4 december 2006
Promotie Leon Derckx: De grote angst niemand te zijn
Promotie theoloog Leon Derckx
Hoofdzonden als wrok en begeerte kunnen in onze maatschappij uitingen zijn van gevoelens van nietswaardigheid, persoonlijk onvermogen en zinloosheid. Geestelijke verzorgers zouden meer oog moeten hebben voor dit onvervulde verlangen naar aandacht en erkenning, aldus theoloog Leon Derckx. Derckx promoveert vrijdag 8 december in Tilburg
In onze moderne maatschappij hebben mensen hoge verwachtingen van zichzelf en hun leven. Alles lijkt mogelijk wanneer de geboden kansen goed worden benut. Maar lang niet iedereen is bij machte de gestelde levensdoelen ook daadwerkelijk te realiseren. Anderen blijken altijd beter en succesvoller. De eigen grenzen komen zo scherp in beeld en leiden onvermijdelijk tot gevoelens van schaamte en tekort. Hoe groter de verwachtingen, des te pijnlijker het ervaren 'tekort' en de schaamte. Om deze schaamte te maskeren, nemen mensen vaak een houding aan van ingebeelde importantie. Vanuit psychologisch perspectief wordt in deze houding de dynamiek van het narcisme zichtbaar. Schaamte en narcisme zijn daarmee twee zijden van eenzelfde medaille, redeneert theoloog Derckx.
In zijn proefschrift onderzoekt Derckx of er een verband bestaat tussen narcisme en de klassieke hoofdzonden zoals hoogmoed, lust, hebzucht, woede, gulzigheid, afgunst, apathie en melancholie. Hiermee toets hij de theorie van de Amerikaanse theoloog en pastoraal-psycholoog Donald Capps die in zijn boek The Depleted Self (1993) stelt, dat hoofdzonden uitdrukking geven aan narcistische oriëntaties. Met een uitgebreide vragenlijst onderzocht Derckx bij meer dan vijfhonderd mensen hoe de afzonderlijke hoofdzonden samenhangen met zinbeleving, levenstevredenheid en depressieve gevoelens - de kenmerken van het 'moderne onbehagen'.
Derckx concludeert dat bij geslaagde mensen die nauwelijks depressief zijn en die geen pathologische vormen van narcisme vertonen, toch een sterke samenhang zichtbaar is tussen kenmerken van narcisme en dimensies van hoofdzonden. De onderzoeker toont hiermee een direct verband aan tussen narcisme en hoofdzonden, zoals Capps vermoedde. De zonden die deze mensen het meest bij zichzelf herkennen (hoogmoed en afgunst) zijn tevens de zonden die meer door narcisme dan door welzijn worden verklaard. Zondig gedrag geeft dus op indirecte wijze uitdrukking aan een bestaan waarin gevoelens van nietswaardigheid, persoonlijk onvermogen en zinloosheid overheersen, stelt Derckx.
Adequate geestelijke verzorging dient daarom inzicht te hebben in de psychologie van de zonde, pleit Derckx. Alleen een omgeving die oog heeft voor de schaamte en het onvervuld verlangen naar aandacht en erkenning, kan tot een doorbraak leiden. Een pastoraat dat de zonde vooral in verband brengt met schuldigheid, heeft onvoldoende oog voor het beschamende besef van velen eigenlijk niemand te zijn.
Drs. L.G.M. (Leon) Derckx (1966) studeerde theologie aan de Theologische Faculteit Tilburg (tegenwoordig Faculteit Theologie en Religiewetenschappen genaamd). Gedurende vijf jaar was hij als AIO in dienst van deze faculteit ter voorbereiding van zijn dissertatie. Daarna was hij werkzaam als geestelijk verzorger (aalmoezenier) aan de Koninklijke Militaire School te Weert. Momenteel is hij als beleidsmedewerker verbonden aan 'Bureau Integriteit' van het Ministerie van Defensie in Den Haag.
Noot voor de pers
Leon Derckx promoveert vrijdag 8 december 2006 om 14.15 uur in de aula van de Universiteit van Tilburg (Warandelaan 2, Tilburg) op het proefschrift Wrok en begeerte. Een pastoraal-psychologisch onderzoek naar de praktijk van hoofdzonden in een cultuur van narcisme. Promotores zijn prof.dr. M.P.J. van Knippenberg en prof.dr. R. Nauta. Het proefschrift wordt uitgegeven door Uitgeverij Damon (ISBN 90 5473 746 1), prijs ? 19,90. Journalisten kunnen een exemplaar van het proefschrift opvragen bij de afdeling Voorlichting en Externe Betrekkingen van de UvT, tel: 013 - 466 2000, e-mail:
Universiteit van Tilburg