Nieuw boek: Wolkengids
Wolken in de geschiedenis, wetenschap en cultuur
22 november 2006 - Waar komen de wolken vandaan? Hoe komen ze aan hun
vormen? En waarom hebben ze door de eeuwen een zo tot de verbeelding
gesproken van kunstenaars, romantische dichters én alle tekenende
kinderen?
Wolkenspotter en journalist Gavin Pretor-Pinney maakt in zijn
wolkengids een reis door de wereld van de wolken. Een spannende en
leerzame tocht waarin je werkelijk alles te weten komt over wolken.
Van hoe er vroeger tegen de wolken aangekeken werd tot wat de
wetenschap vandaag de dag aan kennis heeft opgeleverd. De meest
fascinerende wolk is de donderwolk, cumulonimbus genaamd. Volgens
Aristoteles was de donder een droge damp was die met kracht uit de
wolk schoot. Descartes dacht dat het geluid te maken had met botsende
wolken. Tegenwoordig weten we dat de donderklap veroorzaakt wordt door
de bliksemflits, die de lucht in een fractie van een seconde verhit
tot 27.700 graden. Daardoor zet de lucht met explosieve kracht uit en
dat horen onze oren als donderslagen.
Wolken kunnen de fraaiste vormen aannemen. Het KNMI krijgt
herhaaldelijk vakantiefoto's toegestuurd waarop lensvormige wolken te
zien zijn. De lenticularis, zoals dit type wordt genoemd, is een
orografische wolk die zijn vorm heeft te danken aan luchtstromingen
die gestuurd worden door een heuvellandschap. Ze zien er soms uit als
een vlakke ronde laag alsof de berg waar omheen ze ontstaan een bord
laat draaien. Ze worden vaak aangezien voor een UFO en staan borg voor
sterke verhalen. De lenticularis heeft een duidelijke ronde vorm maar
de schrijver vindt het een kunst om vormen in wolken te zien. Kinderen
herkennen moeiteloos draken, paarden, zwanen, vissen en bloemen in de
wolkenvormen en stellen wijze vragen: waarom valt uit de ene wolk
regen en uit de andere niet, waarom is een wolk grijs? De wolkengids
biedt haast overal een antwoord op en gaat zelfs in op de vorm van
druppels. Op kindertekeningen zien we ze vaak als tranen, zoals de
druppel ook aan de kraan hangt. Wolkendruppels zijn echter van
oorsprong volmaakt bol. Als ze eenmaal groot genoeg zijn om snel te
vallen, raken ze ingrijpend vervorm door de luchtweerstand en
verliezen ze hun bolvorm.
En zo kunnen we doorgaan met voorbeelden, het boek staat bol van de
wolkenweetjes. Maar ook de spanning ontbreekt niet. Zoals het verhaal
van luitenant-kolonel en piloot William Rankin. Toen de motor van zijn
vliegtuig op bijna 15 kilometer hoogte boven een onweerswolk begaf
schoot hij zich met zijn schietstoel uit de cockpit en kwam hij midden
in de cumulonimbus terecht. Wonder boven wonder wist hij barre tocht
door de wolk te overleven.......
Een wolkenboek als dit in de Nederlandse taal is niet eerder
uitgebracht en zeker een aanwinst. Dat vindt ook wolkenfysicus Pier
Siebesma van het KNMI, die onder de indruk is van het wolkenboek:
"wolken spelen een belangrijke rol in het klimaatonderzoek maar de
verandering van het wolkendek in een opwarmend klimaat vormt nog
altijd een grote onbekende in klimaatmodellen". Ook dat aspect komt
aan bod in het boek. Verder gaat de auteur ook uitvoerig in op
condensatiestrepen door vliegtuigen en de invloed daarvan op het
broeikaseffect.
Boekgegevens
Gavin Pretor-Pinney. De Wolkengids. De Bezige Bij, Amsterdam, 2006.
Nederlandse versie door Richard Kruis van The Cloudspotter's Guide
eerder verschenen Hodder & Stoughton in Londen. Paperback, 344
bladzijden. ISBN 90 234 2246 5. Prijs EUR 19.90.
Eerste uitgave: 22-11-06
Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut