Den Haag, 24 oktober 2006
Bijdrage van het lid Wolfsen (PvdA) aan het debat
over het rapport inzake de brand in cellencomplex Schiphol-Oost
(Gesproken woord geldt)
Voorzitter,
Eind deze week wordt de ramp op Schiphol voor de tweede keer herdacht.
Een tragedie met als gevolg:
elf doden,
vijftien gewonden,
en veel psychisch leed bij anderen.
Tijdens de eerste herdenkingsplechtigheid, kort na de ramp, sprak ook mevrouw Wadieh,
namens alle nabestaanden.
Intens verdriet.
Haar man overleed in een van de cellen. In een zee van vuur.
Ik citeer het slot:
"Ik spreek de wens uit namens ons allen dat wij na vanmiddag niet vergeten worden en dat ons ooit wordt uitgelegd - na alle onderzoeken die nu plaatsvinden - hoe dit heeft kunnen gebeuren en dat fouten die zijn gemaakt toegegeven worden door de politiek en de verantwoordelijken. Wij zitten nog steeds vol met vragen en willen graag een antwoord. Hoe onbevredigd ons gevoel ook zal blijven, want een dierbare verliezen is niet uit te leggen als je het nooit is overkomen."
Einde citaat.
Dat heeft lang geduurd, maar dat wachten heeft wel geloond.
De Onderzoeksraad heeft heel precies, gewetensvol en deskundig, onderzocht hoe kon gebeuren dat een in 1 cel ontstane brand zo desastreus kon aflopen. Het kabinet noemt het onderzoek dan ook terecht: Grondig, diepgaand en omvangrijk.
De feiten en de conclusies zijn helder, snoeihard en daarmee ontluisterend voor iedereen die enige verantwoordelijkheid draagt of heeft gedragen in relatie tot deze ramp.
Tot grote opluchting van mijn fractie legt het kabinet zich nu neer bij de inhoud.
Van Vollenhoven had dus gelijk toen hij op onze bezorgde vragen antwoordde, dat verantwoordelijken even tijd nodig hebben om de harde waarheid voor de volle 100% onder ogen te kunnen zien.
Dat 'onder ogen zien' blijkt nu dus het geval te zijn. Al is wel het merkwaardige dat we dat niet zeker weten. Het kabinet schrijft dat het ervan uit gaat dat de brand is ontstaan en verlopen zoals de Onderzoeksraad dat beschrijft en dat het de conclusies van de Onderzoeksraad tot uitgangspunt neemt bij het bepalen van het verdere beleid. De inhoud wordt verder ook niet weersproken. Dat is een impliciete erkenning.
Vz, ik kom aan het slot van mijn bijdrage terug op deze voor mijn fractie zeer belangrijke vraag: erkennen de diverse ministers de ernstige fouten, ja of nee?
Over de verantwoordelijkheden van het gemeentebestuur zal ik niet veel zeggen. Dat is aan de gemeenteraad van de gemeente Haarlemmermeer.
Hoe deze brand zo desastreus kon verlopen en aflopen weten we nu. Die terechte wens van mevrouw Wadieh is dus in vervulling gegaan.
Bijna alles ging fout. Maar wat wil je in een gebouw dat illegaal in gebruik is genomen,
niet voldeed aan de geldende wetgeving, o.a. te groot met alle gevolgen van dien,
en waarvan de bouwvergunning dan ook onterecht is verleend.
En waarin medewerkers aanwezig waren die niet beschikten niet over voldoende kennis en vaardigheden.
Men wist zelfs niet hoeveel mensen er in een cel zaten en de nachtbewaking in vleugel K ontbrak, want uit het oogpunt van efficiency was in deze vleugel 's nachts geen personeel meer aanwezig.
Vz, ik zal u alle verdere technische tekortkomingen besparen. Die zijn bekend.
Waarom de deur van de cel niet werd gesloten door de bewaarders is niet duidelijk geworden,
maar de hele organisatie was eenvoudigweg onvoldoende voorbereid op brand.
Zeker bij het vertraagd melden bij de brandweer vervult de bedrijfshulpverlening een cruciale rol. Zij moeten zelfstandig in zeer korte tijd een groot aantal mensen kunnen redden.
Vz, maar alle bij de brand betrokken personeelsleden hadden op het werk nog nooit de noodprocedures en calamiteitenplannen met elkaar doorgesproken en geoefend.
Niet 1, en niet 1 keer.
Men was hoofdzakelijk gericht op insluiten. Maar, zo vraag ik vandaag aan de minister van Justitie, hoe heeft die praktijk en dus met deze gevolgen in vredesnaam zo kunnen ontstaan? Is er b.v. door de ministers zelf ooit gevraagd hoe het stond met de veiligheid?
De wachtcommandant had geen ervaring en werd voor de eerste keer geconfronteerd met zijn taak als voorpost. En die werknemer wordt dan door Justitie belast met de verantwoordelijkheid voor op dat moment bijna 300 mensen die alle, zonder uitzondering, zijn opgesloten op een cel. Onbegrijpelijk.
Minister Verdonk is - begrijpelijk en goed - na de ramp onmiddellijk op bezoek gegaan en was - ik citeer - "onder de indruk van de zeer adequate manier waarop er is gehandeld."
Vz, die mensen hebben oog in oog gestaan met de dood, maar konden niet adequaat handelen, omdat hun werkgever ernstig in gebreke was gebleven. Ze stonden voor een vrijwel onmogelijke taak.
Vandaag vraag ik aan minister Verdonk om nog eens terug te kijken op die werkelijk onbegrijpelijke uitspraak.
Al moeten we wel waardering hebben voor dat wat ze - ondanks het falen van hun werkgever - toch nog hebben gepresteerd.
Zo'n RGD kan na al die jaren toch eindelijk wel eens een veilige gevangenis bouwen, was mijn eerste verzuchting na lezing.
Nee dus! Ik wil van de minister van VROM weten hoe dat toch mogelijk is.
Vz, er is in het verleden ook vanuit deze Kamer druk op de regering uitgeoefend om voor voldoende cellen te zorgen, maar nooit is daarbij enige relativerende opmerking gemaakt over veiligheid. De Onderzoeksraad heeft geen concrete aanwijzingen waargenomen dat het tijdsaspect bij de uitbreiding met de vleugels J en K van invloed is geweest op de uiteindelijke bouw. Kernverwijt aan DJI is dat de BHV niet op orde was.
De organisatie die erop moet toezien dat dat zeer belangrijke werk van de BHV op orde is, is de Arbeidsinspectie. Maar die zijn daar in al die jaren niet een keer geweest, niet 1 keer.
In andere inrichtingen is de situatie vaak al niet veel anders, zo blijkt nu.
Volgens de Onderzoeksraad is er op diverse plekken sprake van een 'zorgwekkende toestand op het gebied van brandveiligheid'.
"Mensen vastzetten impliceert verantwoordelijkheid voor veiligheid", zo zei de minister van Justitie bij de herdenking. Hij betrok dat op zichzelf, zo neem ik aan.
Maar weten dat mensen vastzitten, impliceert ook verantwoordelijkheid voor veiligheid, zo zou ik vandaag willen voorhouden aan de minister die verantwoordelijk is voor het tekenen van die besluiten en aan de voor de Arbeidsinspectie verantwoordelijke staatssecretaris. Hoe kan het dat een dienst waar bijna 1000 mensen werken, waar we meer dan 50 miljoen per jaar aan uitgeven, hier volstrekt in gebreke is gebleven.
Mede daardoor zijn de tekortkomingen van de BHV onopgemerkt gebleven, zo meldt het rapport.
Die Arbeidsinspectie komt zelfs na de ramp niet in beweging.
"Onbegrijpelijk", aldus Van Vollenhoven op de hoorzitting. "Onbegrijpelijk".
Vz, de feiten staan nu vast, maar ik vraag vandaag aan de diverse bewindspersonen om eens heel rustig en heel precies uit te leggen hoe dit toch allemaal heeft kunnen ontstaan, hoe zo gebrekkig en nalatig invulling is gegeven aan de eigen verantwoordelijkheid voor veiligheid, bij de DJI, bij de RGD en bij de Arbeidsinspectie.
Vz, ik geloof niet dat door het stellen van deze vragen de democratie of de rechtsstaat in het gedrang komen. Iets waar minister Donner bij zijn aftreden bang voor leek te zijn. Volstrekt ten onrechte.
En die antwoorden dan graag in relatie met alle waarschuwingen die zijn gegeven. Hoe kon men daar zo immuun voor zijn. Dat maakt het allemaal nog tragischer.
Waarschuwingen van het Nibra, een Technische Advies Commissie, en n.b. de Ondernemingsraad.
En de commissie Siepel stelde al begin 2004 een verslag op met de verontrustende conclusies, dat de "brandpreventie aldaar zorgen baart en onacceptabel is."
In september 2003 merkte hij in een verslag al het volgende op: 'Op grond van deze bevindingen kan ik alleen maar concluderen dat een groot aantal celbewoners zal omkomen bij brand.' Dat is zelfs mondeling besproken met de locatiedirecteur. Daar word ik dan even stil van.
Die rapporten zijn ter informatie aan minister Verdonk gestuurd, omdat er in die periode ook vreemdelingen in bewaring werden gehouden, zo meldde Van Vollenhoven afgelopen vrijdag, maar voor zover bekend heeft dat verder niet tot een reactie geleid,
niet tot een reactie geleid, terwijl je weet dat de inrichting waar de mensen worden vastgehouden met jouw handtekening een grote kans maken een brand niet te overleven.
Als dat aangekondigde gevaar zich dan verwezenlijkt, heb je toch iets uit te leggen
Vz, dat schreeuwt om een reactie. Wat heeft die minister gedaan met die rapporten? Tot welk resultaat dat heeft geleid? En wat ze heeft gedaan toen ze merkte dat er niets veranderde?
Vz, ik vraag de bewindspersonen verder nog eens precies aan te geven waar er vermoedens zijn van het plegen van strafbare feiten door de overheid. En door wie precies. Bijvoorbeeld het overtreden van de Arbo-wetgeving is strafbaar en soms zelfs een misdrijf. Ik vraag dat ook daarom, omdat de overheid, en daarmee ook bestuurders, opdrachtgevers en leidinggevenden, strafrechtelijk nog steeds immuun zijn. De verantwoording daarvoor loopt via deze Kamer. Een aantal fracties wil dat zo houden, maar dat verplicht ons dus extra om ministers daarop aan te spreken. Vandaar deze vraag. De directie van SE Fireworks en de eigenaar van het café in Volendam moesten zich verantwoorden voor de strafrechter. Ministers doen dat hier.
Vz, aan de Minister van BZK wil ik nog vragen....preventieve taak van de regionale brandweer ... relatie Rijk-gemeenten.
Vz, na zo'n ramp verwacht je dan dat in ieder geval de opvang en de nazorg op orde is.
Maar we moeten nu vaststellen dat ook dat 'op belangrijke punten onder de maat is geweest'.
Overlevenden waren eerst al opgesloten in een locatie dicht bij de heftig woedende brand,
mochten later de herdenkingsdienst niet bijwonen en in Zeist mocht een gedeelte zelfs niet naar de TV-uitzending kijken van die dienst.
Hoe hardvochtig kun je zijn?
Vz, ook hier zal ik u de details besparen, maar het meest vergaande is wel dat de hulpverleners twee celbewoners in een observatiecel aantroffen, waarvan 1 zich in een erbarmelijke toestand bevond.
In dat geval kon de hulpverlener dat door het luikje van de cel constateren, omdat de cel niet werd geopend en ook de op dat moment gegeven adviezen werden niet opgevolgd.
En natuurlijk is er altijd verschil in waardering tussen het gebodene en het gekregene, maar tot overmaat van ramp is de registratie ook nog eens niet op orde, terwijl de ministers toch echt hier in deze Kamers hebben gegarandeerd dat tot op de telefoonkaart nauwkeurig zou worden bijgehouden wie wat aan hulp kreeg. Maakt u zich vooral geen zorgen.
De hoofddirectie van DJI liet het - ook hier - weer afweten.
De nazorg aan bewaarders, hulpverleners en nabestaanden is op hoofdlijnen wel goed verlopen.
Terecht heeft de Raad ook daar goed naar gekeken, want die hebben daar met gevaar voor eigen leven gewerkt.
Minister Verdonk is slechts verantwoordelijk voor de besluiten tot vrijheidsontnemende maatregelen. Deze minister heeft in overeenstemming daarmee vorm gegeven aan de opvang en nazorg. M.a.w. de minister van Justitie is hier de grote schuldige. Zo staat het in de brief van het kabinet. Dat klinkt wat weinig betrokken, zelfs zakelijk, zo niet onverschillig.
Bij herhaling hebben we onze grote zorgen geuit over de nazorg en er zijn harde garanties gegeven.
Maakt u zich geen zorgen, ze worden echt op een zorgvuldige en humane manier begeleid.
En volgens minister Verdonk was er 'echt overal adequate begeleiding en zorg georganiseerd.'
Ze zijn het zelfs persoonlijk gaan controleren. Alles bleek op orde.
Minister Donner vindt de redenering dat er veel indicaties zijn, en dat er derhalve wel iets mis zal zijn, geen goede redenering.
Vz, mijn fractie heeft zich uiteindelijk aangesloten bij de opvatting van collega Weekers. Hij is ook verontrust, maar zegt dan: "Het kabinet is daarmee bezig en de VVD-fractie heeft geen aanleiding om te veronderstellen dat het vooraf moet worden gewantrouwd."
"Het gaat erom dat de toezeggingen die het kabinet heeft gedaan worden uitgevoerd."
"Pas als we het complete verhaal hebben, kunnen we tot een oordeel komen."
Dat klopt, en dat moment is vandaag.
'Op belangrijke punten onder de maat'. Graag een reactie van beide ministers.
Minister Verdonk heeft verder haar toezegging ernstig geschonden met betrekking tot het uitzetten. 18 mensen zijn - in strijd met de afspraken - uitgezet, zonder dat de Onderzoeksraad had aangegeven daartegen geen bezwaar meer te hebben. De minister moet mijn fractie uitleggen hoe dat heeft kunnen gebeuren.
En dat moet ook al op de constatering dat er mensen zijn uitgezet voordat kon worden vastgesteld dat de gevolgen van de brand goed konden worden vastgesteld. De Raad betreurt dat, mijn fractie al niet minder.
En verder....GGZ! - Pas onlangs.. Waarom zo buitengewoon traag!
Vz, de Raad doet een aantal stevige aanbevelingen. Die vloeien logisch voort uit het onderzoek. Ze variëren van onder andere het binnen een jaar doorlichten van alle justitiële inrichtingen, het eens kritisch onderzoeken, herzien en vastleggen van de diverse verantwoordelijkheden binnen DJI, plannen en regelgeving nog eens aan kritische toetsen te onderwerpen en te actualiseren, het stellen van goede voorwaarden aan tijdelijke bouw, tot overleg met de VNG over de vraag van het bundelen van expertise en ervaringen met specifieke gebouwen zoals justitiële inrichtingen.
De aanbevelingen worden alle overgenomen door het kabinet. Uitstekend en half geruststellend.
Je zou de reactie kunnen samenvatten in 1 zin; vanaf heden gaan we ons werk wel goed doen. En zo hoort het ook. Toch stelt dat maar half gerust.
Ook aan hoofdverantwoordelijkheden gaat niet echt worden gesleuteld, want 'een organisatie moet erop kunnen vertrouwen dat elk van de andere organisaties in de keten de eigen verantwoordelijkheid waarmaakt'. Dat lijkt me juist.
"De eigen verantwoordelijkheid waarmaken". Daar spreekt het kabinet ook alle burgers en organisaties steeds op aan. En dat is nu precies waar deze ministers en/of de organisaties waar ze verantwoordelijk voor zijn zelf zo jammerlijk hebben gefaald. Verbeter de wereld, begin bij jezelf, wie is dat nog nooit voorgehouden.
Vz, toch noemde ik zojuist de reactie 'half geruststellend', omdat de ministers terecht ook het klimaat en de cultuur in de organisatie aansnijden. Dat moet en gaat veranderen. En 'bij de betrokken overheidsdiensten zijn en worden organisatorische en personele veranderingen aangebracht teneinde de aandacht van deze diensten voor brandveiligheid in de toekomst beter te borgen', zo schrijven de ministers. En er worden personele veranderingen in het management van DJI doorgevoerd. Dat lijkt verhullend taalgebruik voor...ja, voor wat eigenlijk. Kan dat dus iets preciezer, zo zou ik willen vragen aan alle hier aanwezige bewindspersonen?
De organisatie en de werkwijze van de overheid op het punt van veiligheid en brandveiligheid behoeven ingrijpende herijking. Dit is urgent, zo schrijven de ministers.
Hoe borgen de ministers dat niet alleen alle aanbevelingen ruimhartig en royaal worden uitgevoerd, maar dat de organisaties ook ontvankelijk worden voor kritiek en zorgen? Organisaties, die zelfs niet door de heer Siepel - die deze ramp schriftelijk en mondeling heeft voorspeld - die zelfs niet door hem konden worden wakker geschud.
Ik heb eigenlijk wel behoefte om eens goed en grondig naar die dienst te laten kijken en vraag bij deze aan collega's hoe zij daar tegenaan kijken. Ik las namelijk op 20/10 in het NRC weer een stuk over de DJI waar je niet vrolijk van wordt.
Zeker gelet op de ongewoon defensieve houding van de betreffende ambtelijke diensten in het verleden en de constatering van de Raad dat de betrokken instanties weinig kritisch zijn ten aanzien van hun verantwoordelijkheden en de invulling daarvan, wil mijn fractie daar echt meer van weten alvorens daarin vertrouwen te kunnen uitspreken.
Vz, vandaag gaat het over de politieke verantwoordelijkheid. We spreken niet over strafzaken of over civielrechtelijke aansprakelijkheden. Wel wil mijn fractie van het kabinet de toezegging dat het zich redelijk en actief zal opstellen bij het afwikkelen van de schade en slachtoffers niet onnodig laat procederen. En dan ook - desgevraagd - zich onderwerpt aan arbitrage of bemiddeling.
Door het aftreden van de ministers Donner en Dekker behoeft met betrekking tot die ministers enkel de vertrouwensvraag niet meer te worden beantwoord. Op de ministeriele verantwoordelijkheid - het afleggen van verantwoording in deze Kamer - is dat van geen enkele betekenis of invloed. Want die hebben ze daardoor - hoe vervelend ook voor deze ministers - automatisch en voor de volle 100% overgedragen aan hun opvolgers. Daar kan geen misverstand over mogelijk zijn.
Sterker nog, zo'n opvatting zou de hoeksteen van een parlementaire democratie uithollen. De ministeriele verantwoordelijkheid is namelijk gekoppeld aan het ambt, niet aan de persoon van de minister.
De fractievoorzitter van het CDA, de heer Balkenende, heeft dat goed onder woorden gebracht tijdens het debat over het NIOD-rapport over Screbrenica. Het treft dat hij nu premier is, maar ik neem aan dat ik hem er niet bij hoef te halen om deze ministers, zonder uitzondering, aan het spreken te krijgen over het verleden.
De M-P schreef op 21 september zelfs dat de beide ministers zijn afgetreden om op deze wijze de weg vrij te kunnen maken om de kabinetsreactie zo inhoudelijk en volledig mogelijk op te kunnen stellen en de daaruit voortvloeiende maatregelen te kunnen treffen. De helft daarvan, de toekomst, staat al in de brief, de andere helft, het verleden, zal dus zeker morgen volgen.
De MvT bij de wet op de Onderzoeksraad merkt op dat 'het voor het vormen van een zuiver beeld van de feiten van een voorval en het trekken van objectieve conclusies daaruit vereist is dat een onderzoeksinstantie zich volstrekt onafhankelijk ten opzichte van het voorval kan opstellen.'
De commissie Oosting zei over de ramp in Enschede: "Indien de ondernemers zich aan de regels hadden gehouden dan had een dergelijke brand nooit tot zulke catastrofale gevolgen kunnen leiden." Dat vond niemand een probleem. Waarschijnlijk omdat het particulieren betrof. Nu betreft het alle overheidsinstellingen. Waarom zou het dan wel een probleem zijn dat onder ogen te zien.
Civielrechtelijk en strafrechtelijk kan er niets met deze rapporten worden gedaan. Dat is goed geborgd in de wet. Om de Raad absoluut voorrang te kunnen laten geven aan de waarheid.
En op die waarheid spreken we de bewindspersonen vandaag aan. Die staat scherp in de inleidende beschouwing.
Ik citeer:
"De generale conclusie is dat veiligheid en in het bijzonder brandveiligheid bij de betrokken overheidsinstanties te weinig aandacht heeft gehad. En de Raad acht - alles overziende - de veronderstelling gerechtvaardigd dat er minder of geen slachtoffers te betreuren waren geweest als de brandveiligheid de aandacht van de betrokken instanties zou hebben gekregen."
Mijn fractie wil dus en daarom heel precies antwoord op alle vragen die zijn gesteld. En wil ook dat het kabinet de conclusies en gerechtvaardigde veronderstelling - die logisch uit de feiten voorvloeien - onderschrijft.
Want één wens van mevrouw Wadieh is nog niet gehonoreerd, de wens dat fouten die zijn gemaakt toegegeven worden door de politiek en de verantwoordelijken.
Dat moment nadert, wat mijn fractie betreft.
Een welgemeend sorry, een oprecht excuus, het eerlijk en oprecht fouten onder ogen zien, maakt mensen en ministers niet kleiner maar groter. Alleen soms is dat niet voldoende. Dan is daarnaast aftreden onvermijdbaar. De ministers Donner en Dekker hebben dat gedaan. Dat moeten we respecteren en is menselijkerwijs begrijpelijk. Want de vleugels J en K zijn voorbereid en gebouwd in 2003, de zwaarste waarschuwingen zijn ook tijdens deze kabinetsperiode gedaan en de ramp zelf voltrok zich eveneens in deze kabinetsperiode. Dan is aftreden onvermijdbaar.
Vz, en voor zittende bewindspersonen geldt dat ze alleen dan gezaghebbende en vertrouwenwekkend kunnen optreden als ze het verleden eerlijk en volledig onder ogen zien en daar politiek verantwoording over afleggen. Als zij dat onder ogen zien al zouden nalaten, waarom zouden medewerkers dat dan wel doen.
Dat verkleint niet het vertrouwen, dat vergroot juist het vertrouwen. Tenzij ook daarvoor geldt, dat 'sorry' onvoldoende is. Dat weten we pas na de beantwoording.
Staatsrechtelijk is de regering het afleggen van verantwoording aan ons verplicht, al hebben mevrouw Wadieh en iedereen die verder is benadeeld door deze ramp daar menselijkerwijs meer recht op.
Dank u zeer.
Partij van de Arbeid