
Conclusie: gaat het CDA de gatenkaas opvullen door extra lastenverzwaringen, zodat de middeninkomens de rekening betalen, net als de afgelopen periode. Of gaat de rekening naar volgende generaties, toekomstige middengroepen, omdat het CDA zijn ambities laat varen om een begrotingsoverschot te beloven?
Mark Rutte heeft dus niet gelijk: bij het CDA is geen rust en stilstand, maar gewoon liberaal bezuinigen en sociale voorzieningen beperken: daarom wil het CDA ook zo graag met hem verder.
De VVD heeft ook grote problemen voor de middengroepen.
· Ook grote bezuinigingen in de zorg, 2 mld, zie CDA
· Een enorme greep in de kas van de woningcorporaties, ruim 3 mld per jaar. Dat zal onvermijdelijk leiden tot hogere huren. Zo kennen we de VVD, de huurder pakken via liberalisering (Dekker) en nu daaroverheen nog deze korting.
· Ook hier een gat in de bezuinigingen in de collectieve sector.
· De lastenverlichting van 3% op alle belastingtarieven geeft wat tegenwicht, maar ook hier gaat het meeste geld naar de hoge inkomens (die krijgen 4x lastenverlichting op alle vier tarieven, terwijl lage en middeninkomens er slechter afkomen (getallen).
· Na de verlaging van de WWrechten van deze week, gaat de VVD nog forse stappen verder, wat ook juist middeninkomens treft.
· De kinderopvang wilde de VVD op een koopje gratis maken (400 mln), maar wie wil zijn kinderen bij een slechte crèche afleveren? Ook hier moeten middeninkomens dus toch gaan bijbetalen bij de crèche, of door minder ruimte voor lastenverlichting of een hoger financieringstekort?
· Conclusie: ook de VVD zal zijn ambities moeten bijstellen, de middeninkomens krijgen de rekening.
5. PvdA: geen rekening bij middeninkomens
Met dezelfde objectiviteit kan ik vaststellen dat ook de PvdA moet inleveren, maar slechts voor de bureaucratiekorting (1 mld). Maar daar kan het bij blijven, omdat de PvdA niet wilde bezuinigingen op de zorg, en zich niet rijk heeft gerekend met meevallers en geld van corporaties en te goedkope kinderopvang, dan ben je, zoals het FD kopte, "Als links extra voorzichtig met Financien". Waar zijn de tijden dat socialisten potverteerders waren, en CDA en VVD zuinig? Alhoewel: de tekorten zijn altijd het meest opgelopen onder Wiegel;/van Agt en Zalm/Balkenende, en de grootste zuinigheid is van Drees, Kok en Bos1.
De PvdA kan dan ook nu al de harde beloftes doen, want de financiële ruimte is er, om alle werkenden, dus ook alle middeninkomens een jaarlijkse belastingkorting, werkbonus, in het voor uitzicht te stellen van 500 euro. Dat is schoon in het handje.
En dat is het verschil met het CDA (geen lastenverlichting, dus daar komen de premiestijgingen hard aan) en met de VVD (die geeft de rijken het meest en de armsten het minst). De PvdA geeft iedereen 500 euro. Ook de Hypotheekrentevoorstellen raken per definitie niet de middengroepen en zijn alleen gericht op de 5% hoogste inkomens met het toptarief (52%).
Conclusie: de PvdA hoeft dus geen rekeningen door te schuiven naar middeninkomens, noch in te binden met investeringen in onderwijs, buurten, zorg en kinderopvang.
6. Concrete voorstellen
* Gratis schoolboeken: opnieuw worden amendementen Hamer/Crone ingediend, waar het CDA in juni nog tegenstemde.
* de verpleeghuizen krijgen er een reëel bedrag bij
* het kabinet stelt 80 miljoen ter beschikking aan de BOS-impuls (Buurt, Onderwijs en Sport){what's in a name}, waarmee achterstanden van jongeren worden aangepakt (sportactiviteiten, gezondheidsonderwijs en buurtactiviteiten op wijkniveau). De onderlinge betrokkenheid in de buurt wordt zo vergroot. Wij doen er nog een schepje bovenop zodat kan worden voldaan aan de meeste aanvragen voor de BOS-impuls en niet talloze gemeenten worden teleurgesteld
* huursubsidie, correctie op bezuinigingen
* no claim
* voor de glastuinbouw willen we de belofte van ons en CDA en VVD waarmaken: de nadelen van de gestegen aardgasprijzen zoden met subsidie voor investeringen in energiebesparing worden gecompenseerd.
Dit kan worden gedekt uit onderuitputting van 300 mln, dus zonder hoger financieringstekort
Bijlage 1:
Meer Zuur dan Zoet:
microlastenddruk in mld
Totaal
Waarvan...
Waarvan...
Kabinetsperiode
microlastendruk
bedrijven
gezinnen
2002
-1,25
-0,25
-1
Paars
2003
4,5
0,5
4,25
Balkenende I
2004
3,25
1,5
1,75
Balkenende II
2005
2,75
0,25
2,75
Balkenende II
2006
-1
0
-1
Balkenende II
2007
-0,5
0,5
-1
Balkenende III
Totaal '03-'07
9
2¾
6¾
lange termijn effect Werken aan winst
-1,75
Totaal incl
8
1
6¾
Balkenende I t/m III
Bron: CPB-MEVs
· Zalm's eigen definitie, om mooi weer te spelen
In de tabel is de officiële CPB werkwijze gevolgd. Helaas zet kabinet in de Mlnnota definities naar zijn hand. Voor gezinnen wordt de zorgtoeslag, met andere financieringsverschuivingen in de zorg, als lastenverlichting geboekt (vlgs CPB 3.5 mld in 2007). Dat is in strijd met traditie en afspraken, zoals Studiegroep, waarbij het als uitgaven wordt geboekt. En ook burgers zullen zorgtoeslag zien als compensatie van hogere uitgaven (premie).
o Idem lastenverlichting bedrijven (WAW 1 ¾ mld) wordt reeds voor 2007 als lastenverlichting geboekt.
Bijlage 2: Koopkrachttabel /volgt
Informatie uit de Tweede Kamer gecombineerd met achtergronddossiers en het laatste politieke nieuws.
Informatie ter oriëntatie op een bezoek, uitleg over hoe wetten tot stand komen en een rondgang door de geschiedenis van de Staten-Generaal. Kijk nu op
Partij van de Arbeid