Persbericht
Rijksuniversiteit Groningen
Nummer: 136
Datum: 22 december 2006
Interne jaarklok laat Soay-schapen ruien
Dieren gebruiken een interne klok die ze in staat stelt om op de wisseling van de seizoenen te anticiperen. Deze jaarklok reguleert een optimale timing van voortplanting en zorgt er ook voor dat het dier zich voorbereid op slechte voedselomstandigheden en kou tijdens de winter. Het wetenschappelijke vakblad Science publiceert vandaag een artikel waarin chronobioloog dr. Roelof Hut van de Rijksuniversiteit Groningen samen met biologen van de universiteiten van Edinburgh, Melbourn en Aberdeen de ontdekking beschrijven van een jaarklok die de vachtwisseling bij Soay-schapen regelt.
In het artikel wordt de interne jaarklok beschreven die de vachtwisseling bij Soay-schapen aanstuurt. Kenmerkend voor dit oude, oersterke Schotse ras is dat de schapen ruien en dus niet geschoren hoeven worden. De vachtwisseling is essentieel voor de overleving van de schapen.
Wintervacht
De Soay-rammen die voor het onderzoek gebruikt werden, leven oorspronkelijk op Saint Kilda, een groep kleine onbewoonde oceaaneilanden zo'n 150 km uit de kust van Schotland. Deze eilanden bieden geen natuurlijke beschutting tegen de barre weersomstandigheden in de winter en het is voor de schapen van levensbelang om op tijd een goede wintervacht te hebben. In Nederland wordt het ras gebruikt in enkele natuurgebieden.
Zomerse cyclus
Normaal gebeurt het ruien en aangroeien van de vacht in de zomer, als de nachten kort zijn. Echter, schapen die in het laboratorium continue bij een zomerse dag-nacht cyclus gehouden worden, wisselen spontaan elke tien maanden hun vacht. Er is dus sprake van een interne jaarklok die buiten door de lengte van de nacht wordt gesynchroniseerd.
Hypofyse
De onderzoekers hebben aangetoond dat in de hersenen de hypofyse voorkwab (Pars tuberalis) in staat is dit jaarritme te generen door iedere 44 weken het hormoon prolactine af te scheiden. Hierop reageren de haarzakjes met het aanmaken van een nieuwe vacht.
Melatonine
Deze jaarklok in de hypofyse reageert sterk op het hormoon melatonine. Dit hormoon wordt alleen in de nacht aangemaakt en het zorgt ervoor dat de jaarklok tijdens lange nachten in een wintertoestand komt. Bij vrijwel alle gewervelde dieren wordt de lengte van de nacht intern weerspiegeld door melatonine. Het mechanisme hierachter is vooralsnog onbekend, maar Hut hoopt binnenkort een vervolgonderzoek te kunnen starten waarin ook dit wordt opgehelderd.
Noot voor de pers
Meer informatie: dr. Roelof A. Hut, tel. (050) 363 20 60, e-mail: r.a.hut@rug.nl (werk)
of tel.(050) 534 13 64, 06-13914389 (privé)
Titel artikel: Characterising a mammalian circannual pacemaker
Auteurs: Gerald A Lincoln (University of Edinburgh), Iain J Clarke (Monash University, Melbourne), Roelof A. Hut (Rijksuniversiteit Groningen), David G Hazlerigg (University of Aberdeen) .
SCIENCE volume 314, issue 5807; Dec 22nd, 2006.
Redactie: afdeling Communicatie RUG
Postbus 72, 9700 AB Groningen
Tel. 050-363 4444
E-mail: communicatie@rug.nl
Rijksuniversiteit Groningen