Systeemontwerper moet verder kijken dan 'de gebruiker'
Open universiteit nederland
http://www.ou.nl
Oratie prof. dr. Gerrit C. van der Veer
Systeemontwerper moet verder kijken dan 'de gebruiker'
Al 25 jaar wordt bij het ontwerpen van systemen rekening gehouden met de gebruikers van
informatie- en communicatietechnologie (ict). Maar inmiddels is het te simplistisch om
'de gebruiker' als vertrekpunt te nemen. Doorgaans zijn er diverse betrokkenen bij een
ict-systeem die heel verschillende wensen kunnen hebben. Daarom is een gedegen analyse
van rollen, activiteiten en doelen van belanghebbenden noodzakelijk. Dat beweert prof.
dr. G.C. (Gerrit) van der Veer (1940) in zijn inaugurele rede op 8 december 2006, bij de
aanvaarding van de leerstoel Mens-machine-interactie aan de faculteit Informatica van de
Open Universiteit Nederland.
Het lijkt alsof user-centered design - de mens als uitgangspunt bij het ontwerp van
interactieve systemen - volledig uitontwikkeld en geaccepteerd is. Maar de mogelijkheden
van ict nemen nog steeds toe en de toepassingsgebieden verbreden zich voortdurend. Steeds
meer mensen maken gebruik van ict-toepassingen, ook niet-experts, ook buiten de werksfeer,
ook in complexe sociale en organisatorische settings. Daarom moeten ook de ontwerpmethoden
blijven meeveranderen.
'De gebruiker' bestaat niet meer
In zijn rede 'Voorbij user-centered design' legt Van der Veer uit waarom het niet meer
volstaat om systemen te ontwerpen op basis van expliciete wensen van 'de gebruiker'.
Vrijwel elk ict-systeem wordt door verschillende groepen mensen gebruikt in heel
uiteenlopende situaties en met heel verschillende doelen. De betrokkenen zijn zich lang
niet altijd bewust van al hun doelstellingen bij het gebruik van het systeem. En vaak
variëren de doelen en de bijbehorende activiteiten ook nog eens per concrete
situatie. Een ontwerper moet met al die verschillende doelen en gebruikersgroepen
rekening houden.
Activity-centered analyse
Door zorgvuldige analyse moet de ontwerper ontdekken welke activiteiten de verschillende
mensen en organisaties willen uitvoeren, en hoe ict in die situatie ondersteunend kan
worden ingezet. De nieuwe eenheid van analyse en ontwerp wordt daarbij die van
'activiteit in een situatie'. Van der Veer spreekt dan ook van activity-centered analyse.
'De menselijke betrokkenen staan nog steeds centraal,' aldus Van der Veer, 'maar we moeten
meer weten dan de betrokkenen ons in eerste instantie kunnen vertellen. Het is de
verantwoordelijkheid van de ontwerper om deze informatie te ontfutselen.'
Gerrit van der Veer is hoogleraar Mens, computer, maatschappij (in het bijzonder
mens-machine-interactie) bij de faculteit Informatica van de Open Universiteit Nederland
en hoogleraar Interaction Design bij de faculteit Exacte Wetenschappen van de Vrije
Universiteit Amsterdam. Naast zijn werk als onderzoeker en hoogleraar treedt hij
regelmatig op als voorzitter of vertegenwoordiger van nationale en internationale
organisaties en conferenties op het gebied van human-computer interaction en ergonomie.
Hij wil ervoor zorgen de gebruiker serieus wordt genomen in elk automatiseringstraject en
wil dit inpassen in academische opleidingen voor professionals in de ict.
Van der Veer spreekt zijn oratie 'Voorbij user-centered design' uit op vrijdag 8 december
aanstaande in de aula van vergadercentrum Pretoria van de Open Universiteit Nederland,
Valkenburgerweg 177 in Heerlen. De aanvang is om 14.00 uur precies.