2 oktober 2006
'Op zoek naar nieuwe vormen van ritueel bij overlijden'
Symposium IVA en Centrum voor Wetenschap en Levensbeschouwing (UvT)
Uitvaarten en rouwprocessen worden steeds persoonlijker en verlopen minder volgens de traditionele rituelen van vooral de kerk. Het symposium 'Vader zou het zo gewild hebben. Op zoek naar nieuwe vormen van ritueel bij overlijden' stelt die nieuwe vormen van ritueel aan de orde en vergelijkt ze met oude, vertrouwde vormen. Het symposium vindt in de vorm van een expert meeting plaats op vrijdag 6 oktober.
Het vertrekpunt voor het symposium wordt gevormd door het onderzoek 'naar nieuwe rituelen bij overlijden', dat werd uitgevoerd door Piet van den Akker, senior-onderzoeker bij het IVA. In het onderzoek worden de actuele ontwikkelingen rond de rouwrituelen in Nederland in kaart gebracht. De studie is opgezet rond twee hoofdvragen: Wat willen mensen bij het overlijden van een naaste tot uiting brengen? En vervolgens: Hoe willen zij dat doen? Deze vragen naar inhoud en vorm staan ook centraal op het symposium. Verder komt daar de toepassing van de resultaten voor beleid en praktijk van de uitvaartverzorging aan de orde: hoe kunnen de uitvaartverzorging, de crematoria en ook de kerkelijke en de seculiere bedienaren hun dienstverlening optimaal afstemmen op (de behoefte aan) 'nieuwe rituelen'?
De oude rouw- en overlijdensrituelen van voor de jaren zestig werden in hoofdzaak bepaald door de kerken. Zij hadden een bemiddelende taak te verrichten. Er was immers een gelovige gestorven, en die moest de stap zetten naar God en het hiernamaals. Daarnaast was er de uitvaartverzorging die precies wist hoe te handelen met de overledene. Door processen van individualisering en secularisering raken in de jaren zestig van de vorige eeuw bestaande rituelen in onbruik. Wanneer na verloop van tijd duidelijk wordt dat rituelen waardevol zijn en dat mensen er eigenlijk niet buiten kunnen, ontstaat de vraag naar nieuwe vormen van ritueel bij overlijden. Die krijgen sinds de jaren tachtig meer en meer gestalte. Het belangrijkste verschil met de oude rituelen is een verschuiving in 'betekenisgeving': nabestaanden stellen de persoon van de overledene centraal.
Het onderzoek toont aan dat mensen steeds minder heil zien in instituties en routines. Zij zijn ook minder geneigd de uitvaart uit handen te geven aan professionals, maar willen die in eigen hand nemen, met hun eigen inzichten en opvattingen als leidraad. Deze verschuiving is ook terug te vinden in de vormgeving van de uitvaart, waarin het levensverhaal van de overledene vaak de rode draad vormt. Levensovertuiging blijkt in dit levensverhaal een belangrijk element te zijn, ondanks het feit dat veel mensen zich afkeren van kerk en godsdienst.
Nieuwe rituelen brengen ook nieuwe vormen van organisatie: vaak is het een kleine kring van intimi (vooral gezins- en familieleden, met soms enkele goede vrienden) die de uitvaart vorm geeft en tot uitvoering brengt, in samenwerking met de uitvaartonderneming en eventueel de kerk. De besluitvorming in kleine kring verloopt doorgaans soepel: het blijkt dat er rond het overlijden een sociaal klimaat ontstaat van onderlinge tolerantie en conflictvermijding.
Het onderzoek 'De dode nabij. Nieuwe rituelen bij overlijden' is door IVA-onderzoeker Piet van den Akker uitgevoerd in opdracht van DELA en crematoria in Breda en Bergen op Zoom. Tijdens het symposium neemt Piet van den Akker na 38 jaar afscheid van het IVA. De laatste 15 jaar heeft Van den Akker veel onderzoek verricht op het gebied van overlijden, dood, uitvaart en rouw. Voor de expert meeting is een aparte website in de lucht:
Noot voor de pers
Voor meer informatie kunt u contact opnemen met IVA (Piet van den Akker,
UvT Persbericht