Radboud Universiteit Nijmegen
Nieuwe kennis over schadelijkheid cafeïne
Dat veel koffie drinken (meer dan vijf koppen per dag) tot
hartproblemen kan leiden, daarover zijn de meeste deskundigen het wel
eens. Maar nieuw is, dat ook een paar koppen per dag al schadelijk
kunnen zijn voor het functioneren van het hart. Dit blijkt uit
onderzoek van Niels Riksen, internist in opleiding. Hij promoveert op
11 april aan de Radboud Universiteit.
Cafeïne is het opwekkende bestanddeel van koffie, thee, cola en veel
moderne energiedrankjes. Over de invloed van cafeïne op processen die
zich afspelen in het lichaam, is al veel bekend. Cafeïne is een
adenosine-antagonist: het verhindert, dat het stofje adenosine z'n
werk kan doen. Adenosine, dat het lichaam zelf kan aanmaken, zorgt
onder andere voor verwijding van de bloedvaten. Dat kan met name
belangrijk zijn voor het hart. Als dit, bijvoorbeeld bij grote
inspanning, te weinig zuurstof krijgt, produceert het lichaam snel
adenosine, waardoor de kransslagaders zich verwijden en het hart meer
bloed, en dus weer meer zuurstof krijgt.
Bescherming
De hartschade als gevolg van zuurstoftekort, bijvoorbeeld tijdens een
hartinfarct, blijft beperkt, wanneer de hartspier kort daarvoor ook al
blootgesteld is geweest aan een zuurstoftekort. Dit beschermende
mechanisme, waarin adenosine een belangrijke rol speelt, wordt
preconditionering genoemd.
Riksen heeft het effect van cafeïne op de preconditionering
onderzocht. Omdat het niet verantwoord is om direct de hartspier te
onderzoeken, richtte hij zich op de spieren in de onderarm en
vergeleek bij gezonde vrijwilligers het effect van cafeïne met het
effect van een placebo. Hij toonde aan dat het beschermende effect van
preconditionering volledig teniet wordt gedaan door een hoeveelheid
cafeïne, die overeenkomt met twee tot vier kopjes koffie; afhankelijk
van de grootte van het kopje en de sterkte van de koffie.
Laboratoriumonderzoek van kleine stukjes hartspier, afkomstig van
mensen die een hartoperatie ondergingen, bevestigde deze uitkomst.
Angina pectoris
Deze nieuwe kennis zou consequenties kunnen hebben voor patiënten met
angina pectoris (`pijn op de borst'). Angina pectoris is een gevolg
van een tijdelijk zuurstoftekort in de hartspier en kan een voorbode
zijn van een hartinfarct. Door de preconditionerende werking heeft
angina pectoris mogelijk een beschermend effect op de omvang van een
eventueel volgend hartinfarct. Omdat cafeïnehoudende dranken deze
bescherming ondermijnen, lijkt het logisch om patiënten met angina
pectoris het drinken van koffie en dergelijke af te raden. Toch vindt
Riksen zo'n conclusie voorbarig. `Op grond van mijn resultaten zou er
nu eerst een goed opgezet onderzoek onder de algemene bevolking moeten
volgen. Je kunt dan vaststellen of het drinken van koffie bij angina
pectoris in de praktijk inderdaad leidt tot een toename van de ernst
van hartinfarcten. Op dit moment is de wetenschappelijk basis voor een
advies aan deze patiënten om koffie te laten staan, nog niet sterk
genoeg.'
Niels Riksen, Adenosine in health and disease. Proefschrift Radboud
Universiteit Nijmegen. Promotiedatum: 11 april 2007. Promotor: prof.
dr. P. Smits. Copromotor: dr. G.A. Rongen.