De bal ligt bij de burger
Evelien Tonkens pleit in oratie voor normatieve praktijkgebonden democratisering
De bal ligt bij de burger, stelt prof. dr. Evelien Tonkens, bijzonder hoogleraar Actief burgerschap aan de UvA, in haar oratie. De burger wordt tegenwoordig met klem uitgenodigd om een actieve burger te zijn, in vier gedaanten: als verantwoordelijke, zorgzame, fatsoenlijke en deliberatieve burger. Daarmee wordt hij geacht vier grote problemen van deze tijd op te lossen: het gebrek aan sociale cohesie (vooral tussen verschillende bevolkingsgroepen), consumentisme en asociaal gedrag, sociale uitsluiting, en de kloof tussen burgers en bestuur. Omdat het opleggen van normen niet meer gewenst is, wordt gezocht naar methoden tot dialogisch moraliseren. Maar deze moeten grotendeels nog worden uitgevonden. In haar rede pleit Tonkens voor wat zij noemt normatieve praktijkgebonden democratisering. De oratie vindt plaats op vrijdag 10 november om 14.30 uur in de Aula van de Universiteit van Amsterdam (UvA), Singel 411, Amsterdam.
De eerste decennia na de Tweede Wereldoorlog lag de bal bij de overheid, de afgelopen decennia bij de markt, en nu dus bij de burger. En terwijl de nadruk voorheen lag op rechten, draait het nu vooral om burgerplichten. Niet toevallig is er tegelijkertijd een hernieuwde belangstelling voor publieke moraal: voor normen en waarden die we in het publieke domein delen, en dus ook voor goed burgerschap.
Burgers dreigen echter te worden overbelast, doordat er teveel op hen wordt afgeschoven en te weinig met hen wordt uitgewisseld. Maar ook professionals worden overbelast, doordat de vormgeving van publieke moraal impliciet vooral op hun bordje wordt gelegd, terwijl zij daarbij de noodzakelijke maatschappelijke en institutionele steun ontberen. Zij worden geacht om normen en waarden uit te dragen en te stimuleren, maar dat is in het huidige tijdsgewricht een ingewikkelde aangelegenheid, zo blijkt uit het Handboek Moraliseren, Burgerschap en ongedeelde moraal dat tegelijk met de oratie verschijnt bij Uitgeverij Van Gennep. Omdat het opleggen van normen niet meer gewenst is, zoekt men naar methoden tot dialogisch moraliseren. Maar deze moeten grotendeels nog worden uitgevonden.
In haar oratie pleit Tonkens voor wat zij noemt normatieve praktijkgebonden democratisering. Praktijkgebonden, omdat democratisering juist gewenst is op het niveau van specifieke praktijken als het onderwijs, de zorg, de sociale zekerheid of de volkshuisvesting en de instituties die daarin een central rol spelen. De kloof tussen burgers en bestuur doet zich vooral daar voor, en daarom is juist daar vernieuwing noodzakelijk. Hoe functioneren bijvoorbeeld cliëntenraden en bewonersraden, wat kan er beter en wat zijn veelbelovende nieuwe vormen van zeggenschap en verantwoording? De democratisering moet ook normatief zijn, in de zin dat hij ook nadrukkelijk betrekking heeft op de publieke moraal: op goed burgerschap, goede professionaliteit en goed management of bestuur in bijvoorbeeld de buurt, het onderwijs of de zorg. Dit om recht te doen aan de klacht dat de ziel uit de zorg of het onderwijs raakt doordat normen uit heel andere sferen, zoals de markt en de bureaucratie, deze praktijken overheersen.
Bij de oratie verschijnt het Handboek Moraliseren, Burgerschap en ongedeelde moraal, onder redactie van Evelien Tonkens, Marcel Ham en Justus Uitermark, Uitgeverij Van Gennep, Amsterdam.
Universiteit van Amsterdam
Universiteit van Amsterdam