Radboud Universiteit Nijmegen
Een prestatiecontract maakt nog geen zomer
Succesvol regionaal omgevingsbeleid vereist creatief leiderschap
Eind vorig jaar heeft het rijk met alle provincies prestatiecontracten
2007 - 2013 afgesloten voor regionaal omgevingsbeleid, geheel passend
bij de trend van verzakelijking in het openbaar bestuur.
Milieuwetenschapper Frans Padt onderzocht hoe die trend het regionaal
omgevingsbeleid beïnvloedt. Hij concludeert: verzakelijking op
zichzelf is geen wondermiddel, maar creatief leiderschap in de regio,
dat doelen van de overheid en belangen van bewoners verbindt, kan van
een zakelijke aanpak wel een succes máken. Op dinsdag 27 februari 2007
promoveert Frans Padt aan de Radboud Universiteit Nijmegen.
Bij regionaal omgevingsbeleid werken verschillende partijen -
bijvoorbeeld gemeentes, de provincie, bewoners, milieugroeperingen -
samen om hun omgeving te verbeteren. Het kan gaan om het schoonmaken
van vervuilde gebieden, om gebieden die bedreigd worden, of om
gebieden waar een complex van problemen speelt.
De zakelijke aanpak van omgevingsbeleid kenmerkt zich door:
- een heldere scheiding van taken, verantwoordelijkheden en
bevoegdheden (wie doet wat)
- een bedrijfsmatige aanpak: partijen hebben vrijheid van
handelen, mits ze de gestelde doelen halen en daar verantwoording over
afleggen
- empowerment: het helpen van bewoners hun eigen doelen te
realiseren (in plaats van ze te vertellen wat ze moeten doen)
- publiek ondernemerschap: niet de regels staan centraal,
maar het ondernemen, aan de hand van een missie
Creatief meedenken
Een casus die Padt onderzocht, was de Peel: een gebied met veel
varkens, waar verschillende partijen zich na de varkenspest van 1997
moesten herbezinnen op de toekomst, terwijl de rijksoverheid
wettelijke beperkingen oplegde aan het aantal varkens en de
ammoniakuitstoot. Nadere bestudering van deze casus leerde Frans Padt
dat de zakelijke aanpak van het regionale omgevingsbeleid kán werken.
Empowerment en publiek ondernemerschap kwamen hier goed uit de verf.
Onder leiding van een sterk projectbureau, dat creatief meedacht met
de lokale bevolking en lokale initiatieven ondersteunde kreeg het
gebied langzaamaan een invulling die paste bij de wensen van de
bewoners én de rijksoverheid. Padt: "Concreet kwam het erop neer dat
mensen van het projectbureau veel de streek ingingen en mensen hielpen
om partners en geldpotjes te vinden voor hun plannen. Tegelijkertijd
hielden ze de regels die er nu eenmaal waren, goed in de gaten. Net
als het publieke belang, boven het particuliere. Dus dan kon het wel
eens gebeuren dat ze níet meewerkten aan de plannen van een ondernemer
- maar dan werd er wel uitgelegd waarom niet en wat dan wel kon. Met
die aanpak en houding heeft het regionaal projectbureau veel voor
elkaar gekregen, althans in dit geval."
Relevantie: de noodzaak van leiderschap
In de prestatiecontracten die het rijk en de provincies voor de
periode 2007-2013 hebben afgesloten, staan afspraken over bijvoorbeeld
het aantal vierkante kilometers bos dat er moet komen, het aantal
kilometer beken dat moet worden hersteld, en de vermindering van de
ammoniakuitstoot Het is interessant en nodig om te weten hoe
provincies ervoor kunnen zorgen dat die doelen ook gehaald worden.
Zeker als het om doelen gaat die op gespannen voet staan met regionale
belangen - zoals werkgelegenheid of het bouwen van huizen. Padt: "Een
strijd om het beleid, zoals ik het noem, zal er altijd zijn. Het rijk
ís machtiger dan de regio, daar moet je niet naïef in zijn. Maar de
medewerking van de lokale bevolking is uiterst belangrijk. Om het
prestatiecontract te volbrengen, moet je de regio betrekken bij wat je
doet en waarom je het doet."
Het initiatief voor sterk regionaal beleid moet volgens Padt niet bij
de provincie liggen, maar bij de regio zelf. "Daar heb je een
verzameling ondernemende mensen nodig, die binnen de kaders die er
zijn op zoek gaan naar kansen voor diezelfde regio. Want de overheid
zal niet zomaar gaan meedenken met bewoners en ruimte geven aan hun
projecten. Je moet een club, een bureau, een projectorganisatie hebben
die de leiding op zich neemt. Leiderschap is geen populaire notie in
Nederland - wij zijn meer van de consensus. Maar uit mijn onderzoek
blijkt: een zakelijke aanpak van het omgevingsbeleid leidt tot niets
als er geen leiderschap is en als de doelen van een prestatiecontract
enerzijds en de wensen en noden van de belangengroepen anderzijds geen
aansluiting vinden. Dan ontstaat er alleen maar frustratie en strijd
om het beleid - waarbij duidelijk moge zijn wie het meeste gewicht in
de schaal legt."
Risico: politiek buitenspel
Padt wijst in zijn proefschrift op een risico van de zakelijke aanpak
in het omgevingsbeleid, namelijk dat de politiek buitenspel wordt
gezet. Prestatiecontracten kunnen er toe leiden dat eenmaal
afgesproken doelen jarenlang niet meer ter discussie worden gesteld.
Daarnaast kan de ondernemende aanpak leiden tot onderlinge akkoordjes
tussen belangengroepen, waar buitenstaanders geen zicht op of inspraak
in hebben.
Frans Padt studeerde fysische geografie aan de Vrije Universiteit
Amsterdam met als specialisatie Hydrologie. Hij werkte jarenlang als
projectleider bij provincies en als consultant. Thans is hij als
universitair docent verbonden aan de Leerstoelgroep Milieu en Beleid,
Faculteit der Managementwetenschappen van de Radboud Universiteit
Nijmegen. Dit onderzoek valt onder het Institute for Management
Research van de Radboud Universiteit.
Dinsdag 27 februari 2007, 15:30 uur
Promotie drs. F.J.G. Padt
Titel proefschrift: Green Planning. An institutional analysis of
regional environmental planning in the Netherlands
E-mail: f.padt@fm.ru.nl
Handelseditie: Eburon, Delft. Tel: (015) 213 14 84