Sotheby's
Press Release
"Made in Imperial China"
Een scheepslading Chinees exportporselein uit circa 1725
Sotheby's Amsterdam veilt bodemschatten uit de Zuid Chinese zee die 280 jaar lang verloren waren gewaand
· Ruim 76.000 porseleinen objecten worden in januari 2007 geveild
Op 29, 30 en 31 januari 2007 komen bij Sotheby's Amsterdam de vondsten van een van de grootste bergingsoperaties ooit onder de hamer. De veiling van meer dan 76,000 stukken Chinees kwaliteitsporselein uit circa 1725 wordt geschat op een waarde van ruim Euro2 miljoen. Het porselein heeft eeuwenlang vergeten op de zeebodem van de Zuid Chinese Zee gerust, ten zuiden van kaap Ca Mau, het meest zuidelijke schiereiland van Vietnam. De omvang van de lading is ronduit spectaculair: bij de tienduizenden objecten bevinden zich velerlei soorten porselein variërend van blauwwitte theeserviezen, porseleinen dozen en bierkruiken tot zeldzame polychroom beschilderde figuren. Uit de vormen en decoraties kan afgeleid worden dat het porselein voor het grootste deel bestemd was voor de Europese markt. De zeeschat zal worden aangeboden in circa 1.500 lots, met richtprijzen die oplopen van Euro100 tot Euro10.000. De opbrengst van de veiling zal door de regering van Vietnam onder meer gebruikt worden om verdere reddingsoperaties te bekostigen; ook zullen gelden worden gereserveerd voor onderzoek en tentoonstelling van een aantal behouden objecten in Vietnamese musea.
Aan de hand van voorwerpen met het merk van Keizer Yongzheng - die slechts veertien jaar regeerde - kan de schipbreuk gedateerd worden tussen 1723 tot 1736. Het vaartuig, een Chinese zeevarende jonk, zonk na een rampzalige brand aan boord. Het vuur moet zo heet geweest zijn dat sommige porseleinen stukken krom trokken en met elkaar versmolten. Dit leverde een aantal bijzondere 'zeesculpturen' op.
Ondanks deze dramatische gebeurtenissen en een verblijf van 280 jaar op de zeebodem, is de staat van het porselein opmerkelijk goed. Dit heeft ongetwijfeld te maken met de kwaliteit: het grootste deel werd vervaardigd in de porseleinovens van Jingdezhen, de stad waar vanouds het Chinese keizerlijke porselein vervaardigd werd1.
In 1998, bijna drie eeuwen na de schipbreuk, doken de eerste stukken op in de netten van de locale Vietnamese vissers die het porselein ter plaatse verkochten. Het nieuws van de illegale porseleinvangst vond zijn weg naar de kranten. Met grote voortvarendheid organiseerde de Vietnamese regering vervolgens een grote reddingsoperatie om de lading veilig te stellen van de zee - en van de vissers. Het was een lang en moeizaam proces, waarbij het slecht weer, de sterke stroming en technische problemen voor veel vertraging zorgden. Na twee jaar van grote inzet van Vietnamese duikers, conservatoren en wetenschappers, werden de laatste resten van de lading geborgen. Het fascinerende verhaal van het schip en het stukje geschiedenis waarvan het deel uitmaakt, kon eindelijk vorm krijgen1.
De zeeroute die de jonk volgde ten tijde van de desastreuze brand, werd in die tijd door veel handelsschepen gebruikt. Het vaartuig was vermoedelijk op weg van Kanton (nu Guangzhou) naar Batavia (nu Jakarta), toen het noodlot toesloeg ten zuiden van Ca Mau.
China was in die tijd grotendeels gesloten voor buitenlandse handel. Door de enorme vraag naar thee, zijde en het fraaie witte Chinese porselein, werd in Kanton een streng gecontroleerde handelspost voor buitenlanders geopend. Niet alleen de Engelse Hollandse, Scandinavische, Franse en Armeense handelaren vervoerden goederen uit Kanton, ook Chinese jonken brachten grote hoeveelheden handelsgoederen - waarbij veel porselein - naar de havens aan de Zuid Chinese zee. Wanneer het doel van de lading Europa was, werd deze in Batavia verkocht en verscheept voor de lange reis rond Afrika naar Europa of het Midden Oosten.
De Ca Mau Cargo biedt een fascinerend beeld van deze levendige exporthandel. Sommige stukken zijn beschilderd met Europese motieven, zoals charmante landschappen met Europese figuren tegen een achtergrond die vermoedelijk Scheveningen voorstelt, richtprijzen Euro100 tot Euro400). De Europese vormgeving is onmiskenbaar in bijvoorbeeld de porseleinen bierkannen die aan boord zijn gevonden. Uit de archieven van de Verenigde Oost-Indische Compagnie blijkt dat de vraag naar porselein rechtstreeks in verband stond met de waanzinnige populariteit in Europa van thee, koffie en chocola op dat moment. Deze lading was geen uitzondering. Vooral thee was in het begin van de 18de eeuw een van de kostbaarste waren die voor geld te koop was. De theekopjes en -potten, zoals die ook op het schip zijn aangetroffen, waren daarom van klein formaat.
Ten tijde van de schipbreuk was de behoefte aan Chinees porselein in Europa onverzadigbaar. Het blauwwitte porselein werd gebruikt voor praktische doeleinden, zoals het drinken van thee, koffie en bier. De vraag was groot in de betere kringen waar elegante theeontvangsten werden gehouden. In de grote Europese steden schoten de koffie- en theehuizen de grond uit, zodat er een grote vraag naar porselein was. In Londen alleen al bestonden toen 1.500 koffiehuizen, zo genoemd omdat koffie enige jaren eerder geïntroduceerd werd. Uitsluitend toegankelijk voor mannen richtten deze huizen zich op bepaalde doelgroepen zoals advocaten of militairen en waren zo de voorlopers van de Engelse Herensociëteiten.
De datering van de schipbreuk valt samen met het begin van de porseleinproductie in Europa. De invloed van het Chinese porselein op hartstochtelijke porseleinverzamelaars uit die tijd - zoals keurvorst August de Sterke van Saksen - is onmiskenbaar. Naast het porselein uit Jingdezhen zijn ook een aantal polychroom beschilderde figuren uit de porseleinovens van Dehua aangetroffen, zoals de afgebeelde apenkan (richtprijs Euro2.000-3.000). Het is duidelijk dat deze ter inspiratie hebben gediend voor vergelijkbare stukken die later in Meissen en Delft vervaardigd zouden worden. In geheel Europa richtten koningen en edelen, die het zich konden veroorloven, speciale pronkkamers in waar ze hun kostbare Chinese porselein tentoonstelden. Hiervoor hadden zij hoge bedragen neergeteld op de veilingen in Amsterdam en Londen, of aan rondreizende handelaren.
Naast de thee en het hiervoor te gebruiken porselein was ook zijde in het 18de eeuwse Europa zeer in trek. De thee, zijde en porselein werden gewoonlijk samen verscheept waarbij het porselein als ballast op de scheepsbodem rustte. Daarop werd de thee verstouwd en als bovenlaag de zijde. Ook de nu ontdekte Chinese jonk vervoerde vermoedelijk thee en zijde, maar deze vergankelijke waren hebben de tand des tijds niet doorstaan. Alleen het porselein en een aantal artefacten3 bleven over.
Hoewel het porselein bijna drie eeuwen geleden vervaardigd werd, zullen de kopers op de veiling de unieke sensatie kunnen ervaren dat zij het porselein als eersten kunnen gebruiken. En dat mag wel heel bijzonder genoemd worden voor gebruiksvoorwerpen uit de 18de eeuw!
Veiling:
Maandag 29 januari om 19.00 uur; dinsdag 30 en woensdag 31 januari dagelijks om 10.30 en 14.00 uur
Kijkdagen:
Zaterdag 20 tot en met zondag 28 januari 2007, dagelijks van 10.00 tot 17.00 uur, Sotheby's Amsterdam
1 De Chinese porseleinstad Jingdezhen is gelegen in een afgelegen en geïsoleerde streek. Om het porselein van de ovens naar de haven van Kanton te vervoeren, moesten de kostbare en breekbare waren gedragen worden naar de rivier, over een smalle hoge bergpas.
2 Een uitgebreid rapport en de catalogus van de hele operatie en de vondsten werd in 2002 gepubliceerd door het Ca Mau departement van Cultuur en Informatie in samenwerking met het Nationaal Museum van Vietnamese Geschiedenis.
3 Voorwerpen die naast het porselein die het verblijf op de zeebodem wel overleefd hebben waren de bronzen borden, lampen en munten die vermoedelijk een belangrijke rol speelden in het dagelijks leven van de scheepsbemanning. Misschien wel het meest onthullend zijn twee stenen zegels, waarbij het persoonlijke zegel van de eigenaar Pan Tingcai. Het was voor handelaren uiterst belangrijk om hun zegels bij zich te dragen, zodat nieuwe contracten met bestellingen voor de reis van het volgende jaar konden worden afgesloten. De leden van de familie Pan waren handelaren die generaties lang op grote schaal zaken deden. De bekendste vertegenwoordiger van de familie was Pan Zhencheng (1714-1788), ten tijde van de schipbreuk een jonge man die voor zijn broer in Manilla werkte. Hier leerde hij Spaans alvorens zich in Kanton te vestigen. Hij zou heel goed een (achter)neef van Pan Tingcai kunnen zijn.
De artefacten en de zegels, plus een representatieve selectie objecten, zijn ondergebracht in drie musea in Vietnam.
Voor inlichtingen:
Diana Ridderikhoff
Press Office & Marketing
Sotheby's Amsterdam
De Boelelaan 30, 1083 HJ Amsterdam
T +31 20-550 2205 F +31 20-550 2310
E diana.ridderikhoff@sothebys.com
www.sothebys.com