Razendsnelle VLT-reactie na gammaflits toont oplichten verre gaswolk
Gepubliceerd op 30 maart 2007
Sterrenkundigen hebben in een recordsnelle waarneming van de nagloeier
van een gammaflits met de Very Large Telescope in Chili kunnen
vastleggen hoe de straling van de explosie een 5500 lichtjaar verderop
gelegen gaswolk verhit en verandert. Het internationale
onderzoeksteam, met onder anderen UvA-sterrenkundige prof. dr. Ralph
Wijers, beschrijft zijn bevindingen in een paper dat binnenkort
verschijnt in Astronomy & Astrophysics.
Gammaflitsen zijn korte uitbarstingen van gammastraling, ontdekt in de
jaren zestig, waarvan er gemiddeld één per dag afgaat in het heelal.
Er bestaan twee soorten: de lange, die gemiddeld een halve minuut
duurt, en de korte, die gemiddeld een paar tienden van een seconde
duurt. Ook een hybride vorm is onlangs waargenomen. Van lange
gammaflitsen werden - nadat ze dertig jaar lang een raadsel waren
gebleven - in 1997 door de Italiaans-Nederlandse satelliet BeppoSAX
regelmatig de bronnen gevonden. Onderzoek aan die bronnen bracht aan
het licht dat dit ontploffende, zeer zware sterren zijn, die in een
halve minuut meer licht afgeven dan de zon in zijn hele leven.
Het team, onder leiding van Paul Vreeswijk van de European Southern
Observatory (ESO), heeft jarenlang gewerkt aan het
snelle-responssysteem van de VLT, en het lukte op 17 april 2006 om
binnen tien minuten na een gammaflitsdetectie door de Swift-satelliet
spectra te nemen van de gammaflits. Zon snelle reactie geeft
sterrenkundigen inzicht in de veranderingen die optreden in het gas
rond de ontploffende ster. Ralph Wijers licht toe: Doordat de atomen
in de gaswolk een bepaalde golflengte licht absorberen, kunnen we
precies zien wat voor atomen erin zitten en hoe ze zich gedragen. We
zien dat door de enorme hoeveelheid licht die erop valt, de toestand
van de atomen verandert; sommige verdwijnen, van andere komen er meer.
De meest verrassende uitkomst is volgens Wijers dat de wolk niet vlak
bij de bron van de gammaflits staat, maar op een afstand van 5500
lichtjaar. Dat geeft aan hoe enorm krachtig deze explosies zijn, maar
het is nog onduidelijk of dit een speciaal geval is. Nu het voor het
eerst is gelukt om spectra van zon wolk te nemen, hopen Wijers en
collegas met nieuwe, snelle VLT-waarnemingen dat nader te kunnen
onderzoeken.
Bron: NOVA / UvA Persvoorlichting
Universiteit van Amsterdam