Radboud Universiteit Nijmegen
Nijmeegs gedragswetenschappelijk onderzoek ook ethisch getoetst
Dinsdag 30 januari kwam de ethische commissie van de Faculteit der
Sociale Wetenschappen voor het eerst bijeen. De commissie onder
leiding van prof. Cilia Witteman adviseert het faculteitsbestuur of
gedragswetenschappelijk onderzoek voorgelegd moet worden aan de CMO,
de Commissie Mensgebonden Onderzoek ingesteld op grond van de Wet
Medisch-wetenschappelijk Onderzoek met mensen (de WMO). Zo niet, dan
heeft de commissie een eigen rol om gedragswetenschappelijk onderzoek
te bekijken op zorgvuldige en heldere procedures ten opzichte van
proefpersonen.
Voor toetsing van medisch-wetenschappelijk onderzoek bestaan er in
verschillende regio's medisch-ethische commissies die opkomen voor de
belangen van proefpersonen en erop toezien dat het onderzoek op
zorgvuldige wijze wordt uitgevoerd, conform de regelgeving in de Wet
Medisch-wetenschappelijk Onderzoek met mensen (WMO). Steeds vaker
wordt de vraag gesteld of niet ook gedragswetenschappelijk onderzoek
onder de WMO valt, en dus voorgelegd moet worden aan de CMO. De wet
verplicht immers dat handelingen van onderzoekers die invloed hebben
op gedrag van proefpersonen geen nare gevolgen mogen hebben voor
betrokkenen. In 2002 heeft de uitvoerder van de WMO, de landelijke
commissie mensgebonden onderzoek, geformuleerd dat
gedragswetenschappelijk onderzoek onder de wetgeving valt wanneer "er
sprake is van medisch-wetenschappelijk onderzoek; en wanneer de
proefpersonen aan handelingen worden onderworpen en/of aan de
proefpersonen bepaalde gedragslijnen worden opgelegd".
In navolging van andere gedragswetenschappelijke faculteiten zoals in
Groningen, Amsterdam en Maastricht, heeft ook de Nijmeegse Faculteit
der Sociale Wetenschappen nu een eigen ethische commissie ingesteld.
De faculteit vindt het van belang om een fatsoenlijke bejegening van
proefpersonen te waarborgen. Bovendien wil ze het
gedragswetenschappelijk onderzoek conform de wet getoetst zien.
Onderzoekers zijn zelf verantwoordelijk voor melding
De ethische commissie sociale wetenschappen bestaat uit voorzitter
Cilia Witteman en vier onderzoekers: dr. Tineke van Rijn en dr. Gerben
Haselager vanuit het NICI en dr. Janet van Hell en dr. Gerben
Westerhof vanuit het Behavioural Science Institute. Geen student,
terwijl juist studenten vaak proefpersoon zijn in het Nijmeegs
gedragswetenschappelijk onderzoek. Een omissie? Witteman: "Het zou
inderdaad goed zijn om ook een student in de commissie te hebben.
Daarover zullen we het ook in onze eerste vergadering gaan hebben."
De commissie wordt ambtelijk ondersteund door drs. Albert van der
Kruis. Voorzitter en ambtelijk secretaris hebben zich vanaf 1 oktober
warmgelopen en gekeken naar de praktijk bij een aantal collega's in
het land. Vooral de contacten met de Universiteit Maastricht, waar men
al vier jaar werkt met een ethische commissie voor gedragsonderzoek,
waren voor de startende commissie erg belangrijk. Men heeft veel van
de Maastrichtse collega's kunnen overnemen: achtergrondinformatie,
formulieren, protocollen. Anders dan bij andere faculteiten zijn in
Nijmegen onderzoekers zelf (in overleg met hun hoogleraar en de
onderzoeksdirecteur) verantwoordelijk voor aanmelding van hun
onderzoek bij de ethische commissie..
Sluiscriteria
De ethische commissie heeft een aantal `sluiscriteria' opgesteld voor
onderzoek dat getoetst moet worden door de wettelijke commissie.
Wanneer een of meer van de volgende criteria van toepassing is, dan
gaat het door naar het CMO:
* betrokkenheid bij het onderzoek van een of meer leden van de
regionale ziekenhuizen;
* het onderzoek is medisch van aard en brengt mogelijke risico's met
zich mee voor proefpersonen;
* subsidiegevers stellen wettelijke toetsing als voorwaarde, zoals
bijvoorbeeld ZONMW.
Voldoet een onderzoeksvoorstel niet aan deze criteria, dan is het
minder risicovol en adviseert de facultaire ethische commissie
daarover eigenstandig. Ze heeft daarvoor ook een toetsingskader
opgesteld. De voorstellen worden beoordeeld op helderheid en
transparantie. Het moet vakkundig en zorgvuldig worden uitgevoerd,
proefpersonen moeten de tijd hebben om deelname te kunnen weigeren, ze
moeten elk moment kunnen afhaken als ze dat zouden willen en ze moeten
achteraf inzicht kunnen hebben in de resultaten.
Website
Onderzoekers worden over de procedure geïnformeerd via een binnenkort
te openen website. Via die site kunnen ze ook aanvraagformulieren
indienen. Witteman heeft er geen idee van of haar commissie nu veel
verzoeken kan verwachten: "Het is absoluut niet zo dat al het
vragenlijstonderzoek nu voorgelegd moet gaan worden. Het gaat alleen
om onderzoek waarbij redelijkerwijs verwacht kan worden dat het voor
proefpersonen risicovol of belastend is." Voor de eerste bijeenkomst
lagen twee voorstellen ter beoordeling op tafel: een onderzoek naar de
ontwikkeling van baby's, bij wie mondvocht wordt afgenomen, en een
onderzoek naar de link tussen depressie en overgewicht bij
adolescenten.